“Ka apot sepsngi ia ka Tongsoh”

Da u Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli, West Khasi Hills District.

Ka Tongsoh ka long ka kynthei baphylla napdeng ki kynthei Lyngngam baroh ha ki por hyndai. Ka don u shñiuh uba jrong bad uba noh rymphum haduh khongdongjat. Ka don ka rynieng ryniot bad ka dur khmat kaba bha briew, kaba lieh la kum ka puri blei. Ym don uwei ruh u kynja shynrang u bym iapmat ia ka, la ki Lyngngam, ki Maram, ki Garo ne ki Bengali. Ka Tongsoh ka la ioh ia ka nam “Actress jong ki Lyngngam”. Hynrei ka dur bhabriew jong ka ka la poi pynban sha ka apot sepsngi.

Ka Tongsoh ka la im bad la san ha ka jingsumar u hynmen jong ka, u Jumreit. Ka kmie bad u kpa jong ki ki la iap naduh ka por ba ka Tongsoh ka dang dap 5 snem karta. Katba nangsan nangheh ka Tongsoh ka nangphuh ha ka jingbhabriew. Ka jingnangphuh jong ka Tongsoh ka la pynsheptieng ia u Jumreit namar ki la don bun kiba byrngem ban kitnap. Na kata ka daw u Jumreit kat shaba u leit u la hap ban shu bah ia ka Tongsoh kum ia i khyllung.

U Jumreit u dei u rangshad ksing Seiñkhynrum uba tbit eh. Kumta ha kawei ka jinglehniam thangbriew u la shah khot ban shad. Baroh ki la ap khmih lynti ba u Jumreit un wan ialam ruh ia ka Tongsoh. Uwei napdeng kiba ap khmih dei u Tangmar. U Tangmar u dei u briew uba khlaiñ bad uba runar. Ka jingap jong u Tangmar ka long kumno ba un ioh rahbor ia ka Tongsoh.

Katba u Tangmar u dang shongrieh ha kawei ka ïing, la wan poi u Jumreit da kaba u bah artad ia ka Tongsoh kum ia i khunlung. Ym don ba iohi wat ia u shñiuh, ki kti ki kjat jong ka Tongsoh namar ba la sop bha ha kata ka rukom ba ki briew kin ym iohi.

Ha ka por ba u Jumreit u la shongshit ka shad ksing kawei ka kjat jong ka Tongsoh ka la lait shabar. U Tangmar mar ia iohi ia ka kjat jong ka Tongsoh u la khih met kyndit ha ki thied jinglong shynrang. Ka jingkhih kyndit ka la pynlong haduh ba ka jaiñ slieng ka la dkut thui. U Tangmar ha kata ka por u la kynjat ia ka madan ïing bad u la hap sha khrum. Hangta hapoh khrum u Tangmar u la ioh ban teh biang ia ka jaiñ slieng. Katba u Tangmar u dang bunkam ban shna bad pynskhem ia ka jaiñ slieng, u Jumreit u la ioh lad ban leit buhrieh ia la ka para ha ka sem buh kba.

U Tangmar ynda u la dep shna biang ia ka slieng ba la dkut, u la kiew biang shalor hynrei um iohi shuh ia ka Tongsoh ha ka met jong u Jumreit. U la tharai beit beit ba u Jumreit u la leit buhrieh ia ka ha ka sem kba. Katba u Jumreit u dang shad, u Tangmar u la leit prong ia kata ka sem kba bad u la ioh ban rongtuh ia ka Tongsoh kumba leh u Rabon ka Sri Lanka ia ka Sita hyndai.

Ynda la kut ka shad ksing, u Jumreit u la leit wad ia ka Tongsoh ha ka sem kba hynrei um lap shuh. U la tip ba dei u Tangmar uba la rong tuh ia ka para jong u tangba um lah ban tuklar eiei. Hadien shitaiew u Tangmar bad ka Tongsoh ki la wanphai sha shnong. Haba la ia pynbeit ki arliang kur la ia phah suk phah saiñ ba kin iashongkurim.

Namarba u Tangmar u dei u nongkhaïi, u la hap ban iehnoh ia ka Tongsoh ha ka jingsumar u Jumreit. U la ong ia u Jumreit, “Kynum, sa sumar bha ia ka Tongsoh, ngan wanphai ha kano kano ka sngi.”

