ES Ajar, Nongthymmai, Shilong
Kine ki kyntien haneng ki long ki kyntien kyrsiew thiah ia u ne ka, ne ia ka jaidbynriew kaba iohthiah bad kaba la jan ngam bad kaba la jan duh jingkyrmen, bad shuwa ba kin jot noh syndon. Shuwa ban ia jam shaphrang, nga kyrpad ia ki nongpule baieit bad badonburom ba kin ym shim ia kane ka jingthoh ba ka long ka jingkdew kti ne niewbein iano iano. La ka long ha ka imlang sahlang, ka longbriew manbriew, ne ka niam ka rukom, ka riam ka beit, ne ia ka jaidbynriew hi baroh kawei. La pynshong nongrim ia kane lyngba i bor sngewthuh barit jong nga ryngkat ruh ki jingshisha kiba ngi lah ban shem. Kane ka jingpynpaw ka mih na ki um kiba kyrsoi na ka dohnud kaba sngewkhia haduh katta katta khamtam ia la ka ri bad ka jaidbynriew Hynniewtrep baroh kawei. Hangne ka ktah na bun tylli ki liang ne tnad bapher bapher. Lada don kiba pdiang ne ki bym pdiang ruh kam pher, namar baroh ngi don la ka jong ka mon ba laitluid – wat u Blei u khlem pynbor iano iano ruh.
Ka jingngeit ne ka niam – Ha ka pyrthei, u Khasi ne u Hynniewtrep, ym don niam, ka jingngeit Blei ka don hynrei ka niam u Khasi kam pat don. Ka jinglehniam ka don ha la ki kyntoit-kyntoit, ha la ki iing ki iing ne ki kur ki kur.
Haba don ha ka khia ka shon ne ka don kano kano ka jingjia ba sngewsih ne ha ka pang ka shitom, ki ia wad ia ka daw ba u nongbuh Nongthaw un pyni ia ka dak ka shin lada don ka lait ka let ha iing ha sem ne ha ka kur ka jaid. Haba ki leh kumta, ki pyndonkam ban knia da u ne ka syiar, hooid ki don kiba pyndonkam da ki mrad kiba kham heh kum ki blang ne langbrot etc. katkum ka jingiohlad jong ki ban leh kumta. Mynta pat haba ki leh kumta ki pynkylla sha ka lehniam, kane ka rukom knia ne lehniam kumba ki ong mynta, ka iasyriem ia ka rukom lehniam ki Jiw hyndai. Haba ki leh kumta ka pyni ba ka don ka lait ka let ha ka longbriew manbriew, ynda ki la dep ban knia kumta ka wan ka dak jingsuk hapdeng u Blei bad u briew, namar u briew baroh u dei u jingthaw jong u Blei. Mynta pat ia kane ka knia ka khriam ki ong ka lehniam u Khasi bad ki ong ruh ba ka dei ka niam tynrai u Hynniewtrep. Hooid ngi sngew ba ka don ka jingshisha hangne, namar ngi ngeit ba u Blei uba la thaw ia ngi ne phah ia ngi ha kane ka khyndew ba ngin leh ia ka mon Uta u Nongbuh Nongthaw. Katkum ka jingngeit, bun kiba pdiang ba dei u Blei uba la thaw ia ngi baroh, don ruh kito kiba ngeit ba ki briew ki wan hiar na bneng bad ba la phah da u Blei. Kane ka jingngeit kam don jingthoh ban pynshisha ia kane. Kiba bun na ki riewstad (Scientist) kim ngeit ba u Blei u la thaw ia ngi. Ki ong hana ba u briew u kylla na u shrieh. Ia kane ka jingbatai (theory) ym don ba pdiang. Katba ha ka Kotbah (Bible) ki jingthoh baroh kiba don ha ka ki long kiba don jingshisha. Wat lada don ki bym ngeit ne pdiang ruh hynrei ban pyrshah ia ki jingthoh kiba don ha ka ym don ba lah. Baroh ki jingthoh kiba don ha ka ki long kiba shisha, kiba la dep jia, kiba dang jia bad ki ban sa jia ruh ki long kumba la thoh ha ka. Kine ki jingshisha kiba don ha ka, ki pynlong ia ki jaidbynriew bapher bapher, kiba wad ia u Blei ki ngeit bad pdiang ia kine ki jingshisha, dei une kein u Blei ia uba la thoh ha ka Bible, u la thaw ia kiei kiei baroh bad ia u briew ruh ha ka dur jong u hi.
