Dr. L.S. Kharlukhi
Ban ioh ia ka jubab ba shisha halor ka jingkylli, la ka balang jong u Khrist ka dei ne em ka balang jong ka Baibl? Ngi donkam ban phai sha ka jingthoh ban phai sha ka jingthoh Bakhuid. Ym ba ka balang ka hikai ne ong.
Ka Jingthoh Bakhuid ka dei tang Ma ka ka Jingkyrmen Jong Ngi Ia ka Bymjukut.
U Blei uba ngi mane u long uba donbor katta katta ha kaba ula kren ka pyrthei ka la long (Salm 148:3-5). Une u nongthaw u jied ban kren bad u briew lyngba ka lad ba u la pynneh da ka rukom ka jingthoh ba ula thoh (Salm 12:6-7) bad ula kular ba ka ktien jong u kan sah sha bumjukut (Math 24:35), “Uta u phlang u iap tyrkhong, uta u syntiew u tlor noh; hynrei ka ktien jong u Blei jong ngi kan neh junom” (Isa 40:8). Namar u long u bym lah ia u ban lamler (Heb 6:18), ngi tip namar kata haba ngi pule ia ka Baibl mynta, dei u Trai uba kren bad pynpaw ia ka mon jong u sha ngi. Ha ka jingshisha kiba u briew u hikai ne leh da u briew ha ka jingiadei bad ka niam shabar na kaei kaba ka Baibl ka hikai, te ka dei ka jinghikai ba sepei bad ba pynjot (I Pet 1:22-23). Namar ba tang ka Baibl marwei kaba ai ia ngi ia baroh ki jingdonkam, ba lah ban ialam ia ngi sha ka jingim bymjukut bad ka jingim riewblei (II Pet 1:3), te ban iaid palat pud ia ka jinghikai jong ka, kan pynmih ka jingpynrem ha ka sngi bishar (Ioan 12:48-50).
Hato ia ka Balang la Batai shai ha ka Baibl?
Ka la long kaba phylla ba ka jingtip lypa jong u Blei ka la ialam ia u ban peit sha khmat ban tei ia ka balang shwa ka jingthaw ia ka pyrthei (Pule Eph 1:4-10; 3:8-9). Ia ka jingthmu jong u Blei ia ka jingsiewspah la pynpaw shai ha Jingpynpaw 13:8 ha kaba u ong ne kren ia u khun langbrot, ia uba la pyniap myndang long ka pyrthei (Pule ruh I Pet 1:18-20).
Ha ka Jutang kaba rim, u Trai u sdang ban pynpaw ba un seng ia ka Jutang Bathymmai (Jer 31:31-34) bad kane ka hukum kan mih noh na Jerusalem (Isa 2:1-4), bad ba u nongsynshar jong ka un long u khun jong u (Isa 9:6-7). U Daniel ruh ula iathuh ba ha ki sngi jong ka hima Roman, ba u Blei jong ka bneng un seng ia ka hima ka ban ym leit noh lano lano ruh (Dan 2:44). Ha ka Jutang Bathymmai ia kane ka hima la pynpaw kum ka balang (Math 16:18-19; Kol 1:13-14)
U Paul hadien u khot ia ka balang kum ka met jong u Khrist (Eph 1:22-23). U batai ia ka balang ha ka rukom ba ngi lah ban shemphang da kaba pyndonkam ia ka met u briew kum ka nuksa. Ngi kum ki briew ngi don ka khlieh bad ngi don ka met. Ka khlieh ka shim ka rai bad bthah ia ka met kaei ban leh. U Khrist u long u khlieh jong ka balang bad u synshar bad pyniaid kaei kane ka met jong ki briew ba pynlong ia ka, ka dei ban leh: “U Jisu te u da wan ula kren ha ki, u da ong, ia ai ha nga ka bor baroh ha bneng bad ha ka khyndew; namar kata kein to khie noh ma phi, to pynlong synran ia ki briew baroh, da pynbaptis ia ki ha ka kyrteng ka jong u Kpa bad ka jong u Khun bad ha jong u Mynsiem Bakhuid” (Math 28:18-19)
Balei ka Balang ka long kaba donkam katta katta?
