Ka Inner Line Permit (ILP) ka dei ka kyndon ain kaba mih na ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873. Ka jingthmu jong kane ka ain ka long ban iada ia ki jaidbynriew trai ri ritpaid na ka jingshahtyllep noh ha ki poiwir barri bad bar jylla da kaba teh lakam bad pyrkhing iaka jingioh rung bad sah laitlan ki poiwir ha ka jylla ba shong ki trai ri trai muluk. Kat haduh kane ka sngi, ia ka ILP la pyntreikam ha ki Saw tylli ki jylla ka Thain Shatei Lammihngi ka Ri India; kata, ha jylla Arunachal Pradesh, Mizoram, Nagaland bad Manipur. Nangta de, ki ain kiba ia syriem ia ka ILP ki treikam ha Sikkim, Andaman and Nicobar Island bad ha Ladakh.
Kine harum ki long katto katne ki kyndon kiba kham Kongsan jong ka ILP:
A. Baroh ki poiwir barjylla bad barri ki hap pan jingbit naka sorkar jylla hashwa ba kin rung bad sah ha kata ka jylla ba ka ILP ka treikam.
B. Ia ka jingbit yn ai tang lada kita ki poiwir ki lah ban pynshisha ba ki dei ki briew kiba biang ki kot ki sla ki ba pynshisha ia ka jinglong nongshongshnong jong ki (Citizenship); kim dei ki riew beain ba wan phet rieh na kiwei pat ki jylla; ki dei ban iathuh shai ki wan leh aiu bad haei kin sah bad ynda ki la sah ruh, kin ioh ban sah tang hapoh hynriew bnai (laitnoh ki khynnah pule bad kiba treikam sorkar) ha ka jylla kaba don ILP.
K. Lada kino kino ki poiwir ki ba wan rung ha ka jylla ILP ki pynkhein ia ki kyndon jong ka, kin shah set phatok lane shah dainkuna, bad ruh, kin shah beh noh na kata ka jylla ba ka ILP ka treikam.
D. Ha ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873, ka don ruh ka kyndon kaba khang ia ki bar jylla ban thied jaka/thied khyndew ha ka jylla ba treikam ka ILP.
Ka dei ka jingshisha ba ha Khasi bad Jaintia Hills, ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873 ka dang im haduh mynta bad donkam tang ia ka Notification na u Governor ban pyntreikam ia ka, namar la pdiang (Adopt) iaka lyngba ka United Khasi Jaintia Hills District (Adoption of Laws) Regulation 1952, lyngba ka Section 79 jong ka North Eastern Reorganization Act, 1971 bad kumjuh ruh, lyngba ka Meghalaya Adoption of Law order, 1974. Katba ia ka Garo Hills la weng noh na ka Bengal Eastern Frontier Regulation 1873 bad yn hap ban ioh ia ka jingsoi na u President ka Ri ban ioh pyntreikam biang iaka ha ri lum Garo. Namarkata, na ka bynta ban ioh pyntreikam ia ka ILP ha baroh kawei ka jylla Meghalaya, donkam ban ioh ia ka jingsoi jong u President ka Ri India.
Kine harum ki long ki jingmyntoi ia ka jaidbynriew lyngba ka jingpyntreikam ia ka ILP:
A. Nyngkong eh, ka Citizenship Amendment Act (CAA), 2019 kan nym lah shuh ban treikam ha ka jylla Meghalaya baroh kawei namar ka don ka kyndon ha ka CAA ba kane ka ain kan ym treikam ha ki jylla ha kaba ka ILP ka treikam.
B. Ki jaidbynriew trai ri ha ka jylla kin shngain bad ioh jingkyrmen namar kan don ka ain ka ban iada iaki na ka jingshah tyllep noh ha ki poiwir.
K. Ka hok kyrpang jong ki trai muluk halor ka synshar khadar (Political Rights) kan neh kan sah bad ia ka jylla ki trai muluk yn synshar hi da ki trai muluk.