Ka tynrai jingngeit Blei u Hynniewtrep ruh ka don hangne, ka jingngeit bad mane Blei katkum ka Testament Barim mynba u Jisu um pat wan sha kane ka pyrthei, ki iakren bad u Blei lyngba ka knia ka khriam beit bad la u Nongthaw, haba ki leh kano kano ka kam palat ki iasaid bad ki ai jingknia da ki mrad, kum ki blang ki langbot kumta ter ter. U Hynniewtrep jong ngi ruh u ainguh Blei bad knia da ki syiar hooid da ki blang ne langbrot ruh katkum ka jingiohlad ban leh kumta.
Ynda la wan ka jingpynthymmai, kata ka Testament Bathymmai hadien ka jingwan u Jisu Khrist u Khun jong u Blei, u Kpa Uba ha Bneng, ka jinglehniam bad jingngeit Blei, ka la kylla (ka jingpynthymmai) kata ka long hadien ka jingwan u Jisu Khrist Uba long u Nongpynim jong ka pyrthei, ym donkam shuh ia kito ki jingknia baroh, u la pynlong langknia ialade ban shah iap halor ka diengphna bad ban bah ia ki pop ka pyrthei.
Katba ha ka jingngeit Blei tynrai u Khasi ne Hynniewtrep, kim ngeit ia ka jingwan longbriew u Khun u Blei, uba long u Jisu, ban pyllait ia u bynriew na ki bor ka pop, namar ba ka pop u khun bynriew ka la khraw eh, ka snam ki mrad kam lah shuh ban sait na ka pop kaba khraw eh jong u briew. Kumta u Blei uba long u Kpa uba ha bneng, namar u ieit eh ia u briew baroh u phah ia la u khun ban long ‘langknia ban sait ia ki pop ki briew. U Hynniewtrep jong ngi pat uba don ha ka jingngeit tynrai um ngeit bad pdiang ia ka jingwan u Jisu. Ki ong ba ka niam Khristan ka dei ka niam ba wanrah u nongwei-ne ka niam nongwei. Hooid ka long kaba shisha ba ia ka niam Khristan la wanrah da ki dohlieh kiba long ki nongwei na ri sepngi. Kane ka jingwanrah ia ka niam Khristan u dohlieh, ka wanrah lang ruh ia ka jingshai. Ka jingshai ba ngin ithuh ia u Blei bad ban nangthoh nangpule. Lada kine ki dohlieh kim shym la wan, ka jingdum lehse kan dang tap ia ka ri Khasi (Hynniewtrep) baieit jong ngi.
Kiwei pat ki ri ka pyrthei ki la nang ban thoh ban pule la palat hajar snem mynshuwa katba ha ri jong ngi pat tang arspah snem ruh ym pat don, dei ka jingwan jong ki nongsepngi, ba ngi sa nang ka thoh ka pule. Ha ka jingshisha ruh ha ka ri jong ngi ka la don ka jingiathuhlypa shaphang ka jingwan u Nongpynim. Namar ba u Khasi um don jingthoh, kumta la pynpaw ha ki pharshi, bun ki briew kim ngeit namar bym don jingthoh bad bym lah shemphang ia ki pharshi, kumne harum:-
- Leh samla u Bnai ia ka Sngi – La shim ba u bnai bad ka sngi ki ia long shipara, u bnai uba long u para jong ka sngi, u la ibha samla ia la ka hymmen kaba long ka sngi. Kumta ka sngi ka la bitar ka la kawang da u dpei ia u bnai haduh mynta ka khyndew ha u bnai ka long rong dpei. Namar ba u Khasi um pat don jingthoh, ia ki jingjia la wanrah da ki pharshi ban pynshisha ba ka khyndew ha u bnai ka long rong dpei. Ka jingshisha ba u bnai u leh samla ia ka sngi ka bym lah long, ka juk mynta ki tip uei u bnai bad kaei ka sngi. Lada u bnai u poi hajan ia ka sngi, u bnai u lah ban um bad ban jah noh, hangne ka don ka jingstad u Khasi watla um pat nang thoh.