Ka khubor leit khaïi u Tangmar sha jngai ka la poi sha ki shkor jong u Tangkasiar, u Bengali uba hehspah sha ri thor. U Tangkasiar u la rah da ka ksiar bad ka tyngka shi plakhung ban pynbieit ia ka Tongsoh. Mar ia poi ha ïing jong ka Tongsoh, u Tangkasiar u la sei ka ksiar bad ka tyngka shi plakhung.”Ale Tongsoh bud ia nga, ngan ai lut ia phi kine baroh.” Ka Tongsoh, kumba shoh jadu ka la bud toiñ ia uta u dkhar, kam sngap shuh ia ka jingong u hynmen jong ka.

U Jumreit, u la sheptieng ym don pyrthei shuh, namar ynda wan poi u Tangmar aiu ka ban jia. Kumta u la shu shongrieh khop hapoh jong u khra uba heh. Ym slem hadien kata, la wan poi u Tangmar. Haba u Tangmar um lap shuh ia ka Tongsoh u la khie dom da kaba pom naphang ia ki tiar ki tar . U Tangmar u la pyrta, “Mano ba tuh ia ka Tongsoh.” Bad u la pom ia u khra ba shongrieh u kynum jong u. U Tangmar u la iohsngew ia ka jubab napoh u khra, “Tangkasiar”. U Tangmar haba u iohi ba u kynum jong u u la dkhut arlyngkhot u la iam bad u la ong, “Ah kynum, ngam tip te ba phi rieh hapoh u khra. Map kynum, ym dei ba nga leh khnang.”

U Tangmar u la sngewthuh ba dei u Tangkasiar uba la wan tuh ia ka Tongsoh. Kumta khruk khrak u la khreh ban leit wad. Ma u lem bad uwei u khun pyrsa kur jong u ki la hiar sha Ranikor. Hynrei ban jam sha shiliang jong ka wah dei ban don da ka lieng. U Tangmar u la iohi ba ka don kawei ka lieng naduh hyndai kaba la ngam shapoh um. Te u Tangmar u ka kren da ki ktien khun blei, “Lada ka Tongsoh ka dei hok ka tnga jong nga, to ai ba kathie ka lieng ba la ngam kan kiew shane bad ba kan per ha sla um.” Mar kumta, ka thie ka lieng ka la sdang ban khih, ka la kiew shalor bad ka la per ha sla um. U Tangmar bad u khun pyrsa jong u ki la shong ha kata ka lieng bad ki la ñiah shaphang shatei.

Ynda la poi ha kawei ka jaka ba kham kyndong, u Tangmar u la pynsangeh ia ka lieng. Kata ka lieng jong u Tangmar mynta ka la kylla maw. Kiba kwah iohi ia kata ka lieng (liang Tangmar ba khot ha ka ktien Lyngngam), kin kiew shaphang shatei na Ranikor, ynda poi ha Pamdaba sa tang shiphang la lah ban iohi ia ka Liang Tangmar.

Ha kata ka por, ynda u Tangmar bad la u khun pyrsa ki la hiar na ka lieng, ki la kylli kat na kiba iakynduh shaphang ka ïing ba shong u Tangkasiar. Ïa kat kiba ong, “ym tip”, u Tangmar u mait beit da ka waitlam. Ha kaba khatduh ki la poi ha kawei ka jaka shyiap ba la khot “Yiaprarev”(kynnoh shiteng ia “yiaprarew”, namar u v u long shiteng ia u w, bad u ev u long shiteng ia u ew). Dei hangta ba la don kiba iathuh ia ka ïing ar mala ba shu thung da ki diengthung jong u Tangkasiar.

U Tangmar u la kyrhuh la kum u khla ryngkat ka waitlam ha ka kti. U Tangkasiar u la sheptieng ym don pyrthei shuh. Ka Tongsoh pat haba ka la iohi ia la u tnga nyngkong jong ka ka la isynei. Kumta ka la ong, “Tangmar, wat wan shane. Une u Tangkasiar u don u sum uba nep.” U Tangmar um sngap ia ka jingong jong ka Tongsoh. U la tur beit beit sha ka khrum jong ka ïing armala jong u Tangkasiar. U la pom shi wait ia uwei u diengthung. U la pom sa ia u diengthung uba ar. Hamar hangta u sum najrong u la hap bad la dei na ka lynghoh ryndang ba don hapdeng ki shyieng rupa tylli. Ka Tongsoh ka la lynñiar bad ka la ong ia u Tangmar, “Tangmar, to sei shuwa ia u sum hynrei te un sa ngam haduh klongsnam.” U Tangmar um sei ia u sum, hynrei u la tur ban mait sa ia u diengthung uba lai. Ha ka por ba u la sei borbah ban pom ia u diengthung u sum u la ngam sha u klongsnam. Kata ka ïing armala ka la kyllon bad u Tangmar ruh u la iap. U Tangkasiar u la phet krad nangta ryngkat bad ka Tongsoh. Ïa ka met jong u Tangmar la tep da u khun pyrsa jong u ha kata ka yiaprarev.

