Ka jing don lang ha kajuh ka Jylla bad ki Garo

Da U Purningstar Shabong

Ban phaidien tiak sha ki por ba la leit noh kaba ki longshwa jong ngi ki ïa duh thiah duh dem ban ïakhun na ka bynta ban pynïoh la ka jong ka jylla da kaba mih noh na ka jing kdup lang da ki ‘khar Asaamese ha ka shatri jong ka Assam. Hooid ngi dei ban sngewsarong bad sngewnguh shi bynta ïa ka jingïakhih tyngeh jong ki haduh ban da ïoh la ka jong ka jylla ki lyoh kaba ka pyrthei ka tip kum ka Meghalaya.

Mar syn ïoh laiñ tok ban ïoh noh la ka jong ka jylla, ki bapli kila ia kmen toh-hoh haduh bym sngew tip briew shuh haduh ba la poi sha u pud jong ka jing bym poi pyrkhat hapoh ki them bad ki lum bala syrtap da u lyoh ba dum tliw.

Kane ka jingkmen toh-hoh ha ka jingdum buit ka la pynlong ïaki ban shu hun la ka hun matlah bad hun mutlop ha kaba la shu hun hapdeng ka jinngshaïong kaba ym ïohi naduh nangno shaduh shano u sdang u kut u pud u sam bad haduh shano ki don bad ki shong bad ka khyndew ka shyiap kiba la longtrai da ki Khun ki Ksiew u Hynñiewskum Hynñiewtrep. Khlem da puson bad khlem da pynshong nongrim bha, la shu ïa kyllum lang kat ïa uba don bad uba ïohi khlem da tip ka sdang ka kut, u pud u sam bad u doh u snam bad ha kum kane ka por jong ka jing dum haka jingmut jingpyrkhat la ïa kyllur lang ia u Garo ha u tnum u tyndai jong ki lyoh.

Ha kane ka bynta, ngan ym kren shaphang u pud u sam bad kiwei kiwei, hynrei ngan kren beit thik ha kaba ïadei bad ka jingduhnong na ka jing ïa don lang bad ki Garo ha ka juh ka jylla. Haba nga ong kumta kam mut pat ba nga wanrah ïaka jingïapher Jaitbynriew, hynrei ngan kren beit thik ïaka jingshisha kaba kum ka Jaitbynriew Hynñiewtrep ngi ïa kynduh, ne lehse ïohba ki Garo ruh ki ïa kynduh hala ki jong pat ki bynta.

