Bah Apol Mawniuh
[ba bteng]Lada jia ba phi shongkai ha dukan u kharkaia, phin lap ba ha ka shi sngi, don lai jait ki kali kiba ju wan shim khaw, shini na u bad ki siew bai khaw bai shini da ka pisa lieh (slip). Kine ki dei ki kali ML-01, ML-02 bad ki kali jong ki nongialam jong kita kiba khot ialade ki seng bhalang. Kine ki seng bhalang, ym tang ba ki shu shim ei ia kitei ki marbam; hynrei wat ia ka jinglut ba ki leit shane shatai, la siew da kine ki mahajon dkhar. Dei na kata ka daw, kim ju pyrshah ia ka jingkiewdor ki marbam.
- KA THOH KA PULE
Ka ri India, ka la ioh ia ka jinglaitluid na kti ki phareng naduh u snem 1947; hynrei haduh mynta ki riewlum kim ioh jingmyntoi ei ei khyndiat ruh haba ia nujor bad ki jrong khmut kiba shong sha ri thor. Ban da ym wan lei lei sa ki Mishoneri, nga tharai ki ‘riewlum kham tam ka jaidbynriew Hynñiew Trep, haduh mynta ki dang slieng bad shang khlaw kum u Tarzon.
Ka shnong jong nga ka don tang 27 Km na Shillong sha Sohra; hynrei ka dei kawei na ki shnong kaba sahdien tam ha ka thoh ka pule. Ynda la dei ka por leit skul, nga hap leit pule ha ka skul nongwei (RCLP School), ba la tei da ka pisa bar ri, namar ka skul India (DCLP school) kam lar kam satia. Baroh ar ki don tang haduh class III. Ha shnong jong ngi, haduh mynta ka skul India ka sah katjuh, bad katba nangmih ki snem imat ka nangstait pynban. Kaba pynlyngngoh ia nga, ka long ba kumno keiñ mynta la 66 snem ba ka ri India ka la ioh laitluid; hynrei tang kawei ka high school ruh kam lah ban shna ha shnong jong ngi? Hato kita ki nong India ki ieid ia ngi? Nga ngeit ba ka jubab ka long EM. Ki ieid tang ia ka ri jong ngi, ym ia ki briew.
Ki skul JNV ki sdang mih ynda la mih kita kiba ngi ong ki seng leh noh bad kiba bun kiba ioh rung ha kum kine ki skul dei kito kiba don jingiadei bad kiba don ha ka bor. Kine ki briew ki pynurlong ia ka jynthoh ba la thoh ha ka Baibyl kaba ong “Ia uba don yn dang ai shuh, ia ubym don yn knieh noh wat ia ka khyndiat kaba u don.”
Ha kawei ka sngi, jong u snem 1998, nga la iapyni nia bad uwei u briew uba na Bihar. U la sdang nyngkong kumne:
“Kumno kine ki Khasi ki ong ba kim dei ki nong India haba ki shong ha ri India? Haba kim dei ki nong India, te balei kim phet noh na India? Ban da dei ba ngim phah (supply) khaw ma ngi na Bihar ki la ia iap thngan lut, katta ruh ki dang kob.”
Namar ba ka jingkren jong u, ka la kham khor, kumta nga ruh ngam banse ban jubab da kaba kham khor: “Me tip aiu mame ia ka histori jong ka ri jong ngi? Me tip ne-em ba mynshwa eh ngim dei ki nong India; hynrei la pyniasoh jubor ia ngi bad ka ri India hadien ka jingjop thma ki phareng pyrshah ia u Tirot Sing bad ia u Kiang Nangbah?”
Nangta nga la pyndom shuh shuh ia u: “Me tip, lada jia ba khie thma hapdeng ka India bad ka America, khlem pep ngan leit iasoh bad ka America.”
Uta u rangbah na Bihar u la nangkhie bitar shuh shuh ia nga bad u la ong ba nga dei u ‘haram nimok’.
Nangta nga la iathuh khana jai ia u bad u la shah shkor bha: “Phi i bah Ray, ka shnong jong nga kam da jngai na Shillong; ka don tang 17 mer ne 27 Km. Ka ri India ka la ioh laitluid naduh u snem 1947; hynrei la kha ia nga hadien ar phew snem naduh ka sngi ba ioh laitluid ka ri India. Nangta ha ka por ba kha ia nga, ym don skul India ha shnong jong ngi. Ynda la dei ka por leit skul, nga la leit pule ha kawei ka LP skul ba la shna da ki mishoneri khristan kaba don tang haduh class-III. Ynda la dep pule class-III na shnong, nga la leit sah boarding ha Sohra bad uwei u Mishoneri Khristan. Hangne ym ju siew bai skul bad i pa ruh i siew bai bam tang ka nam, na ka daw ka jingduk bad ka bam ba ngi ioh ha boarding kam dei na India.
Ha byrni kew la thoh ‘Made in USA;’ ha byrni dud lada ngam bakla la thoh ‘Made in Holland.’ Ka umphniang bam ba ngi bam, ym ju die ha iew ha hat bad ha ka tin umphniang la thoh ‘USA’ ryngkat artylli ki dur kti ba ia ai khublei mar kylliang. U suji bad u ata ruh ym ju die ha iew namar kim dei kiba la shna ha India. La jan baroh ki mar bam la wan rah na bar ri. Ka pisa ba thied shini, thied jyntah ruh kam dei ka pisa ba ai ka sorkar India. Ka dei kaba la phah na bar ri ban bsa ia ngi ki baduk. Ym tang ba kita ki ri nongwei ki pynkup pynsem ne bsa ei ia ngi; hynrei ki ai ruh ia ka jingnang jingstad. Haba kumta iano ngan iashah, hato ym dei ia u nongai bam? Wat u ksew ruh u ieid bad burom ia u nongaibam. Ynda nga la nang la stad pat ka sorkar India ka khroh, ‘ale shong shakri bad nga’. Phi i em, mynta nga hap long ksew hapoh ka sorkar India?
Hooid sha shnong jong phi, ka sorkar India ka leh bha; hynrei hangne ha ri jong ngi ka lehbeiñ. Ban da dei bym don sa ki skul nongwei lyngba ki Mishoneri Khristan, katta ngi dang slieng bad ngim pat nang ban thoh ban pule. To tip ruh ba ki skul Mishoneri kim dei satia ki skul India, namar ym shym la shna ia ki, da ka pisa India.
Hato iathuh ia nga, katno tylli ki don ki skul sorkar India ha jylla jong ngi? Ki skul sorkar kiba don ha Meghalaya, dang lah ban ñiew ha ki shympriah kti. Hato phi lah ban mut dur ba ha East Khasi Hills don tang ar tylli ki High School Sorkar, kata ruh tang ha Shillong? Kiwei ki dei ki skul shi met ne ki skul Mishoneri ba la tei da ka pisa bar ri.
Phi don ban ong eiei?