Ka khubor jong ka thma iaknieh kynthei hapdeng u Tangmar bad u Tangkasiar ha Yiaprarev ka la pur stet shaduh Nongstoiñ. La don uwei u Nongphlang u bym don ba tip kyrteng, uba la rai ban leit knieh sa ma u ia ka Tongsoh na ka kti u Tangkasiar. Uta u nongphlang u la hiar marwei shaduh Yiaprarev. Ynda u la pyniap ia u Tangkasiar u la rah bak ia ka Tongsoh sha Nongstoiñ. Uta u nongphlang u la rah ruh ia ka Tongsoh sha ka ïew Nongstoiñ kaba ar harum Wahriat ba la khot “Ïewdymmev” ban pyni nam ia ka jingbha briew.(mev kynnoh shiteng ia mew). U bah Dmikstar Lyngdoh u ong ba ka ïew Nongstoiñ banyngkong ka dei ha Mawkhlam, kaba ar ha Wahriat ha ki snem 1600 eiei. Ïa ka kyrteng jong ka ïewdymmev la iathuh da u babu H.Witting Mawsor.

Ki rangbah kur jong ka jait Sharbrei ki la khih bitar halor ka jingioh bun shynrang ka Tongsoh. Ki ong ba ka Tongsoh ka la pynjah burom ia ka kur ka jait. Kumta ki la ia rai lang ban shu leit pyniap noh. Kumta ki la khreh la ki wait ki stieh, ki khnam bad ki ryntieh bad ki la kiew shaduh Nongstoiñ ha kata ka ïewdymmev. Uta u nongphlang uba la kit jubor ia ka Tongsoh u la sei la ki khnam bad ka ryntieh, u la siat ia kita ki rangbah jong ka kur Sharbrei. Hynrei ki rangbah kur Sharbrei ki la ioh ban siat ia uta u nongphlang da u khnam na shadem bad u la kyllon iap.

Ïa ka Tongsoh ki la pyniap da kaba dung da u siej na ka bynta ka jinglong kynthei. Ynda la iap ka Tongsoh, ki la bret ia uta u siej harum jong ka Wahriat bad nangta la mih u siej khongpong. Haduh mynta u siej khongpong u dang don, iathuh u babu Witting Mawsor.

Shuwa ba ka Tongsoh kan dkut mynsiem ka la kynud da ka sur myllung kumne:- Tangmar ñiap ha yiaprarev, Tongsoh ñiap ha ïudymmev; Tangmar ñiap ha yiaprarev, Tongsoh ñiap ha ïudymmev.

Na ka liang jong nga uba pynkynmaw ia kane ka khana nga kwah ban pynkut da ka jingrwai ka ban long ka jingsneng ia ki samla kumne:-

1)Ka dur bhabriew jongpha Tongsoh,
Ïa pha ka shet shukor,
Ka nam actress ba pha la ioh,
Ka jah noh shiteng por.

2)Balei wan jia apot sepsngi,
Ïa pha ko kong Tongsoh,
Namar ia aiñ pha pynkheiñ hi,
Bainong kumta pha ioh.

3)Jingieit tyngka jongpha kongthei,
Haduh katne ka long,
Ïa longrynieng pha pynjot ei,
Sa tang ki siej khongpong.

4)Ko khun samla ka juk mynta,
Wat long kum ka Tongsoh,
Ïa spah pyrthei wat bieit ruma,
Jingtim ka kur phin ioh.

5)Ban pynsngewsih ia la ka kur,
Ka buh jingma ia phi,
Shim ko samla kane ka sur,
Ba nga la ai ia phi.

6)Samla shynrang nga ong iaphi,
Wat peit tang ia ka dur,
Namar lada bakla lynti,
Phin hap leitphai ïingkur.

7)Ko ki samla kynthei jong ngi,
Ïa phi baroh nga ong,
Wat biej ia spah u mynder ri,
Lah paradoh la jong.
(Na u myllung ka ri Lyngngam,K.Langrin)