Scholar Lawriniang (Nongthliew WKH)
Kat kum ka jingiathuh u John Clement (Scholar Google Citations) u wei na ki riew wadbniah shaphang ka khein ka diah ia ki briew (Statistic) kiba pyndonkam ia ka internet ha ka pyrthei baroh kawei. U ong kumba 4.57 billion kiba pyndonkam ia ka internet ha baroh kawei ka pyrthei haduh u bnai april 2020. Bad ka long kumba 59% lada shim kyllum baroh kiba pyndonkam ia ka internet haduh u bnai april 2020. Bad ha u bnai January 2019 ki don kumba 4.39 billion kiba pyndonkam ia ka internet. Tang shi snem ka ia pher bak ly bak bad kane ka pyni ba ki briew ki la nangkiew sted shisha ha ka rukom pyndonkam ia ka internet haba ia nujor tang hapoh shi snem da ki phew billion ki ia pher.
Haba ia nujor ia ka jingstad ki briew ha ka por ba leit bad mynta ka la ia pher san lum san wah ka jingnang jingtip ki briew. U Alvin toffler ha ka kot Future Shock u kdew kumba 90% ka jingkhie rasong bha ka jingstad ha kine ki juk mynta haba ia nujor bad ki juk hyndai ha ki snem 2000 sha poh. Kane ka pyni ba ki briew ki la nangtip nangstad shisha shisha katba nang iaid ka por. Ha ka juk kaba kham mynshwa ki briew kim bna eiei ban ialap khana shaphang kata ka internet ki briew ki ang lyngngoh lane ki long kum ka jingphohsniew ba don ha sha ram ïa ban ia pur khana shaphang kata ka intermet. Hynrei ha ka juk mynta pat wat ki khynnah ba dang 5,6 snem ki la tip bha sha phang ka internet, bun ki kham nang kham tip pynban ki khynnah ban ia ki kmie ki kpa jong ngi ban ia pyndonkam ia ka Internet.
Hooid da shisha ka jingmih ka internet ka la long shisha kaba pynsuk ia ki briew ha kane ka juk mynta haba ia nujor bad ka juk mynshwa, ngi im ha kane ka juk shai mynta kiba bun ki la niew bad jer kyrteng pat ia ka da ka juk teknoloji (Technology) namar ba la kiew sted bha ka jingnang jingtip shaphang ki kor ki bor saian. (Science & Technology) ki briew kim don kam shuh ban pynlut por ha ka leit ka wan kum mynshwa la da donkam, hynrei tang na iing ngi la lah ban pyndep lane leh ia ki kam baroh.
Wat haba phai sha ki ophis (Office) sorkar, lane ha ka pule puthi ki khynnah skul, wat ha kino kino ki kam jong ki riewshimet baroh, mynta ki la ia phai khmat beit sha ka suk da kaba pyndonkam beit da ki onlain (online) bapher bapher ban suk. Haba ia nujor mynshwa ka bam por da ki taiew ki bnai ban tip khubor na kawei ka ri sha kawei ka ri hynrei mynta pat ka bam por tang da ki minit ki kynta ban tip ia ki jingjia na kawei ka ri sha kawei ka ri. Bun kiwei kiwei ki jingsuk kiba ngi ioh na ki internet ha kine ki sngi kiba ngam lah ban jer lut hangne. Da ka internet ka pyni ba ngi la don ha ka juk jong ka jingsuk shisha ha ki liang baroh ban ia nujor bad ka juk mynshwa.
Ka Internet kam ia pher na ka kper Eden: Haba nga pule bniah shaphang ka kper Eden ba U Blei u la buh ia ki arngut ki briew ia u Adam bad ka Im ha kane ka kper ka long shisha ka kper ba dap tang ka jingsuk haba kine ki don hangne kim khuslai eiei khyndiat ruh ha kiei kiei baroh, ka long ka kper kaba dap tang da ki syntiew ki skud bad ki Soh ki pai. Bad U Blei u la ong ba na baroh ki jait soh phi lah ban bam ei ban kheit katba phi kwah, hynrei u la maham ba tang ia u wei u dieng soh ba kim bit ban bam da lei lei ruh bad u ta u long u dieng ka jingtip ia kaba bha bad ka ba sniew, bad la da men bam ha kata ka sngi men iap da shisha. (Jenesis 2:15)
Kumjuh ruh ka long ha ka internet, ha ka internet ki dap tang ki syntiew ki skud (Ki jingpynbyrngia kiba pynsngewtynnad ia ki briew) bad ki soh ki pai (ki lad ban pynsuk ia ka long briew man briew ha ki ba bun ki kam) bad ha ka internet katba phi kwah ban leh ki long lut baroh, hangne ki la don lut namar ha ka internet la thep lut ia ka pyrthei baroh kawei. Bad na baroh ki ba don ha ka internet phi lah ban pyndonkam hynrei tang kawei kaba ym bit ban pyndonkam da lei lei ruh bad kata ka dei ka websait (Website) ki phlim awria jong ki thei nuti. Kane ka long kaba sniew bad kaba ijli haduh katta katta ia ka long briew man briew ha ka im lang sahlang wat ha khmat U Blei. Namar na kine ki khring sha ka jingmut jingpyrkhat ba sniew ban lynkwah brai ia ka doh bad nga lah ban ong ki long kum ki tynrai ka jingthombor ia ki kynthei khynnah ha ka ri bad ka jaitbynriew.
Ka tari lane ka wait la thaw ban pyndonkam u briew ban suk ha ka pom ka dain ka ot, lada ngi pyndonkam bakla pat ka dei ka tiar ka ba sniew haduh katta katta wat ka lah ban pyniap wat ia ka mynsiem briew ruh. Kumjuh ka internet ruh kam long kaba sniew la thaw bad pynmih na ka bynta ban pynsuk ia ka kam ka jam ha ka juk mynta, hynrei lada ngi pyndonkam bakla pat ka long kaba ma ! haduh katta katta ia ka longbriew man briew. Kaba nyngkong eh ka dei ha nga bad ha phi kiba pyndonkam ia ka, ha kano ka rukom ngin pyndonkam.
Khublei shibun
Kaba dei!!!