Ka Balang ka la don ha ka jingmut jong u Blei kumba ula shah u la u khun ban iap halor ka diengphna (Isa 53:4). Ha (ki kam 20:28) ka iathuh ba u Jisu ula thied ia ka balang da ka snam jong u hi. U nongthoh sha ki Hebru 5:7, u batai ia ka jingkordit sat kaba u Jisu ula ia kynduh ha kata ka miet ba la die noh ia u: “Uba ha ka sngi ka doh jong u, haba ula ainguh ia ki jingduwai bad ki jingkyrpad, lem bad ka jingkyang kaba khraw bad ki ummat, ha uta uba lah ban pyllait ia u na ka jingiap bad haba la iohsngew ia u namar ka jingtieng riewblei jong u”. Sngap ia u nongiathuhlypa Isaiah u batai ia ka dur khmat jong u Jisu katba ula sdien halor ka diengphna: “Kumba shibun ki la lyngngoh ha me, (Ka Khmat jong u ka la kham sniew dur ban ia uno uno u briew, bad ka dur jong u ban ia ki khun shynrang ki briew)” (Isaiah 52:14). Ngi dei da shisha ban lyngngoh ruh ban iohi balei ba bun bun palat ki niew dewthala ia ka balang, haba ki lah ban iohi pyllein ba u Blei ula aiti ia la u Khun na ka bynta jong ka (Pule Eph 5:25) U Paul u batai shuh shuh ba u Jisu u kular ban pynim tang ia ka balang (Pule Eph 5:23).
Kumno ngi lah ban ithuh ia ka Balang jong ka Baibl?
Kano kano ka balang kaba ong ba ka bud tang ia ki jingthoh Bakhuid, ka dei ban lah ban kdew na ka Baibl ia ki lynnong bad ki dkhot ban pyntikna ba ki dei u dkhot jong ka balang kumba la thoh bad batai ha ka Baibl. Ngi la dep pule ba u Jisu ula thied ia ka balang da ka snam jong u hi, kaba mut shai ba ia ka balang ym lah ban seng ne pynieng shuwa ka jingiap jong u. Hadien ba la pynmihpat ia u na kiba iap, ula hukum ia ki synran jong u ban iaisah ha Jerusalem, ba kumta ba ynda iathuh ia ki, ha kiba iadei bad ka balang bad ia ka jingpynlong synran (Pule Lk 24:46-49). Ha ka sngi Pentekos ba nyngkong hadien ba ula mihpat, ki Apostol ki la sdang ban pynpaw ia ka khubor jong ka jingiap bad jingmihpat jong u Jisu (ki kam 2:22-36). Kito kiba mynshwa kiba la pyrta “Sah narphna ia u”, ki la kylli kaei ki dei ban leh ban pynim ia ki? (Dk 37). U Petros u la jubab: “Kylla ba mut bad shah pynbaptis uwei pa uwei na phi, ha ka kyrteng jong u Jisu Khrist khnang ban iohmap ki pop, bad phin ioh diang ia ka jingai jong u Mynsiem Bakhuid” (Dk 38). Kano kano ka balang kaba ong ba ka dei ka balang jong ka Baibl, ka dei ban wad ia ka thymmei naduh ka Pentakos ba nyngkong hadien ka jingmihpat jong u Jisu bad kumta dei ban ong ia uwei pa uwei ban jubab kumba u Petros ula leh 2000 snem mynshuwa.
Ka Rukom Synshar Balang da u Blei
Haba ia ka balang la seng nyngkong ne ha kaba nyngkong, u Trai ula buh ia ki Apostol hapoh jong ka, kiba long ki briew kiba la sakhi markhmat ia ka jingmihpat jong u Jisu (ki kam 1:22). Ki la don ha ka jingkitkhlieh ban ialap ia ka Gospel bad ki jinghikai hapoh ka balang. U Paul ula ong ba ka blang ka kynthup ia ki nongsharai (Pastor) ki dikon, ki nongialap bad nonghikai (Phil 1:1; Eph 4:11). Ka balang haba ka dang lung ne dang sdang ka la don ki Apostol bad ki nongiathuhlypa ban iada ia ki nongiohsngew na ki nonghikai lamler (Eph 4:14-16). La ai ia ki ia ka bor ban leh kambah ban pynskhem ba ki jinghikai jong ki, ki la wan beit na u Blei na bneng (Pule Heb 2:3-4). Hynrei mynta pat, ngi don ka ktien u Blei ba la thoh, ka Baibl, bad ym don shuh ki Apostol, ki nongiathuhlypa ne ki kambah kiba la leit noh ha ka spah snem ba nyngkong (I Kor 13:3-10).
Ki kyndon ia ki tymmen basan (kawei pat ka kyntien ia ki nongsharai – Bishop, Pastor) la thoh bniah ka I Tim 3:1-7 bad Titos 1:5-9. Kine ki briew ki shim ia ka jingkitkhlieh ia ki mynsiem jong ka balang (Heb 13:17) bad la hukum ban leh kum ki nongialam ba kynja mynsiem ia ki Khristan (I Pet 5:1-4) ki dikon ki sharai ha ki jingiadei ha ki bynta kum ha kaba leh isynei bad jingsumar ia kiba donkam kumba la batai ha ki kam 6:1-6. Ia ki kyndon ia ki la thoh ha ka shithi 1 Tim 3:8-13. Ki nong ialap ki ialap bad hikai bad sneng ne kyntu kumba la thoh ha II Tim 4:2-5. Ki nonghikai ki hikai kumba la thoh ha Titos 2:3-15.
