Ka jait ka khong U Khasi

Stephan Star Marwein

Halor ka jingthoh i bah I.R Dkhar “Ka jait ka khong u Rangbah Khasi” kaba la mih ha ka 25/03/2019, kaba i la kdew hangto ia ki bill ba la pynmih da ka KHADC “ Kawei ka Khasi Social Custom of Linage 2nd Amendment Bill 2018 ha kaba la ong ba ka kynthei Khasi kaba ioh lok ne shong kurim ia u dkhar (non-tribal) kan duh noh ia ka jinglong scheduled Tribe bad baroh ki hok jong ka kum ka Khasi nangta sa kawei ka Bill kaba ong “Ki Khasi kiba shim jait na u Kpa kin duh noh ia ka jinglong Khasi jong ki”. Kaba mut scheduled Tribe bad ki khun ki kti jong ki ruh kin duh noh ia ka jinglong Scheduled Tribe bad ka Clan Bil kaba pyrshah ia ka jingai jait phareng.
Halor kitei ki ar tylli ki Bill ba la wanrah da ka KHADC kaba nyngkong bad kaba ar, nga ruh nga sngew pyrshah jur. Namar ka Bill kaba nyngkong katkum ka jingsngewthuh jong nga ka kdew ne kren pyrshah ia ka jingieit. Ha nga marwei, ngam sngew iahap ban pyrshah ia ka jingiaieid jong kano kano ka briew ne jong uno uno u brie w, namar ha nga marwei nga ngeit ba ka jingieit ka kham khraw ban ia kiei kiei baroh kaba ha kane ka pyrthei ka lah ban ai ia ngi. Ha nga marwei, nga sngew ba ha khmat ka jingieit, ym don kano kano ruh ba lah ban ia nujor ne pynia ryngkat dor, ym ka spah ka phew, ka niam ka rukom, ka rong ka sniehdoh, ka ktien ka thylliej ne wat ka khong ruh. Te kumta ban shna ia katei ka ain ban pyntieng ia ki khun kynthei jong ngi ba kin nym shongkha shuh ia uwei pat u jaid bynriew, ha nga marwei, ka dei tang ka jingpyrkhat biej bad ka dei tang ka kam biej suda.
Halor ka Bill kaba ar kaba ong “Ki Khristan kiba shim jait na u Kpa kin duh noh ia ka jinglong Khasi jong ki, kaba mut scheduled Tribe”. Halor kane ka Bill ruh nga sngew pyrshah jur, namar ha nga marwei, nga sngew dei ban ai lad ia ki kur shynrang jong ngi ruh ban pynroi ka kur ka jaid lada ki don ka jinglah. Kata u shynrang Khasi jong ngi u poi ban shongkha ia kiwei pat ki jaid bynriew ki bym dei ki Khasi, dei ban ai lad ia u ba un shim jait sha lade ia ki khun ki kti jong u ban ioh ban pynroi ia ka jaid ka kynja Khai jong ngi, namar hangne, hangno kan don kata ka jingshong sang jong ki khun jong u bad ki Khasi namar ki wan na kawei pat ka jaid bynriew kaba ym don jingiadei kur ei ei bad ki Khasi. Ha nga marwei, katei ka ain ka long kaba ia shah liang, kaba kdew shai ba ka ai lad tang ia ki kynthei Khasi ban ia jait kat ba mon kam pher da ki ioh khun na uno uno u jaid bynriew ruh, hynrei u shynrang Khasi kata ka briew (ka lok) ka kwah eh ban ai noh da ka jait jong u lok jong ka ia ki khun ba kha na u ruh. Ka ain barabor kam ju noh shilliang, ka thew mar kat juh. Kane ka ain nalor ba ka ia shah liang, kan dang khniot shuh shuh ia ki iktiar u Rangbah Khasi Khara uba la jakhom lypa naduh ba ym pat don kane ka ain ruh.
Ha nga marwei, ki khun jong u shynrang Khasi uba don na kawei pat ka jaid bynriew ka bym dei Khasi, ym don kam ban pyndonkam ia kata ka tang jaid, hynrei dei ban ai beit da ka jaid u Kpa jong ki hi, namar katkum ka jingsngewthuh jong nga, kine ki khun jong u ruh wat lada tang jaid ne ai beit da ka jaid u kpa jong ki ruh, ki la ia long kajuh ka kur hi bad ki kur u kpa jong ki. Ki khun jong kita ki khun shynrang Khasi, wat lada ki tang jait ruh, kin ym lah ban shongkha ia ki kur u Kpa jong ki da lei lei ruh wat lada ki la poi ha kano kano ka pateng bynriew ruh namar ki la ia long shi kur bad ka kur u Kpa jong ki. Te lada tang jaid ia kine ki khun jong ki khun shynrang Khasi. Ha nga marewi ka dei tang ka jing i bein, lehbein bad leh shiliang khmat ia ki khun shynrang Khasi jong ngi hi ha khmat ka kur bad ka jaidbynriew Khasi. Ha nga marwei, ka jingtang jaid ka shu long tang ka jingpyni jaboh ia ka jaid tynrai kaba la pyniasnoh noh da kawei pat ka kyntien na khmat, hynrei ka dei ka juh hi ka jaid lane ka kur.