- Ka Diengiei bad u Lum Sohpetbneng – kane ka diengiei ka mih na u Lum Sohpetbneng, ki ong hana – ka jingjrong jong ka, ka poi haduh bneng. kumta ki briew ha kata ka por ki ialeit iawan sha bneng bad sha pyrthei. Ki iakren iakhana bad u Blei, bun ki briew ki ngeit ba ka don shisha kata ka diengiei kaba pyniasoh ia ka pyrthei bad ka bneng. kane ka dei ka jingmutdur jong ki jingbymtip bad bym shemphang.
Ka jingshisha ka long ba ka don ka jingiadei kaba ia jan bha hapdeng u Blei bad u briew ba ki briew ki lah ban iakren beit bad u Blei lyngba ki briew jong u Blei hi. Ki briew kha kito ki por ki kham hok shibun shah ban ia ki briew ka juk mynta. Lada ngin pule ia ka “Testament Barim”, ngin shem ia ka jingiajan u briew bad u Blei, bad ha kano ka rukom u Blei u pynithuh ialade bad ia ka bor Blei jong u. kane ka long ka lynti ksiar kaba pyniajan hapdeng u Blei bad u briew. Dei hangne kein ba la pyniasyriem ia ka lynti bneng kaba jan tam kaba long ka diengiei kaba pun lynti ia u briew sha u Blei. Ka dei hi ruh ka pharshi shaphang ka jingiajan u briew bad u Blei.
Lada ka jaidbynriew Hynniewtrep ka shemphang bad sngewthuh ia kane ka pharshi, ka niam Khristan ka la dei ban wan naduh shuwa ka jingwan ki dohlieh na ri sepngi. Kane ka dei kata ka jingeh kaba ha khmat eh, lada u dohlieh ym shym la wanrah ia ka niam bad ia ka thoh ka tar, ngim tip shuh la ka jaidbynriew jong ngi kan don harud duriaw ne hapdeng ka duriaw bah.
Ngi u Khasi ne u Hynniewtrep ki ngeit ba dei u syiar uba long u rangkynih u rangphawar uba leit iasaid hakhmat u Blei ban wanrah biang ia ka jingshai ka pyrthei namar ka pop u khun bynriew. Ynda u la wanphai, kumta u pyni dak da kaba kynih laisien, ka pyrthei ka sa shai kdar. Ki sin ruh ia u syiar u ma-lymboit – u ma lymbiang u bym don riam don beit u long lyngkhuid, u rang ‘iarkhat khunblei. Nga la iakynduh ia uwei u riew rangbah uba bat ia ka niam tynrai, nga la kylli pyrthew bad ong kumne, ‘U Blei uba phi phi ngeit bad ki Khristan ki ngeit, u dei u juh. U Nongbuh Nongthaw uba la pynlong ia ka bneng shajrong bad ia ka khyndew shapoh bad uba la thaw ia ngi ruh. Hato u la klet mo ban ai ka khor-ka khriam ia uta u rangiarkhat khunblei – ki ong u ma lymboit u ma lymbiang, u bym don jain don nep ne ka riam kumba u long mynta. Hynrei hangne ngi sngewthuh shai ba ia ka jingwan u Nongpynim uba long u Jisu Khrist, la iathuh ia ka jingwan u Jisu Khrist ha ngi u Hynniewtrep ruh lyngba kane ka pharshi.
Dei u Jisu Khrist uba la wan lymboit lymbiang ym don kaja ia u ban kha, hynrei la kha ia u ha ka shyngoid ha snem kulai. Uba khraw tam u la wan ha ka jinglong kaba rit tam, u la wan ban pynim ia ka pyrthei kaba la jot da kaba shah iap halor ka diengphna, u la iap u la hiar sha kiba iap, hynrei ha ka sngi kaba lai u la mihpat (hadien ba la riew u syiar laisien) ka pyrthei ka la shai kdar, ka jingkyrmen ka la wan ha ka pyrthei, (ym dei ba dum sngi, dei ba tap ka pop ia u khun bynriew). Jingshai ne jingmihpat u Khrist ka wanrah ka jingkyrmen ia ka pyrthei kaba la jot bad rem.