1. Ka bhah thung kam : Ka jingbhah thung kam ha ki tnad Sorkar bapher ba pher hapdeng u Hynñiewtrep bad u Garo ka dei kaei kaei kaba kum ki longdien ngi da sngew bynñiaw shi katdei eh ha kaba mar 40 na ka shispah (40%) la bhah ia u Hynñiewtrep bad u Garo. Ha ka jingshisha ka jingbun paid u Hynñiewtrep ka tam bun bun shah ban ïa u Garo, hynrei ha ka bhah thung kam Sorkar pat ngi ïoh mar katjuh ka bhah. Bad dei halor kane ka daw, bun ki khun samla na ka Jaitbynriew Hynñiewtrep ki kyrduh kam bad ki samla na ki Garo pat ki kham suk haba wad kam. Hooid, ki la don ki briew kiba la ïai kren ïa kane ka bynta kaba kum ka jaitbynriew ka ia kynduh hynrei kaba sngewsih ka long ba kane ka jingkren ka long pynban tang ka nia kamai jakpoh ne kamai khaw khun tang da mano re ban jop ïa ki Election ne ban ïoh ka jingkyrshan na ki paidbah ha kano ma ka por kaba ki sngew donkam. Dei halor kane ka daw ba kum ka jaitbynriew ngi long langkñia ei bad iai mad ïaka jing duhnong kaba lada kheiñ ïaka jingbun paid, ïa ngi la shah ïuhroit ïaka hok jong ka jingïa rngkat kat kum ka kyrdan bad kat kum ka jingbun paid. Kata ka mut ba ha ka jingshisha lada shim ïaka jing don bun ki briew ha ka jaitbynriew, u Hynñiewtrep (Khasi & Jaintia kumba ithuh ha ka bhah thungkam) u dei ban ïoh ka bhah kaba kham tam ban ïa u Garo.
2. Ki nongtrei Sorkar : Halor kane ka bynta, la phi la ju shem ne em bad phi la ju poi pyrkhat ne em ba ka jingduh noh ka bor jong kiba don ka mynsiem ban shakri hok ïaka kam ka dei tang namar ba ngi don lang ha ka juh ka jylla bad u Garo. Ha ka jing peit bniah bad ka jingshem jong nga, nga lap ba bun na ki para kur para kha, ki para doh para snam jong ngi kila long langkñia ei ha kane ka bynta. Lehse da nga ong kumta phin sngew lyngngoh balei ka leit jia kumta. To mynta ngan ïathuh kat kum ka jingshem jong nga, “Bun ki briew jong ngi, ngim lah ban len ba ki shakri hok shisha ïala ka kam ha ka kam Sorkar ba ki trei. Hynrei kaba sngewsih ka long bun ki khep kila long langkñia ei ha kaba kila shah pynbor ha ki riew heh khlieh khamtam eh na ki Heh Sorkar bad ki MLA ne Minister da kaba pynbor ïa ki ba kin leh katkum katba ki ibit bad sngew kwah ki tei ki ‘riew heh khlieh. Byllai, nga shem ba don ki briew kiba trei ïa kano kano ka kam kaba bha bad kaba dei hynrei haba ym mon ne ym long kat kum ka jing angnud jong ki tei ki ‘riew heh khlieh la shuh shah khñiot ei ha kaba la shu phah (Transfer) noh sha Garo Hills. Ym lah ban len ba bun na ki tei ki ‘riew heh khlieh (ym baroh) ki pynlong liewlep ïaka Garo Hills bad uno uno uba leh pyrshah ïaki bad u bym leh kat kum ka mon ne ka hukum jong ki, khlem pynslem la kawang ne bret (Transfer) beit sha Garo Hills khlem da pyrkhat ïaka eh ka shon jong ki nongtrei.
   Ki don ruh ki khep ha kaba ki ong lada ym leh kumta bad kumta kin sa shah transfer noh shata shata khamtam eh sha Garo Hills kaba kham jngai. Ha kum kane ka jing shah byrngem bad shah kawang/bret sha katei ka liewlep, kiba bun na ki kim bynse ban hap sangeh(resign) noh naka kam jong ki”. Dei halor kane ka jing leh bad ka jing pynlongliewlep ka la pynsyier thot thot ïa kiba bun ki nongtrei sorkar bad dei ruh halor kane ka bynta, kiba bun ki shait ong “ban ïa kaba shah bret sha jngai dang lah kaba long langkñia bad dang lah kaba leh ïaka bymdei tang ban pynhun ïa ki riew heh khlieh”.
   Kumta lada dei ba ngi don la ka jong ka Jylla nga tharai ka jylla jong ngi kan kham kiew bad kito kiba don ka mynseim ban trei ne ban shakri hok ïala ka kam bad ïala ka Jaitbynriew kin ym tieng bad kin ym shah khanglad namar lada ki shah phah shano shano ruh hala ka jong ka jaka kaba longtrai da la u jong u para doh para snam kan ym ktah ïaki bad kam don jingtieng jingsyier eiei namar ba ka dang don kata ka mynsiem sngewjan shala ka jong ka ing ka sem. Bad khlem artatien ngin ïai ïohi ba ki don shisha ki briew kiba don ka mynsiem ban shakri hok bad ban kyntiw ïala ka jong ka Jaitbynriew bad ba ka Jaitbynriew kan roi kan par sha ki kam ba bha baroh.
3. Ka ktien ka thylliej : Ka jingpher ha ka ktien ka thyliej ka buh shisha ha ka jingeh kaba khraw ha ki bun ki bynta. Haba don kino ki kam ki ban ïakren naka bynta ki kam jong ka Jylla la hap ban ïakren noh da ka ktien nongwei bad buh sha rud ïaka kyntien trai lajong. Hakane ka bynta, ha ka jaka ban pynriewspah bad ban kren beit da ka ktien lajong, hap ban ïakren noh da kano kano ka kyntien kaba ïa sngewthuh lang. Kane ka jing ïai pynmlien ban kren da ka ktien nongwei ban ïa sngewthuh lang bad kiwei pat ki jingbynriew kala kylla long doh long snam pynban ha ki Khun ki Ksiew u Hynñiewtrep ha kino kino ki kam la kum ïakren da ka ktien nongwei. Kumta ka long shisha ka bih kaba bam suki jai pa jai ïa ki dohjem jong ki briew kiba told, kiba synjor ban klet noh ïala ka jong ka ktien ka thyliej bad ka sur kren. Lada dei ba ngi don la ka jong ka Jylla, lada ngi buh ka jing angnud bad kyndon ban pynneh ïaka Ktien lajong kan ym shem jingeh namar ha kino kino ki bynta ngi ïa sngewthuh beit ban kren da la ka jong ka ktien.
   Tang kitei ki lai tylli ki daw kiba nga kdew kiba kum ka Jaitbynriew ngi sngew duhnong shi katdei eh ban don lang ha ka juh ka jylla bad kiwei pat ki jaitbynriew kiba la pher naduh ka jaitbynriew, ka ktien, ka rukom bad kiwei kiwei bad kaba la pynlong sohpdung ïa ka Jaitbynriew jong ngi ha kiba bun ki bynta. Hooid ki dang bun bha ki daw bad ki jingeh kiba kum ka jaitbynriew ngi ïa kynduh bad ïa kane ka bynta nga ieh ha phi iwei pa iwei kiba ïoh ban pule ïa kane ka jingthoh jong nga ba phin puson bad ïa riew ïa ki jingeh kiba kum ka Jaitbynriew ngi ïa kynduh bad ban ïa wan ha kawei ka sur ba la kumno kumno ngi dei ban dawa noh la ka jong ka jylla Hynñiewtrep ban im ka ktien, ban neh ka khyndew ka shyiap. ban im ka shakri hok , ban im bad ban shai noh la u pud u sam bad ban im ka Jaitbynriew. Namarkatta ka daw, ka por kala donkam kyrkih ba ngin don noh la ka jong ka Jylla khlem da ap kmang shuh ïa ka jing dawa kiwei ïohba shah knieh ei ki jaka jong ngi kumba kila paw dak ha kine ki sngi kiba dang shu dep shen.
   Ka Ri bad ka Jaitbynriew Hynñiewtrep jong ngi naduh kulong ka don la u jong u pud u sam kaba ki longshwa jong ngi kila saiñdur bad ki jaw ka syep ka snam ban pynïar bad ban pynneh pynsah ïa u pud u sam na ka bynta ban shong ban sah bad ban ïoh longtrai ma ngi ki longdien. Namarkata, hato phi hun ban shu ia kmen ha kane ka ri jemdaw ki Lyoh (Meghalaya) kaba khlem pud khlem sam?