B.M. Lanong
Nga la shaiong hi ngit, haba nga pule ia ki jingthoh (article) jong ki katto- katne ki nongthoh ha kine khyndiat sngi bad katto-katne ki riew shemphang ruh halor ka Article 371, ba la shon ha kine ki sngi ha ki kot khubor, haba ki ong, ba ngim dei ban pan kwah, ngi dei ban pyrshah bad kumta ter-ter, ia katei ka Art 371 jong ka Constitution. Ynda ki ong pynban pynphai noh ne pyndam noh ia ka, dang sngew don jingmut.
Haba pule bniah ia ka parakrap 371 B jong ka Constitution of India, ka la kdew shai halor ka paragraph 20 kaba don hapoh ka Sixth Schedule, (Bynrap-6), ba katei ka Art 371 B, ka lah da don lypa, ym dei ba kam pat don, kumba la thoh pynsyier ha kine ki sngi ha ki kot khubor.
Nangta kane ka Art 371 B, ka kdew ruh ia ka parakrap 20 Tribal Areas, ha kaba la kdew shai ba ka Khasi Hills District ha kitei ki snem ba dang lung, ka don hapoh ka Thup (Part II), ba la pynbna paidbah ruh hapoh ka Gazette ka Sorkar Meghalaya ha ka 23.06.1973, sla 200. Ka shai kdar ba ka 6th Schedule (Bynrap-6) ka iadon bynta ha ka Art 371 B, kaba mut ba ka Art 371 ka lah da don naduh basdang, ym dei kumba iathoh bad iakylli mynta, ba kam dei ban wan ka Art 371, ba ioh ngi kut noh kum ka jait bynriew lane kan wai ka pyrthei, kumba paw ha ki jingthoh.
Ia kine ki jait kam kiba iasnoh bad ki kyndon Ain, dei ban kren da ki riew shemphang kiba sngewthuh ia ka Constitution bad da ki riew said Ain, kum ki jong i Bah Paul Lyngdoh MLA bad Bah Erwin Sutnga Nongiasaid Ain, kiba la kham ai jingmut lang ha kine khyndiat sngi ba la dep, ym dei da ki briew kibym sngewthuh, kum kito ar-lai ngut kiba la pynmih article ha kine ki sngi, kaba la pynkulmar ia ki paidbah nongpule, kynthup ia nga ruh, kaba da pah niang kynjah shisha ha ki shkor.
Ban shu pynkynmaw, hapoh kane ka Bynrap-6 (Sixth Schedule) la ioh ia ka ilekshon banyngkong eh ha ka United Khasi bad Jaintia Hills District ha u snem 1952, ha kaba dang don tang 18 ngut ki MDC ba jied paidbah bad 6 ngut pat ba thung (nominated) da u Lat ka jylla, long baroh 24 ngut hapoh Ing Dorbar District Council. Mynta ki la don mar 30 ngut ha baroh 3 tylli ki District Council ha Khasi, Jaintia bad Garo Hills, 29 ba jied da ki paidbah, uwei pat ba jied (nominate) da u Lat (Governor).
Ka Article 371B jong ka Constitution ka Ri India, ban kham pynshai shuh-shuh, ka la kdew ruh bun kiwei-kiwei ki bynta kiba don jingiadei bad ka 6th Schedule, (Bynrap-6), kiba long ki nongrim ba kongsan jong ki District Council. Nangta sa ia ka parakrap 20 jong ka Bynrap-6, ha kaba la kdew shai ia kita ki jaka shong ki paid riewlum (Tribal Areas), ha kaba ngi ki Khasi-Pnar ngi don ha ka Thup-II (Part II), ia kaba la khein ba ki jaka shong-jaka sah jong ngi la kdew kyrpang, ba ki dei ki jaka rilum (Tribal Areas), kiba shong hok ban ioh ia ki hok synshar bakyrpang lajong hapoh ki bor synshar ka Autonomous District Council.
Dei katei ka Art 371, kaba la buh kyrpang ruh ia ki riewlum, North Cachar Hills, Karbi Anglong, Bodoland bad kiwei de ban ioh ia ka jingsynshar bakyrpang hapoh ki bor District Council.
Kane ka dei kata ka article 371 B kaba ong, “khlem da peit ia kino-kino ki bynta kiba don ha kane ka Constitution, u President u lah, da ka hukum ia ka Sorkar Assam, ba kan thaw bad pyntreikam ia ka komiti jong ka Dorbar Thaw Ain (State Assembly) jong ka jylla, kaban don da ki dkhot jong kane ka Ing Dorbar (Assembly), kiba la shah jied na ki shnong rilum (tribal areas) kiba la kdew ha ka lynnong banyngkong (Part 1) jong ka bynta kaba iasnoh ha ka parakrap 20 jong ka Bynrap Bahynriew bad sa katto-katne ki dkhot jong katei ka Ing Dorbar, ia kaban da kdew hapoh ka kukum bad ia ki jingpynbeit kiba dang dei ban leh ha ki kyndon bad ki rukom treikam jong katei ka Ing Dorbar, thik kumba kdew hapoh ka hukum bad ki jingpynbeit kiban dang leh ia ki kyndon treikam jong kane ka Ing Dorbar, na ka bynta ka jingtrei kam baryntih jong kata ka komiti.” (Ha kitei ki snem ym pat ioh ia ka Meghalaya).
Kumta nga la sammut haba kitei ki nongthoh ki pynsyier ia kata ka Art 371, kaba la don la slem, ym kaban dang wan bad bym kwah da kibym peiphang.
(Ban kham tip shuh-shuh halor ka 6-Schedule bad ia kine ki jnit ki jnat, pule ia ka kot jong nga, “ Bynrap-6”, ym dei khyrnit, kaba mut ki jingpynitynnat).
Phi don ban ong eiei?