Ka jaid ka khong u Khasi

Stephan Star Marwein

Ha ka jingiohi jong nga, ka imlang sahlang jong ngi u Khasi mynta ka don hapdeng ka jingpang da kaba ngi pynneh ia ka jingai jaid sha ka kmie.
Ha ka jingiohi jong nga kine ki jingpang ha ka imlang sahlang jong ngi u Khasi kan dang iai ban jur ia ka imlang sahlang jong ngi u Khasi Khara lada ym lah ban pynkoit ia kane ka jingpang wut wut mynta. Kine ki jingpang kaba wan hap ha ka imlang sahlang jong ngi u Khasi da kaba ai jaid sha ka kmie (kynthei) katkum ka jingiohi jong nga ki dei kine harum:-
1. Ka jingshong sang ha ka shongkha shongman u Khasi Khara:-
Ha ka jingiohi jong nga, ka jingai jait sha ka kmie ka la wanrah ia ka pap ka sang kaba khraw bha ha ka shongkha shongman jong ngi u Khasi ha kaba kiba shipara trai trai ki poi ban ia shongkha para ma ki. Balei nga ong kumne namar u wei u shynrang briew haba u shong lok ia ka 10 (shiphew) ngut ki kynthei kaba ka jaid jong kita ki kynthei ki iapher iwei ia iwei pat bad ki dei na la kajong kajong ka shnong. Kine ki kynthei baroh lada ki ioh khun na uta u shynrang briew mar 3 (Lai) lane 5 (san) ngut ki khun, ynda haba kine ki khun jong ki ki la heh bad wan ban pule lane trei ha sor ne ha kano kano ka jaka lada ki poi ban ia itynnad para ma ki lane wat ban ia poi shongkha para ma ki, namar ka jait jong ki ka iapher iwei na iwei pat kim sngew shong sang ha ka shongkha shongman bad lada ki poi ban ia shongkha para ma ki kaba mut ki ia shong sang namar ha ka jing shisha kine ki ia long shipara trai trai namar la pynkha ia ki da uwei u briew (Kpa) hynrei shu iapher tang ki kmie ba kha ia kine ki khun. Hato kane kam dei ka kam kaba sang bad kaba pop tam ha sla pyrthei, ha kaba kiba shipara trai trai ki poi ban ia shongkha bad kane kan iai long bad nang iai jia katba dang mih ki sngi lada ngim pynkylla noh wut wut ia ka rukom ai jait jong ngi sha u shynrang kum ha kane ka juk jong ngi mynta kaba jyllei ki kynthei kiba shah pynkit khunrei.
2. Ka jingduh noh ka jinglong trai / kyrpang ka jaid bynriew Khasi:-
Kane ka rukom ai jait sha ka kmie kan sa pynduh ia ka jinglong kyrpang ka jaid bynriew Khasi jong ngi. Mynshuwa nga juh iohsngew ba ki ju ong ba kane ka jaid bynriew jong ngi ka long kaba kyrpang. Hynrei kane ka rukom ai jait kmie ka la pynjot, pynjah ia kata ka jinglong kyrpang u Khasi jong ngi, namar u Khasi ym long shuh u Khasi uba kyrpang, balei nga ong kumne, namar u Negro, u Phareng, u Dkhar, u China bad kiwei kiwei ki jaid bynriew jong ka pyrthei kiba wan shong shnong ha Meghalaya ki ong ba ki dei ki Khasi namar la kha ia ki da ki kmie Khasi (Ba ioh kpa da u Negro, u Phareng, u Dkhar, u China bad kiwei kiwei ki jaid bynreiw jong ka pyrthei) bad ki ioh ia ka jaid jong ka kmie bad ki long khasi katba ka dur ka dar ka met ka phad jong ki pat kam iahap satia ba ka jong u Khasi. Hynrei ki kam ialade ba ki dei ki Khasi bad im ruh kum ki Khasi. Dei hangne ba ka jaid bynriew jong ngi kam long shuh kaba kyrpang kumba ki ju ong ha ka por hyndai hynthai. Ka jing ai jait sha ka kmie kan sa pynlong khyllah ia ka jaidbynriew jong ngi ha kane ka sla pyrthei, namar ngin sa duh noh ia ka dur ka dar Khasi tynrai, ka rynieng ryniot Khasi tynrai bad ngin sah sa tang ka nam Khasi hynrei ka dur ka dar ka rynieng ryniot jong kiwei pat ki jaid bynriew jong ka pyrthei. Hynrei lada ai jait sha u Kpa pat. Hooid ka jaid bynriew Khasi jong ngi kan long shisha kaba kyrpang, kan ym don kata ka shongsang ha ka shongkha shongman namar lada ai jaid sha u Kpa, ki khun jong ki khun kynthei kiba iapher makna ka jaid hadien ba ki la ia shongkha kin yn lah ban iashong kha para ma ki namar ki long shi bakha namar ki kmie jong ki ki long shipara, hynrei ki khun jong ki khun kynthei jong ki pat ki lah ban shongkha tad ynda la poi lai pateng bynriew kumba long ki khun jong ki khun shynrang mynta ha kane ka por ba dang ai sha ka jaid jong ka kmie.