D. Ka hok halor ka iohkam iohjam bad ka khaii pateng, ka khyndew ka shyiap, ka riti dustur, ka ktien ka thylliej bad ka snap kyrpang kan iaineh iaiskhem, namar ia u lakam synshar Ri yn dang iai bat ki trai muluk bad kumta ki poiwir kin nym ioh bor ban weng ne pynkylla bad pynbaji ia ki rukom trai Ri.
E. Ka ILP kan pynskhem shuhshuh ia ka Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act, 1971 ka jylla namar kane ka ain ka khang tang ia ki Non-Tribal ban thied jaka, katba ka Bengal Eastern Frontier Regulation pat ka khang ia baroh ki barjylla bad barri ban thied jaka puta watla ki dei ki tribal ruh.
G. Haba pyntreikam ia ka ILP, ka sorkar kan hap ban buh ia ki briew ban trei ha ki kam babun khnang ban pyntyllun ia ka kam; kata, naduh ki kam ophis, kam pulit bad kumta terter bad kumta, ki samla kin ia iohkam iohjam.
NG. Ka sorkar kan ioh khajna lyngba ka bai aplai ILP ki nongwan sha ka jylla. Ka Jylla Manipur tang hapoh ka shibnai ka ioh kumba 1(shi) klur ka khajna naka jing pyntreikam iaka ILP.
H. Ki riewsniew kin shem shitom ban wan riehtngen ha ka jylla, ki nongkam bymman kum ki nongkhaii drugs, ki nongtuh kali bad ki nongkhaii briew kin shem jingeh namar kan don ka jingpeit pyrman ia ka leit ka wan ki poiwir bad kumta, ka suk ka sain kan wan ha ka jylla.
I. Ka shongkha khleh kan duna namar ki poiwir kim ioh shong slem ha ka jylla.
II. Ki Dorbar trai ri, khamtam ki Dorbar Shnong, kin ioh bor na ka ain ban pyrkhing bad teh lakam ia ka jingrung bad jingsah ki poiwir ha ka jylla.
Ki jingpynsngewthuh bakla halor ka ILP:
A. Ka jingong baka ILP kan ktah ia ka kam jngohkai pyrthei ka long kaba bakla shikatdei eh. Dang shen, u S.S Deb Barman uba dei u Regional Director ka Ministry of Tourism ka Sorkar India u la kren shai ha ki kotkhubor ba ka ILP kam ktah ia ka kam jngohkai pyrthei. Ka jylla Arunachal Pradesh ka la ioh shibun ki khusnam halor ka jingkiew ka Tourism ha katei ka jylla bad ki khusnam kiba khampaw ki dei ka Today’s Traveller Award 2016 bad Best Emerging Green Tourist Destination Award 2019. Ka Sikkim kumjuh, ka iohpdiang kham bun ki nongjngoh kai pyrthei haba ia nujor bad ki jylla ki bym don ILP. Ka jingdon ka internet bad online technology kan pynsuk ia ki nongpan ILP. Kyntang ia wai, ngi hap ban ia pyrkhat bha halor ka jingkylli, hato kham kor ka snap bad ki hok kyrpang ka jaidbynriew ne kham khraw kata ka jingwan kai ki briew kiba na bar sha ka jylla jongngi?
B. Ka jingong ba ka ILP kan ktah ia ka roi ka par ka long kaba bakla bha. Ka jingkiew jinghiar ka roi ka par ka shnong ka Ri ka shong ha kiba bun ki daw bad ym ha ki ain kum ka ILP. Katkum ka Twelfth Five Year Plan (2007-2012), ki jylla kum ka Mizoram bad Arunachal Pradesh ha kiba ka ILP ka treikam ki kham kiew ban ia Meghalaya ka bym pat don ILP; la sakhi ba kine ki jylla ki roi stet bad kiewbha haba ia nujor bad ki jylla bym don ILP kum ka Meghalaya jongngi. Katkum ka Report jong ka Twelfth Five Year Plan ka Ri India, ka Arunachal Pradesh ka don iaka Growth Rate kaba 9.4%, ka Mizoram 11 % katba ka Meghalaya ka don tang 8.1 % .