Kano kano ka balang kaba ong ba ka dei ka balang jong ka Baibl ka dei ban bud ia kane ka rukom pyniaid bad synshar balang ba la thoh ha ka ktien jong u Blei.
Ka Plan bashi Syrtap Mynsiem Jong u Blei ban Mane Ia U
U Trai ula buh ia ki Khristan ban iaseng lang man ka sngi nyngkong jong ka taiew (kaba hap ha ka sngi Sunday/Robibar) ban kynmaw ia ka jingiap bad jingmihpat jong u Khrist da kaba shim bynta ia ka jingkhawai u Trai (ki kam 20:7; I Kor 11:20-24). Naduh ba dang don ki Apostol bad spah snem ba nyngkong, ka balang ka bam ia ka Jingkhawai U Trai man ka sngi nyngkong jong ka taiew. Ki briew ba pyrshah ia ka jinghikai u Trai, hadien ki spah snem ba hadien ki pynkylla ban bam ia ka jingkhawai u Trai shisien shi bnai, nangta shisien lai bnai ka bym don kumta na ka Baibl.
Nalor ka jingkhawai u Trai, ka jingiaseng lang ka iakynduh ban duwai bad rwai ki jingrwai ba kynja mynsiem (I Kor 14:15-16). Ym ju pyndonkam tiar put tiar tem ha ka balang jong ka Baibl. Ki balang pait, ki pyndonkam ka put ka tem hadien ka 700 H.K. Ngim dei ban pyntam nalor ba ka Baibl ka hikai hadien ba la seng ia ka balang, ioh ngi long kumba la jia ia u Nadab bad u Abihu, kita la shah pyniap namar ba ki la mane ia u Blei da ka ding khyllang ia kaba u khlem hukum (Pule Leb 10:1-2). Ka ktien jong u Blei ka maham ia ngi ban ym palat nalor kaei ba la thoh ha ka ktien jong u (I Kor 4:6).
Nalor kata ka balang jong u Trai ka pule bad pynshah shkor ia ka ktien jong u Blei bad ia synniang sbai man ka sngi nyngkong jong ka taiew (ki kam 20:7; I Kor 16:1-2). Ka jingmane jong ki kam kut tang ha ka sngi Sunday/Robibar, hynrei ban iai shakri ia u Blei man ka sngi (Rom 12:1-2), hynrei ki bam ia ka jingkhawai u Trai bad ai jingkynshew tang ha ka sngi nyngkong jong ka taiew.
Ka Jingim ba la Kylla
Lada u briew u ong ba u dei u khristan kumba batai ha ka Baibl, ka dei ruh ban don ka jingkylla ha ka jinglong bad ki kam (Gal 5:19-26; I Thes 4:1-8). Ka balang ha Kolosai ka la kmen ba ki la long Khristan, ba kumta ki la ialap lem ia ka Gospel bad ki paramarjan ba la rem bad pop (Kol 1:3-6).
Tang U Khristan Beit
Ia kiba la kohnguh ia ka Gospel la khot beit ki Khristan (ki kam 11:26; I Pet 4:16). Ia ki Khristan la khot ruh ha ka Baibl kum ki riewkhuid (I Kor 1:2), ki parabangeit (Gal 6:1) ne ki Khun u Blei (Gal 3:26).
Ki kyrteng ba la batai ia ka Balang jong ka Baibl – la tip ruh kum ka Balang u Blei (ki kam 20:28), ka met u Khrist (Kol 1:18), ka iing jong u Blei (I Tim 3:15); balang u Khrist (Rom 16:16).
Hato ka dei ka Balang jong ka Baibl?
Kano kano ka balang kaba ong ba ka dei ka balang jong ka Baibl, ka dei ban biang lut ki jinglong bad kyndon kumba la thoh ha ka Baibl. Ym lah ban khot ia balang jong ka Baibl da kaba kdew na ka creed, kot ain balang, Catechisms ne ki Constitution balang. Tang ka Jutang bathymmai kaba dei ka bor jong ka Balang jong ka Baibl.
Phim lah ban Pyniasoh bad ka Balang jong ka Baibl
Wat lada mynta u briew u lah ban join ne pyniasoh bad ka club ne bad ki balang pait; hynrei ym lah ban pyniasoh bad ka balang jong ka Baibl. Tang lada u briew u jubab bad kohnguh ia ka Gospel u Khrist, te u Trai da lade hi un pyniasoh ne pynlong sha ka balang jong u (Ki kam 2:41; 47). Hynrei u Trai da lei lei um pyniasoh ia u bymngeit, u bym kylla bamut (ki kam 2:37) bad ia u bym pat ioh pynngam (I Kor 12:13) ne ioh pynbaptis (ki kam 2:41, 47).