Ha ka pyrthei shai kaba mynta, ban ong ba u syiar u leit shaw ia ka sngi, ka bym lah ban long wat ka pyrthei kaba heh katne kan um lada leit tur jan ia ka sngi. Ka dei ka pharshi shaphang ka jingwan u Nongpynim ka pyrthei u Jisu Khrist.
Kawei pat ka bynta kaba ki ong, u Hynniewtrep u wan na bneng – kane ka don ar bynta :- - Kiba wan na bneng – ki dei ki Angel u Blei. Ki Angel u Blei kin ym wan ban pynjot ia ka pyrthei katne.
- Kiba wan na bneng ki dei u Lucifer bad ki angel jong u kiba bud ia u bad kiba shah beh na bneng – namar ba ki ialeh pyrshah ia u Blei. Kumta u Blei u la beh noh ia ki na bneng.
Lada pat, u Lucifer, bad ki angel jong u kim shym ialeh pyrshah ia u Blei, ka pop ha pyrthei ruh kan ym don,
U Hynniewtrep u dei ujuh, u mane ia ujuh u Blei uba la thaw ia ngi, u Blei uba im bad u ban sa bishar ia ngi baroh hynrei ka bor sngewthuh ka bor sngewthuh ka iapher, kumta ki ia shim katkum la ka jong ka bor sngewthuh. Namar ba u Hynniewtrep um don jingthoh. Kumta u sakma ha ka bor sngewthuh, u sakma ha ka jingngeit bad kumta ter ter. Ka jaidbynriew jong ngi ka nanghiar kumne ruh dei ba ngi la sakma ha ki bun bah ki liang.
Ka niam Khristan – Ban ong ba ka niam Khristan ka dei ka niam nongwei – ym lah ban pdiang, hooid la wanrah ia ka da ki nongwei (Nong sepngi). U Jisu Khrist u ialap sha ka pyrthei bad u ong ia ki synran jong u ban ialap ia ka ktien u Blei sha ka pyrthei baroh. Ban ong ba u Catholic u don la ka niam, u Presbyterian la ka jong, u Church of God la ka jong bad kiwei kiwei, ka long kaba bakla bad ka bym lah ban pdiang. Baroh kine ki dei ki tnad jong kawei ka niam kata ka dei ka niam Khristan. Baroh ki ia mane ia ujuh u Blei uba la thaw ia ka bneng shajrong bad ia ka khyndew shapoh bad uba la thaw ia ngi ruh. Ka niam tynrai u Khasi ruh kajuh, ka jingiapher don tang kawei. Kim pat pdiang ia u Jisu Khrist, hynrei ha ka jingiathuhlypa ki Pharshi – U Khrist u la don lypa, namar bym don jingthoh ngim sngewthuh bad ngim pdiang.
Ka jingwan buhai shnong u Hynniewtrep sha kine ki lum ba itynnad bad ba ithiang :-
Katkum ki khana pateng la ong ba u Hynniewtrep u wan na shaphang shatei lane mihngi, ha ka jingiaid lynti ki don 16 trep kiba phet shnong (Migrate). Kumta ha ka jingiaid lynti ba jngai ban poi sha kine ki lum ba ithiang, 9 trep ki sakma noh ne jah lynti kumta sah sa 7 trep kiba buhai shnong sha kine ki lum pyngngaid. Ki don kiba ngeit ba 9 trep ki don ha bneng, kane ka long kaba artatien ban pdiang. Ki nongwad bniah (Research Scholars) ki batai, ba ki Hynniewtrep ki wan na kawei ka jaidbynriew kaba heh paid. Kata ka dei ka jaidbynriew Mongolian, kine ki Mongolian ki la poi sha kine ki thain lam mihngi ka ri India ki long kiba kynthup ia ki jaidbynriew Mizo, Manipuri, Bodo, Karbi, khasi (Hynniewtrep) bad kiwei kiwei. kine baroh ki wan na kajuh ka thymmei, ngim pat tip la ia kane ka jingpynshongnia la leh DNA ne em. Te ia kane ka phang ngim nym da iatih bniah namar ka long ka phang (subject) kaba kham iar.