K. Ka jingong ba lada treikam ka ILP ka jylla Meghalaya kan duh noh ia ka Sixth Schedule bad ki District Council ka long ka jingialam bakla ia ki paidbah da ki briew kiba pyrshah iaka ILP hynrei kim nud ban kren ba ki pyrshah. Ka Constitution ka India ka ai ia ki Trai Ri ka dong shathie lammihngi ka jing iada na ki artikel 371 bapher bad ka Sixth Schedule. Kumba ngi tip, ha Mizoram ki don lai tylli ki District Council bad ka ILP ruh ka treikam nalor ka jingdon ka Artikil 371(G). Ha Nagaland, nalor ka artikil 371(A), ka don ruh ia ka ILP. Ha Arunachal Pradesh, ka ILP ka don ha ryngkat ka Artikil 371(H) bad ha Manipur kumjuh, nalor ka ILP ka don ruh sa ka artikil 371(C). Ngi iohi ha ki lad pathai khubor ba ka sorkar India ka mut buh District Council sa ha katto katne ki bynta ka Arunachal Pradesh bad kumjuh ha Manipur na ka bynta ki riewlum Naga kiba shong basah ha kine ki jylla. Namarkata, ka jingong ba ki District Council kin jah noh na ka daw ka ILP ka long kaba bakla shibun.
D. Ka jingshisha ka long ba ka jingneh bad jingkhlain bor ki District Council ha ki snem ki ban bud ka shong ha ka jingpyntreikam pura ia ka ILP (In future, the relevance of the Autonomous District Councils is hugely dependent on the effective implementation of the ILP). Ngim dei ban klet ba kat kum ka Sixth Schedule, ki barjylla bad ki non-tribal ruh ki lah ban thep vote bad kumjuh ban iakhun MDC. Ha GHADC lah don lypa kumba 4 ngut ki MDC Non-tribal Muslim; namarkata, lada ka jingdon ki poiwir kan dang iai kiew ha ka jylla jongngi bad khlem ka ILP, la thikna kin nang iai kiew bad ha kawei ka sngi, wat ha KHADC bad JHADC ruh, ki Non-tribal kin long MDC, EM ne wat CEM bad ha kum kata ka por, ki District Council kin duh noh ia ka dur ka dar bad ka jinglong kyrpang jong ki.
E. Ka jingong ba ym lah ban pyntreikam iaka ILP namar ba ka Meghalaya kam don u pud u sam ba biang ka long ka jing kren biej, namar kumba ngi iohi, baroh saw tylli ki jylla kiba la pyntreikam iaka ILP ki don ka jingiakajia pud bad ki jylla ba marjan bad kum juh ruh bad ki ri ba iakhap marjan kumba long ka jylla Meghalaya bad ka Ri Bangladesh. Kumba ngi kdew haneng ba ka ILP ka dei ka kyndon kaba mih na ka ain bad baroh ki ain ka sorkar Meghalaya ki treikam ha ki Disputed Area bad lada don kano kano ka kam sniew ha kine ki jaka ba iaknieh bad iakam markylliang da ki ar mamla, ki pulit ka Meghalaya ki lah ban kem bad bishar ha ki iing kashari ka Meghalaya. Ym tang katta, ki ophis bapher bapher jong ka jylla ki treikam habaroh ki jaka ba ia knieh da ki ar mamla. Kumta, ka ILP kan treikam kumjuh bad kine ki wei ki ain ruh. Lada ngi ia bishar bniah lei, kan dei ka kabu bad ka nongrim bah ba ngin ioh lad syndon ban pynbeit noh ia u pud u sam ka jylla jongngi.
G. Ka jingong ba ka Meghalaya ka dei ka jylla na kaba ki kali ki iaid lyngba ban leit na kawei ka jylla sha kawei pat bad ym lah ban buh iaka ILP hangne ha jylla jongngi ruh ka long ka jingong ka bym don nongrim. Ngi tharai phi ia tip ba ka Nagaland ruh ka dei ka Transit State ban poi sha Manipur bad ka ILP ka treikam ha Nagaland. Kiba bun ki briew mynta lei ki jied iaka surok bah na Guwahati-Nawgaon-Lumding-Silchar ban ia kaba iaid na Shillong namar ka surok ka kham bha bad ka duna ka jingdheng kali haba ia nujor bad ka G.S Road jongngi. Nalorkata, na Guwahati sha Silchar ki don ruh ki rel kaba pynduna ia ka jinglut ki nongleit nongwan haba ia nujor bad ki kali. Kaba donkam ka long ba, haba pynwan dur ia ki Rules ne ki Guidelines ban pyntreikam iaka ILP ha Meghalaya, lada don shisha kita ki ba shu iaid lyngba, lehse ka kyndon kan kham jynsur khyndiat ia ki bad ym dei ban ong ba ngin ym donkam shuh syndon iaka ILP.
