APOL MAWNIUH
[ba bteng]Nga ngeit ba u Blei bashisha Um pdiang ia kum kine ki jingnoh synñiang, namar la noh synñiang da ka pisa bamsap, da kaba thok ba shukor bad da kaba knieh noh ia ka hok jong ki para briew!
Ko phi ki shakri sorkar Khristan, man ka sngi phi bamsap lai kynta (time is money). Don ruh kiba bam kham bun kynta; don ruh kiba bam baroh shi bnai. Ki poi office tang ha ka sngi shim tulop, katba baroh shi bnai ki lap miet ka trei kam lajong (business). To kynmaw ba ka bamsap kam dei tang ia ka pisa, hynrei lada phi leh sting ia ka kam ne phim trei hok ne poi slem sha jaka trei ne office, kine ruh ki dei ki bam sap. Kaba kren tohmet ia kiba wan donkam ia phi ruh ka dei ka bamsap. To kynmaw ba phin hap ai jingkheiñ ia kine baroh ha ka akher ka sngi, ynda phin leit phai noh na kane ka pyrthei.
k) Kum ki nongbishar – ia ka iieng bishar la thung ban ai ia ka hok ha kito kiba dei hok ban ioh ia ka; hynrei bun na kine ki riew shem pap, ki ud barabor ba kim ju ioh ia ka bishar hok ha ka por ba biang; don ruh ki bym ju ioh satia ia ka hok wat haduh ka sngi ka jingiap.
Imat ka dei kumba don kiba kynnoh ba ki nongbishar ki iasuh buit lang bad ki nongsaid aiñ (pleaders) ban pynslem ia ka mukotduma (case), khnang ba kin ioh kamai pisa kham bun. Na kata ka daw, bun ki mukotduma ki shu sah kut ha ki file, haduh ban da iap shiliang shiliang ne haduh ba kin da iathait hi ki nongialeh.
Kawei ka longkmie ka la wad jingiarap na iiengbishar ban pynioh biang ia ka nongkynti ba la shah knieh be-aiñ; hynrei wat hadien 23 snem kam pat ioh jingiarap satia na ka iieng bishar. Ïa ki dulir orginal ruh la bat sah da u plidar jong ka bad u shu kjit pisa na katei ka ‘riewshempap la kum u thliem bym ju kdang snam. Ban da dei sha ri sepngi, katei ka mukotdum kam shim por satia wat tang shi taiew ruh. Nangta ha u Risaw 2011, uwei u nongkyndong shem pap, u la leit pan jingiarap na iieng bishar jong ka district council; hynrei haduh mynta ka nongbishar ka khlem leh ei ei.
La kynnoh ruh ba ia ki nongbishar la thung da ki minister da kaba siew dor da ki lak bad ki phew lak tyngka. Ka lah ban dei ne ka long ruh ban ym dei; hynrei haba peit ia ka rukom treikam, imat ka dei. Bun na kine ki nongbishar kim don jingnang satia (experience) kumno ban bishar. Dei na kata ka daw, bun bah ki mukotduma ki sah teng da ki phew snem. Ym tang katta, kine ki nongbishar ki wan katba mon, ki leit katba mon. Kane ka wanrah bun ki jingjynjar ia kito kiba iadei kam, khamtam ki duk ki rangli kiba wan na jngai. Ha ka jinglap jong nga, bun na ki nongleh kam bymman, kim ju poi phatok shuh hadien ba ki la ioh jamin. Ka daw ka long ba bun na kine ki runar ki iap noh shwa ban shah rai pynrem. Kumta ka mukotduma ka shu kut “accused is dead, case is dismissed”. (U nongleh bymman u la iap, ka mukotduma ka la kut). Haba kumne haei keiñ ngin ioh ia kata ka jingbishar hok?
Kumba ka long mynta, ki iieng bishar khamtam ha jylla jong ngi, ki dei ki karkhana shna pisa jong ki nongbishar bad ki plidar; kim dei satia ki jaka ban ai ia ka jingbishar bakhuid ba suba ia kiba shem pap. Kiba don pisa ne kiba don ha ka bor, tang katno ki la ioh jamin katba ki baduk, wat la ki shu shah pharep, ki hap shong ha phatok da ki bun bnai ne da ki snem, namar bym don pisa ban siew ia ki plidar bad ia ki nongbishar kaba ki khot don burom ka bai jamin. Na kata ka daw, lada phi leit jngoh ha phatok, phin lap tang ia ki runar kiba wan na ki iieng baduk; hynrei phi ym lap ia kiba wan na ki iieng riewspah.
Hato kum kine ki nongbishar kim dei ki thlen ka juk mynta? Long ba la tim ia phi ki plidar bad ki nongbishar bymhok!
d) Kum ki nongsynshar shnong:- Ha kawei ka sngi, ha ka por ba nga dang trei ha Mawsynram Police Station, nga la leit donkam sha kawei ka shnong kaba don ha khappud Bangladesh bad uwei u syiem jong kawei ka hima kaba ia khappud bad katei ka ri. Katba ngi dang iadih sha ha kawei ka dukan, la wan uwei u rangbah Garo ban phah pynthymmai ia ka permission pom dieng. Uta u syiem u la thoh ha kawei ka kopi shi laiñ kumne “La shah ban pom dieng katba mon na kano kano ka jaka raid, lait noh na ri kynti bad kane ka permission kan neh haduh…..(tarik).” Nangta u la soi ia ka kyrteng jong u bad shon muhor halor kata ka kot.
Kiba bun ki Garo kiba shong ha India khappud bad ka Bangladesh, ki dei kiba wan buhai shnong na Bangladesh. Une u Syiem u ju ai jingbit ia ki, ban shong ban sah ha ka hima jong u, katba ki mon; u da ai jingbit ruh ia ki, ban pom dieng katba mon na ka ri raid. Nga la ong ia u, ba ka aiñ India kam shah shuh ia ki nongwei ban shong ha ri India, te balei pat ba u dang ai lad ia ki ban rung bad shong ha ka hima jong u? U la ong ia nga ba ka dei ka dustur naduh hyndai hynthai ba ‘ngi ki Syiem ngi lah ban ai jingbit ia ki briew ba nabar ban shong ban sah ha ka hima jong ngi bad la ñiew ia ki kum ki raiot, ym kum ki khun ki hajar.’
Nga la pyni nia ia u ba kan sa poi ka por ba ki khun ki hajar lajong kin ym ioh jaka shuh bad kin sa long mraw hapoh kine ki nongwei kiba wan buhai shnong be-aiñ; hynrei namar ba u dei u ‘riew awria bad lalot spah, u pynksan la ka nia. Une u syiem u ju leit sha kane ka shnong khappud man ka taiew ban lum pisa na kine ki Garo ba wan buhai shnong be-aiñ bad u ju pynlut ia kane ka pisa ha kaba thoh tim sha Shillong. Ha kata ka por, u don ar ngut ki lok. Ka lok trai ka sah ha shnong katba ka lok kliar ka sah ha Shillong bad ka die wai dong ha Motphran. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?