Don ruh kiba ong bad batai, ba ka jaidbynriew Hynniewtrep jong ngi ka wan na kata ka kynhun kaba ki ong ka ‘Lost Tribe of Israel’. Hangne ka don ka jingiajan bad kata ka jinglong.
Namar kine haneng ki dak ki shin, ngi sngewthuh shai ba u Khasi (Hynniewtrep) u dei ujuh u jaidbynriew watla u don sha Ri-war, Ri-Bhoi, Ri Jaintia ne Ri Khynrim ne Ri Mylliem. Ka jingiapher ki jaka kam pyniapher satia ia ka jinglong kawei ka jaidbynriew. Bunsien namar ba ngi dang sahdien, ngi sngew kyrpang, u Khyrim bad Mylliem khamtam uba shong ha sor u sngew ba dei tang ma u dei u Khasi, kiwei te kim dei, kane ka rukom sngew bad pyrkhat ka long kaba bakla.
To ngin ia kiar noh na kine kiei kiei ki bym shongnia. Ngin ia pynksan ia la ka jong ka jaidbynriew khnang ba kan eh kan khlain bad kan nangkiew shaphrang, ngin nym da iapharia than ruh ba ioh ka jaidbynriew kaba rit kan jah noh syndon na sla pyrthei.
Ia u Khasi uba shong sha Ri Jaintia ne Ri Pnar, ki ju ong synteng, kam mut ba um dei u Khasi, ia u khasi uba shong ne hap ha ka hima Khyrim bad Mylliem, ki ong Khynriam, ha ka jingshisha Khynriam la ju pyndonkam da kiba shong sha Pnar, kaba mut Khyrim, namar u Khasi sha Pnar u dei u marpud bad ka hima Khyrim. Ki War pat kim ju pyndonkam ia ka ktien Khynriam, ki ong beit u/ka ne ki Nongphlang ka thew ia baroh u Khasi uba shong halor ki lum bad ba kham bun u phlang – katba ki Khasi sha Bhoi – ki pyndonkam da ka ktien Nongsor – namar u kham iajan bad ka sor Shillong. Baroh ki dei ki Khasi, ym don jingiapher.
Ki jaka lum ki kham khriat, sha Riwar ka kham pyngngad namar ki jaka ki kham long sharing bad ki jaka Khasi sha Bhoi ki kham shit namar bun ki jaka ba long madan. Kine ki dei ki jaidbynriew Hynniewtrep ne u Khasi baiar.
Ngim dei ban niewbein ia la ka jong. La ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Ngi dei ban pynwandur (modify) thymmai la ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Wat shah ba u thylliej jong ngi un ialam bakla. Nuksa: u briew uba sngew la kham shai ialade, u ialeh ban pynsniewdur ia ki ktien uba wan na nongkyndong – kynnoh Khasi kum u bym pat leit skul katba ia ka ktien nongwei pat ki ialeh ban pynwandur. Kane ka dei ka jingsahdien jong ka jaidbynriew.
Ha ka riam ka beit, ka don kine harum:-
i) Ka riam kaba itynnad.
ii) Ka riam kaba I donakor
iii) Ka riam kaba I khlemakor (sexy dress)
i) Ka riam ka beit jong u briew ne ki jainphong jong u briew ki long ban iada ia ka longrynieng jong u ne ka briew. Kane ka dei ka bynta ba la buh u Blei ia u briew. Ka dei ruh ban long kaba khuid, kane ka pynitynad ia u ne ka briew ha kane ka sla khyndew.
ii) Ka riam donakor – ka riam ka beit jong ngi ki briew ka long kaba kongsan eh. Haba ki briew ki riam donakor ka kham pher, ka da burom ia ka jinglong shynrang ne jinglong kynthei ba kyrpang ia kaba u Blei u la thaw ia ngi. Haba u ne ka briew ki riam donakor, ka pynitynnad ia u ne ka briew, ki briew ki kham burom ia kiba kum kita ki briew. Nangta ki briew kim nud ban kren thala ia ki, ka jingriam donakor ka kham lait na ki jingpynshoi, ka dor jong ka – ka kham khraw ban ia ka jingbym donakor.