3. Ka jingroi ka jingshongkha khynnah:-
Ka jingai jaid sha ka kynthei ka pynshlur ruh ia ka jingshong kha khynnah, namar u shynrang u lah ban shongkha ha kano kano ka por namar ym donkam ban kit khlieh ia ka iing ka sem ne ki khun ki kti ba ioh na ka lok jong u hynrei dei ki kur ki jaid jong ka kynthei kiba hap ban kitkhlieh ia kata ka kynthei bad ki khun ki kti jong ka lada long kumno kumno ruh.
4. Ka jingbym neh ka spah ka phew:-
Ha ka jingiohi jong nga lada ai sha u shynrang ka khaii ka pateng jong ngi u khasi ruh kan nangkiew na kawei ka pateng sha kawei pat. Kum ka nuksa lada u kpa u la seng ia ka kano kano ka dukan ha ka jait jong u hynrei hadien ka jingiap jong u Kpa kata kajuh ka dukan lah ban shimti da ki khun shynrang kumta ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan ka iaineh bad ka nang heh artad. Hynrei kumba ka long mynta pat kano kano ka dukan ba la seng da u Kpa hadien ka jingiap noh jong u Kpa ia kata ka dukan la shimti noh da ki khun kynthei kaba ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan ka la kylla noh kum ka nuksa mynshuwa kata ka dukan ka kyrteng A B hynrei mynta pat ka la kyrteng noh C D bad kane ka jingkylla kyrteng kan nang iai kylla na kawei ka pateng sha kawei pat ka pateng bad ka jingkhaii ruh ka la nang hiar namar ki nong khaii kiba wan wad mynshuwa ia ka dukan A B katba mynta pat kam dei shuh ka A B hynrei ka la dei ka C D. Kata ka dukan kan iai kylla shi kylla kumta shi kumta ka kyrteng bad ka jait na kawei ka por sha kawei pat. Hynrei lada ngi ai jait sha u Kpa pat hadien ka jingiap jong u Kpa ka kyrteng bad ka jait jong kata ka dukan kan iai sah kumjuh bad kata ka dukan kan nangheh nangheh na kawei ka por sha kawei pat.
5. Ka jingshah pynkit khunrei ki khun kynthei khasi jong ngi:-
Ka jingai jait sha ka kmie ka la pynkha ia ka jingshah ieh khunrei ki khun ki kti jong ngi u Khasi khara. Ka jingai jait sha ka kmie ka la pynlong ia bun ki longiing longsem Khasi ym baroh ba ki lok (shynrang) ba kin khein sting ia la ka jong ka longiing longsem kaba pynpoi sha u pud. Kumjuh ruh don bun ki longiing longsem Khasi ym baroh ba ki lok (kynthei) bad ki kiaw kurim kim burom ia u lok lane u pyrsa kurim kaba la pynpoi sha une u pud ka jingshah ieh khunrei ki khun ki kti. Hynrei lada ia ka jaid ka khong yn ai noh ha u shynrang kan yn don kata ka jingkhein sting na u shynrang, namar lada u leh kamkai, u hap ban kit ia ki khun ki kti namar ki dei ki jaid ki khong jong u. Kane kan pynthanda ruh ia u shynrang ban leit shibun ki lok lada ym don ka jinglah ban bsa lut ia kita ki khun ba ioh na kita ki lok jong u.
Hato don mo ki briew kiba sngewtynnad ban im bad ka jingpang jingshitom, nga ngeit ba baroh ngi sngewtynnad ban im ha ka jingkoit jingkhiah. Haba koit ba khiah ngi lah ban trei ban ktah bad ban leh shibun kiei kiei ha ka jingim. U briew uba la jingshitom ka ban ia u yn ym lah ban leh ei ei wat lada u don eh ka mynsiem ba un trei un ktah ruh. Ka long kumjuh ha ka imlang sahlang jong ngi u Khasi, kam lah ban roi ban par namar ka don hapdeng jong kitei ki jingpang haneng.
Ha ka jingiohi jong nga la donkam ban pynkoit pynkhiah ia ka imlang sahlang jong ngi u Khasi Khara. Ha ka jingiohi jong nga sa tang lada ngi ai noh ia ka jaid ka khong bad ka jinghiar pateng sha u Kpa (Shynrang), nga ngeit ngin lah ban rat dyngkhong ia kitei ki jingpang ba shyrkhei na ka imlang sahlang jong ngi u Khasi Khara.