NG. Ki nongpyrshah ia ka ILP ki dei tang kito ki briew kiba khwan myntoi bad ki seng sainpyrthei ba donkam ia ki poiwir ban pynjop election ia ki. Tang ki businessman kiba kwah nongbylla tad dor khlem da pynbunkam ia lade, ki nongkhaii benami ba ioh jakhluit shikyntien na ki poiwir, ki nongbylla ha ki ophis bad ki dukan ki poiwir, bad kumta terter, ki ban pyrshah ia iap iaka ILP namar ki iohkam ioh myntoi na ki poiwir bad kaba sngewsih ka long ba ki jongngi ki kmen tohhoh ia ki mitmit ba pynthiang shipor, katba ki nongwei ki kamai khaw kamai spah na ka jingiashan jongngi ia ka kam jongki. Ki poiwir pat ki pyrshah ia ka ILP namar ki kwah ban bat ia u lakam ka synshar khadar ha Ri jongngi bad to tip ba shisien ba kin ioh long heh hangne hangi nyngkong eh, kin weng ia ka Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act, 1971, ia ka Trading Licence ki ADCs, ia ki Labour Licence/ Work Permit, ia ka Job Reservation Policy, ia ka jinglong Scheduled Tribe ki trai muluk, ia ki District Council bad terter, namar kine baroh ki stieh iada ia ki trai ri ki ktah ia ka jingiohnong jong ki poiwir na ka dud ka ngap jongngi.
Para Ri! ha kum kane ka por jong ka saw ka sian, ka kamram kaba ngi dei ban leh ka long:
Nyngkong eh, ngi hap ban ia kylli, la ka jingpynrung nong India iangi ka long la ki poiwir kin synhshar donbor iangi ki trai ri ha la ka bri ka muluk? Hato ka jingthmu ka long ban ban pynjah klep noh iangi ki ritpaid na sla pyrthei ne ban pynksan ia ka jingiaburom markylliang iwei ia iwei bad ban pynkhlain ia ka jinglong trai jong ngi ha la ka Ri ka muluk?
Kaba ar, baroh lang mlon ngi dei ban ia tylli ban dawa iaka ILP na ka sorkar jylla bad sorkar kmie. Wat ong para ri, ba namar ba phi treikam sorkar kam long ban pyrshah sorkar namar phi ioh ja ioh mluh na ka. Ki nongtrei sorkar ka Assam ki rai ban pyrshah ia CAA bad ki da ong ruh, “JOB NOT ABOVE MOTHERLAND” (Khamkor ka Jaidbynriew ban ia u Khaw Sorkar). Namarkata, ngi kyntu ia phi ki nongtrei sorkar ruh ba phin leh kumjuh, ban pynhehsur bad pynehdaw ia ka jing dawa ILP. Ka mluh phylla aiu ba ka Ri India ne ka Sorkar Jylla ka ai haphi? Hato kamdei ka khajna bad ka kuna ba siew hi maphi bad mangi?
Kaba khadduh ka long ba baroh ki dkhot jong ka jaidbynriew, kaba kynthup ia phi bad ia ngi lang ba ngi dei ban iakhun khlem manthait bad khlem kynran dien ha kaba iadei bad ka jingdawa ia ka ILP. Shitylli tylli kawei kum ka jaidbynriew ngi dei ban iaidlang. “Ym don jingeh ba lah ban khang, ia ka ding ba klang jong ka Mynsiem ba Shynrang”.
Khublei Shibun. Khublei Shihajar Nguh!
La Pynmih da ka
Confederation of Meghalaya Social Organisation (COMSO)
Phi don ban ong eiei?