iii) Ka riam haba i khlemakor – kane ka rukom riam ka pynisih ia kiba peit ne ia kiba iohi. Kane ka rukom riam ka shait pynpaw ruh ia ka jinglong kyrpang khamtam ia ka kynthei, kba dei ban ri ban da ia ka akor ka burom jong ka bad jong ka iing ka sem. Ka pyniskuin ia uba peit khamtam ia u samla ne ia u shynrang, ki shait pynpaw ruh ia ka rukom long ka met ka phad kaba donburom – kane ka rukom riam ka wanrah ruh bun ki jingpynshoi, wat ia ki jingsniew ruh, khamtam ha ka por bad ka juk ba mynta. Kane ka riam khlemakor ka long kawei na ki dawbah ba wanrah ia ka jingsniew. Wat ha ki iingmane Blei ruh ka riam ka pyni ia kata ka dur ka kyrpang bad ba donburom jong ki kynthei.
Ban saindur ia ka iing ka sem ne ialade ruh, dei ban long donakor. Ha ka ktien ka thylliej ne ha ka riam ka beit.
Ka Dustur Khasi – Haba ki kren shaphang ka dustur Khasi, ngin shem barabor ba ki kren tang shaphang ka dustur u Khyrim, u Mylliem, u Maram etc. hynrei kim kren shaphang ka dustur u War, u Pnar, namar hangne ka don ka jingiapher hapdeng para Khasi – baroh ki dei ki Khasi ym kiwei pat ki jaidbynriew.
Sha Ri-War ka khatduh kam don iktiar ei ei, bad ia ka iing kmie iing kpa kim ju ai ha ka khatduh – hynrei ha ka hynmen kynthei kaba nyngkong, namar dei ma ka kaba la kit la bah ia la ki para naduh ba ki dangrit. Nangta ia ka nongkynti ne nongtymmen ki iasam lang hapdeng shipara. Ia ka iing kmie iing kpa kim ju ong ka iing kur namar baroh ki khun ki long trai ha la iing wat lada ki la thaw la ka longkur ne longiing longsem. Bunsien ki kynthei ki bud ia u lok ban iashong ryngkat. La don hi katto katne kiba thap ia tynneng khatduh, kane ka long kaba bakla.
Ka Dustur ai jait kmie :- Kum ka jaidbynriew baroh kawei, kane ka long kaba bakla shibun eh, ha ka jingshisha la dei ban pynkylla noh ia kane ka dustur, u briew (Man-made). Dei ban ai jaid noh sha u shynrang uba long u kpa, halor kine ki nongrim harum:-
i) Ki khun ki dei ki symbai jong u Kpa – Dei ma u uba bet ia u symbai bad uba pynkha ai ki khun, hooid ym lah ban len, ba ka kmie kaba la pun la kha bad kaba la kit shitom ruh bun bnai ban kha ia ki khun hynrei ym dei pat ban kam trai na kane ba ka dei kaba kit ba bah shitom ia ki. Dei kane ka kamram jong ka kmie ne ka kynthei ban leh kumta, namar ia kane ka kamram la buh bad bynshet da u Blei, uba long u Nongbuh Nongthaw. Kam dei ka kynthei ne ka kmie kaba buh bynta ban leh kumta. Ym lah ban ialeh pyrshah ia ka ain bad ka hukum ba la buh da u Blei. Ka ain u Blei ka longdoh longsnam, ban ialeh pyrshah ka long ka pop.
Ki Israel ki dei ki Khun ki ksiew u Abraham, ym jong ka Sara kaba dei ka tnga jong u, wat u Jisu ruh u dei u symbai jong u kpa uba long u Blei, dei ma u uba la phah bad ba la pynkha lyngba ka Mary theisotti.