Ha nga marwei kane ka Bill kaba ar ka long kaba shah shiliang kaba kdew ba tang ki kynthei Khasi kiba lah ban pynroi ia ka kur ka jaid Khasi da kano kano ka rukom shongkha ruh. Kaba mut, lada ki shongkha da u Khasi ne u bym dei Khasi ruh ki lah ban pynroi ia ka kur ka jaid Khasi, katba ia u shynrang khasi pat ha kane ka jylla jong ngi la shah i bein bad nion bein beit ha baroh ki liang.
Hooid halor ka Clan Bill kaba pyrshah ia ka jingai jaid phareng. Halor kane ka Bill te nga kyrshan ia ka KHADC namar ka long kaba dei ba ngin ai kyrteng Khasi, ngin kynnoh Khasi ba ngi kum ka jaidbynriew ngim neh ka jinglong kyrpang kum ka jaid bynriew rit paid.
Kumba i Bah I.R Dkhar i kyrshan ba kum ka jaid bynrew Khasi ngi dei ban pynkyllla noh ia ka rukom ai jaid jong ngi sha u Kpa na ka kmie. Kumta ruh nga da kyrshan jur ba ka jaid bynriew Khasi jong ngi ruh ka la dei ban pynkylla noh ia ka rukom shim jaid na u Kpa, namar lada ngi shim jaid na u Kpa kumba nga la juh thoh ha ka kot khubor, ka jaid bynriew jong ngi kan lait na kine ki jingeh ba ka jaid bynriew jong ngi ka mad mynta ha kane ka por ba ngi da ai sha ka jaid jong ka kmie kum ka:-
Ka jingshong sang ha ka shongkha shongman:-
Ha ka jingiohi jong nga, ka jingai jait sha ka kmie ka la wanrah ia ka pap ka sang kaba khraw bha ha ka shongkha shongman jong ngi u Khasi ha kaba kiba shipara trai trai ki poi ban ia shongkha para ma ki. Balei nga ong kumne namar u wei u shynrang briew haba u shong lok ia ka 10 (shiphew) ngut ki kynthei kaba ka jaid jong kita ki kynthei ki iapher iwei ia iwei pat bad ki dei na la kajong kajong ka shnong. Kine ki kynthei baroh lada ki ioh khun na uta u shynrang briew mar 3 (Lai) lane 5 (san) ngut ki khun, ynda haba kine ki khun jong ki ki la heh bad wan ban pule lane trei ha sor ne ha kano kano ka jaka lada ki poi ban ia itynnad para ma ki lane wat ban ia poi shongkha para ma ki, namar ka jait jong ki ka iapher iwei na iwei pat kim sngew shong sang ha ka shongkha shongman bad lada ki poi ban ia shongkha para ma ki kaba mut ki ia shong sang namar ha ka jing shisha kine ki ia long shipara trai trai namar la pynkha ia ki da uwei u briew (Kpa) hynrei shu iapher tang ki kmie ba kha ia kine ki khun. Hato kane kam dei ka kam kaba sang bad kaba pop tam ha sla pyrthei, ha kaba kiba shipara trai trai ki poi ban ia shongkha bad kane kan iai long bad nang iai jia katba dang mih ki sngi lada ngim pynkylla noh wut wut ia ka rukom ai jait jong ngi sha u shynrang kum ha kane ka juk jong ngi mynta kaba jyllei ki kynthei kiba shah pynkit khunrei.
Ka jingduh noh ka jinglong trai / kyrpang ka jaid bynriew Khasi:-
Kane ka rukom ai jait sha ka kmie kan sa pynduh ia ka jinglong kyrpang ka jaid bynriew Khasi jong ngi. Mynshuwa nga juh iohsngew ba ki ju ong ba kane ka jaid bynriew jong ngi ka long kaba kyrpang. Hynrei kane ka rukom ai jait kmie ka la pynjot, pynjah ia kata ka jinglong kyrpang u Khasi jong ngi, namar u Khasi ym long shuh u Khasi uba kyrpang, balei nga ong kumne, namar u Negro, u Phareng, u Dkhar, u China bad kiwei kiwei ki jaid bynriew jong ka pyrthei kiba wan shong shnong ha Meghalaya ki ong ba ki dei ki Khasi namar la kha ia ki da ki kmie Khasi (Ba ioh kpa da u Negro, u Phareng, u Dkhar, u China bad kiwei kiwei ki jaid bynriew jong ka pyrthei) bad ki ioh ia ka jaid jong ka kmie bad ki long khasi katba ka dur ka dar ka met ka phad jong ki pat kam iahap satia ba ka jong u Khasi. Hynrei ki kam ialade ba ki dei ki Khasi bad im ruh kum ki Khasi. Dei hangne ba ka jaid bynriew jong ngi kam long shuh kaba kyrpang kumba ki ju ong ha ka por hyndai hynthai. Ka jing ai jait sha ka kmie kan sa pynlong khyllah ia ka jaidbynriew jong ngi ha kane ka sla pyrthei, namar ngin sa duh noh ia ka dur ka dar Khasi tynrai, ka rynieng ryniot Khasi tynrai bad ngin sah sa tang ka nam Khasi hynrei ka dur ka dar ka rynieng ryniot jong kiwei pat ki jaid bynriew jong ka pyrthei. Hynrei lada ai jait sha u Kpa pat. Hooid ka jaid bynriew Khasi jong ngi kan long shisha kaba kyrpang, kan ym don kata ka shongsang ha ka shongkha shongman namar lada ai jaid sha u Kpa, ki khun jong ki khun kynthei kiba iapher makna ka jaid hadien ba ki la ia shongkha kin yn lah ban iashong kha para ma ki namar ki long shi bakha namar ki kmie jong ki ki long shipara, hynrei ki khun jong ki khun kynthei jong ki pat ki lah ban shongkha tad ynda la poi lai pateng bynriew kumba long ki khun jong ki khun shynrang mynta ha kane ka por ba dang ai sha ka jaid jong ka kmie.