Ha ka Gospel u Mathaios 12:49-50 haba ka kmie u Jisu bad kiba haiing ki wan wad ia u, kumno u ong? ‘Uno uno uba leh ia ka mon u Kpa jong nga uba ha bneng, uta kein u para ne ka para bad ka kmie jong nga’.
ii) Ki Khun ki dei ki symbai jong u Kpa – Ki bit na u kpa nadong shadong, ka dur ka rynieng, ka sniehdoh bad ka rukom pyrkhat ruh (Mentality). Ka DNA test ruh ka batai kumta.
iii) Ka jingai jaid kmie ka dei ka rukom bad ka dustur ba buh u briew bad ba la thaw ruh da u briew. Ban bud ia ka dustur u briew ban pynkhein ia ka hukum u Blei, ka long ka pop bakhraw.
iv) Nangta haba wad shuh shuh, la shem ka 1600 HK, u Khasi u ai jaid sha u kpa – dei na ki jingjia ba la pynlong ban ai jaid noh sha ka kmie ban neh ka jinglong bad ka dustur Khasi. Kane ka rukom khein bad shim ia ka hok u kpa, ka long kaba bakla shibun. Lada u nongai symbai um don shuh naei te yn ioh ne pynmih ia ujuh u jait. Ka long kaba bakla bad kaba sakhi lamler ia ki jingshisha kiba paw.
v) Ban ong ba ka juk u khasi ka dei ka juk tipbriew tipblei ruh ka long kaba bakla. La shu rah skong bad iaroh arsap da mano re. balei ka bakla?
Ngi tip skhem ba ym dei u briew uba la thaw ia u briew, hynrei dei u Blei uba la thaw ia u briew, ngi dei ba tip shuwa ia u Nongthaw hadien ngi tip ia u parabriew.
Ka jingai kyrpang ia ka khun kynthei khatduh ka long kaba bakla, namar ngim burom shuh ia kiba halor kiba la iohi nyngkong ia ka sngi u bnai. Ban burom bad aibor ha ka kynthei khatduh ka dei ka jingpynhiar dor ia ka hynmen bad pynjem daw ia ka jaidbynriew. Kiwei kiwei ki hynmen ki long thylli, kane ka long ka jingleh shiliang khmat ia la ki khun. Ka ktien u Blei ka ong, “To ieit ia la u para marjan kumba ialade”; hynrei ia la ki khun ngi isih, ngi mane ia ka dustur u briew shano kata ka tiphok tipsot u khasi? Kitei haneng ki long ki jingbakla kiba shyrkhei bha, khamtam ia kito kiba hikai pyrshah ia ki jingshisha, ki long ki nongialam bad nonghikai ba lamler. Pule Kitab ki Syiem 18:20 ……. Kaei kaba la jia ia kito ki nongialam bakla bad ia ki nongmane bleithaw, hapdeng ka jingialeh ha u lum Karmel, u Blei lyngba u Elijah u la pyniap lut ia ki nongialam ba lamler, hynrei ia ki nongbud u Blei u la map namar ba ki la kylla ka bamut.
“KA SAIN HIMA SIMA” (POLITICS)
Ka sain hima sima, ka dei ka jingstad kaba ngi ioh shaphang kumno ban synshar ia ka shnong ka thaw, ka hima sima, ia ka jylla bad ia ka ri ruh kumjuh. Ha ka ktien nongwei ki ong ‘Politics’. Bunsien ngin iohsngew ba ki nongsain hima sima ki ong ba ka Politics kaba jakhlia ne Politics is dirty. Kane ka long kaba bakla bad ka ialam bakla ia kiba bun, ka politics kam long kaba jaboh ne kaba sniew, hynrei u Politician u lah ban long dirty (jaboh) ym ka politics.
Ka jingiadei ka sain hima sima ha ka jylla ne ha ka ri jong ngi:- Naduh ba ngi ioh ia la ka jong ka jylla, ngi sngew ba ka jylla jong ngi ka la long kum kawei ka diengbah diengsan kaba don ha ka ki tnad kiba piar bad kiba jyrngam, na ka jingiaid jong ka por kine ki sla ki la sdang iapstai. Balei ki sdang iapstai? Ka jingkylli ka mih! Ka dawbah ka long, ba kine ki tnad kiba la ngor noh ban pynwandur ia une u diengbah bad ruh ban pynlong diengkper ban ker ia u pud u sam, u diengbah pynban ki pynkylla sping wait bad sping side ban wan pom kylla ia ki thied ki jaw jong une u diengbah bad ban dain ruh ia ki thied bah kiba mih na une u diengbah. Mynta ngi ap satang ba une u diengbah un khyllem ban pynkylla diengthang u poiwir.