Ka jingbym neh ka spah ka phew:-
Ha ka jingiohi jong nga lada ai sha u shynrang ka khaii ka pateng jong ngi u khasi ruh kan nangkiew na kawei ka pateng sha kawei pat. Kum ka nuksa lada u kpa u la seng ia ka kano kano ka dukan ha ka jait jong u hynrei hadien ka jingiap jong u Kpa kata kajuh ka dukan lah ban shimti da ki khun shynrang kumta ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan ka iaineh bad ka nang heh artad. Hynrei kumba ka long mynta pat kano kano ka dukan ba la seng da u Kpa hadien ka jingiap noh jong u Kpa ia kata ka dukan la shimti noh da ki khun kynthei kaba ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan ka la kylla noh kum ka nuksa mynshuwa kata ka dukan ka kyrteng A B hynrei mynta pat ka la kyrteng noh C D bad kane ka jingkylla kyrteng kan nang iai kylla na kawei ka pateng sha kawei pat ka pateng bad ka jingkhaii ruh ka la nang hiar namar ki nong khaii kiba wan wad mynshuwa ia ka dukan A B katba mynta pat kam dei shuh ka A B hynrei ka la dei ka C D. Kata ka dukan kan iai kylla shi kylla kumta shi kumta ka kyrteng bad ka jait na kawei ka por sha kawei pat. Hynrei lada ngi ai jait sha u Kpa pat hadien ka jingiap jong u Kpa ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan kan iai sah kumjuh bad kata ka dukan kan nangheh nangheh na kawei ka por sha kawei pat.
Ka jingshah shah ieh khunrei ki khun ki kti:-
Ka jingai jait sha ka kmie ka la pynkha ia ka jingshah ieh khunrei ki khun ki kti jong ngi u Khasi khara. Ka jingai jait sha ka kmie ka la pynlong ia bun ki longiing longsem Khasi ym baroh ba ki lok (shynrang) ba kin khein sting ia la ka jong ka longiing longsem kaba pynpoi sha u pud. Kumjuh ruh don bun ki longiing longsem Khasi ym baroh ba ki lok (kynthei) bad ki kiaw kurim kim burom ia u lok lane u pyrsa kurim kaba la pynpoi sha une u pud ka jingshah ieh khunrei ki khun ki kti. Hynrei lada ia ka jaid ka khong yn ai noh ha u shynrang kan yn don kata ka jingkhein sting na u shynrang, namar lada u leh kamkai, u hap ban kit ia ki khun ki kti namar ki dei ki jaid ki khong jong u. Kane kan pynthanda ruh ia u shynrang ban leit shibun ki lok lada ym don ka jinglah ban bsa lut ia kita ki khun ba ioh na kita ki lok jong u.
Ka jingshongkha khynnah:-
Ka jingai jaid sha ka kynthei ka pynshlur ruh ia ka jingshong kha khynnah, namar u shynrang u lah ban shongkha ha kano kano ka por namar ym donkam ban kit khlieh ia ka iing ka sem ne ki khun ki kti ba ioh na ka lok jong u hynrei dei ki kur ki jaid jong ka kynthei kiba hap ban kitkhlieh ia kata ka kynthei bad ki khun ki kti jong ka lada long kumno kumno ruh.
Khatduh eh, ban bha ka jaid bynriew jong ngi, ka la dei ka por ba ki khun samla, ki Sengbhalang. Ki Balang bapher bapher bad ki Riew Rangbah ban ia pyrkhat shaphang kane ka liang ym na ka bynta ka mynta, hynrei na ka bynta ki pateng jong ngi ki ban dang wan ba kin bha kin miat bad ba kin ioh pyrto. Ym shuh kum ma ngi mynta kiba ia kyrsum lang bad kine ki jingiakynduh kiba eh ha ka imlang sahlang ka ban nang kham sniew na kawei ka por sha kawei pat.