To ia bishar ma phi kiba stad, ha ki por Election ban jied ia ki nongmihkhmat bun bah kiba nang ba stad da ki ktien jali jaum ki khroh ban ioh shong shuki ha Secretariat. Ynda ki la ioh shong shuki, ki pynkylla nongshun ialade bad u paidbah uba long u kynrad jong ki. Kane kam thew ia baroh hynrei bun bah kiba kum kita. Ia ki Seng Bhalang bapher bapher, ka sorkar ka la dei ban ai buskit (reward) namar balei, ba ki ju iarap ban kyrsiew thiah ia ka sorkar, namar kum ki briew, ka sorkar ruh ka don hapdeng ki jingduna. Teng teng ka pynkylla nongshun ia ki bad ia u paidbah kiba bud ia ki.
Ha ka jaka ban don ka jingiajan, mih pynban ki jingia pyrshah, teng teng phah bom phah tied bad phah kem ruh. Kum ka jingjia ha Them Iew Mawlong, shoh briew mano, ialeh thma pynban bad kiba shah shoh. Ju don hangno kaba kum kane ka jingjia. Sa kawei kaba kham kongsan, siat ki pulit Assam ia 4 ngut ki Khasi ha Langpih, leh kumba ym iohsngew ne ym iohi. Tang shu don ba byrngem ia u khyllah hangne ha Shillong khamtam ka ain ka kloi ban pyntreikam, namar ba dei ki para briew katba kiba sah ha khappud Meghalaya – Assam ne imat khein ba ki dei ki para briew.
Ka jingkyrsiew thiah ia ka jaidbynriew:-
i) Ka jingiadei u briew bad ka niam, ka jingiadei u briew bad u Blei – Ha kane ka bynta nga la pyrshang ban pyni katkum ka jingsngewthuh barit jong nga bad la pynshong nongrim ruh katkum ka ktien u Blei. U Blei u don tang uwei – ngi don ka mon ba laitlud ban jied kano ka lynti ba ngi dei ban iaid.
ii) Ki Pharshi – Ka long kaba kham eh ban sngewthuh ia ki Pharshi, ha kaba nyngkong ki synran u Jisu ki kylli na u Jisu shaphang ki Pharshi kiba u Jisu u kren.
iii) Shaphang ki dustur u barim – Ia kane ka phang la pynshong nongrim na ka ktien u Blei, katkum ki jinghikai kiba don ha ka. Lada ngi baroh ngi pdiang ba u don u Blei. Ngi dei ban kohnguh ia ki jinghikai bad ki hukum jong u. Dei tang u Blei uba lah ban ai jingim ia ngi ym ki dustur u briew – u mynbarim ruh u dei u briew ym u Blei. Kumta to ngin ia buh ia kiei kiei baroh shadien, hynrei ia u Blei ha khmat eh. U Jisu u ong lada phi ieit ia ka kmie ne ia u kpa ha shuwa jong nga, phin duh ia nga. Ki kmie ki kpa kim lah ban pynim ia ngi hynrei tang u Blei hi.
iv) Shaphang ka jingai jaid – Ka pateng u briew ka dei na u Kpa. Lada ngi leh pyrshah ia kane ka mut ngi sakhi lamler ia u Blei.
Namarkata, shuwa ban poi ka jingkut, ka bha ba ngin kylla noh haba ngi la tip kano kaba bha lane kano kaba dei bad kano kaba lait. U Blei uba la thaw ia kiei kiei baroh, ngi dei ban buh ia u Blei ha shuwa ia baroh, Math 10:37 – “Uta uba ieit ia u Kpa lane ia ka Kmie ha shuwa u Blei – um dei ban ioh ia u Blei”. Lada ngi niewkor ia ki dustur barim ban ia u Blei, ioh u Blei un tim kumba tim ia ki Sadhusi bad ki Pharisi kiba arsap.
Amen.E. S Ajar
Phi don ban ong eiei?