Ex. Rev. K. Langrin
Ka sorkar ka long kum ka kmie jong ngi. Haba ngi iakynduh jingeh ngi ju leit ud leit nam ha ka sorkar ha ki tyndong shkor jong ka; bad ka sorkar ka ju sngew ju sngap haba ngi ud ngi nam. Dei ka sorkar kaba la pynduh bad rat dyngkhong ia u niangthylliew, ia ka khlam bad ia ka jingbieit jingdum jong ki kpa tymmen jong ngi mynshuwa. Ngi long kumne kumba ngi long mynta dei ka jingiarap ka sorkar. Ka juk slieng bad phong patlun lyngkot ka la duh. Kyrmen ba da ka jingiarap ka sorkar ngin sa ioh ban thied kali man la ki thliew iing wat ki nongkyndong. Kyrmen ba kin sa don ki college bad university ha ki nongkyndong katba nang mih ki sngi. Ka juk shon kti mynta kam dei shuh wat ha ki nongkyndong, lait sa tang ki tymmen kiba la palat 70 snem kiba khlem leit skul mynshuwa.
Ka niam ruh ka long hi kum ka kmie jong ngi. Haba nga ong ka ‘niam’, ngam mut ban ong, ‘niam Presbyterian’, ‘niam Catholic’, ‘niam Balang u Blei’, ‘niam Fellowship’, ‘niam Seventh Day’, ‘niam Baptist’ bad kiwei kiwei, namar kine kim dei ki niam. Ki niam kiba mut hangne ki dei ki niam Khasi, niam Khristan, niam Hindu, niam Islam jong ki Muslim, niam Bhuddist, niam Sikh, niam Jain, niam Jiw bad kiwei kiwei. Ym don kawei ka niam kaba hikai ia ki kam sniew, hynrei baroh hi ki hikai beit ia ka jingbha ban tip bad ithuh ia u Blei; bad ban ia burom iaieit para briew. Ka jingdon kine ki niam ka la pynkylla ia ka jinglong jingim jong ngi ki briew. Kane ka jylla Meghalaya jong ngi ka dei ka jylla niam Khristan. Dei ka niam Khristan kaba la hikai ia ngi ban nang ban pule bad thoh dak. Ngim lah ban len ba dei ka niam ba ngi sa ia roi ha ka longbriew manbriew bad ha ka akor ka burom. Ka long shisha u prew ba tbeh jingshai ia ngi.
Ka ri India jong ngi ka long ka ri ba la shah ban mane laitluid ban jied hi ia kano kano ka niam (Freedom of Religion). Na kata ka daw hangne ha ri India ki don bun jait ki niam. Ka niam Khristan lei lei ka la pynkha bun tnad palat, haduh ban ia shun para Khristan kumba ong u nongialap (W. Nongkynrih ha Mawthylliang 2015) “Ha shnong jong ngi ngim ju shah ia kiwei ki kynhun ban shna iingmane, ngi shah tang ia ki Presbyterian”. Ka niam ruh ka long kaba bha, ngi snoh iap snoh im ha ka niam ba ngi don wat lada ngi shah bein shah khoh ruh.
Ka Sorkar bad ka Niam ki long ka kmie bad u kpa jong ngi ngi dei ban burom bad niewkor shisha. Hynrei haba phai sha ki ain jong ki pat don kiba iapher. Mynta ha kine ki sngi ngi iohi ba ki ain jong kine ki ar (sorkar bad Niam) ki la sdang ban iatyngkhuh. Kine harum ki long tang ki katto katne ki nuksa ba ngi dei ban pyrkhat:-
(1)Ka Ain khang doh masi:- Mynno mynno ngim pat iohsngew ba ka sorkar kan khang ban bam ia ka doh masi. Dei tang ka niam Hindu kaba khang bam doh masi namar ki niew ba ka masi ka dei ka kmie kaba ai buin (dud). Hynrei namar ba ka India ka dei Hindustan ne ka ri jong ki Hindu, kumta ka sorkar ka la sngewdei ba baroh ki nong India kim dei ban bam ia ka doh masi. Ka niam Khristan ka donkam bha ia ka doh masi, khamtam haba iathoh shongkurim bad iap briew. Ka niam Islam ruh ka donkam bha ia ka doh masi namar ka dei ka jait doh ba ki niewkor eh. Kumta kane ka ain jong ka sorkar ka la iatyngkhuh bad ki niam.
(2)Ka Ain jinglehkhuid:- ka sorkar India ka la pynmih ia kata ka Swachhata ba ki skul baroh ki dei ban bud beit katkum ka routine ba la pynbeit da ka sorkar kmie. Ha kane ka jylla jong ngi, ngim ju pynlong skul shuh ha ki sngi saitjain bad sngi Sunday. Namar ka sngi saitjain ka dei ka Sabbaton ha ki Seventh Day Adventist ki pynlong ka sngi khraw, bad ka sngi Sunday ruh ka dei ka sngi khraw jong kiwei kiwei ki Khristan. Hynrei ka sorkar jong ngi ka la hukum ba baroh ki skul ki dei ban pyndep katkum ka routine ba la pynbeit ma ka. Wat lada dei ka sngi saitjain ne ka sngi Sunday dei ban longskul.
(3)Ban pynlong sngi trei ia ki sngi khraw jong ki Khristan:- Ngi la iohi ha ki kot khubor ba ka sorkar India ka la hukum ba ki nongtrei sorkar ki dei ban trei ruh ha ki sngi kyrpang ba ki Khristan ki niewkor, kum ka sngi Khristmas, Good Friday bad kiwei kiwei de. Kane ruh ka la iatyngkhuh hapdeng ka ain sorkar bad ka ain niam.
(4)Ka Ain shongkha para shynrang bad para kynthei:- Kane ka ain ba la pynmih da ka Supreme Court jong ka sorkar ka long pyrshah katta katta ia ka Ain ka niam khamtam jong ka niam Khristan. Mynno mynno ngim pat iohsngew ba ki Pastor ne Phadar kin pyniathoh shongkurim shynrang para shynrang ne kynthei para kynthei. Hynrei hadien nangne te ngin sa iohi ba ki Phadar bad ki Pastor kin pyniathoh shongkurim ha iingmane shynrang para shynrang bad kynthei para kynthei. Kino kino kiba pynkhein ia ka ain ba la mynjur da ka sorkar kin sa ngat ha ka jingpynshitom kaba jur la ki Phadar ne ki Pastor. Ngi la iohsngew ba ki Pulit ki kem ia kiba kren pyrshah ia ka jingshong kurim para shynrang bad para kynthei. Ka por kam slem shuh ba ngin iohsngew ba hangne ha ka jylla jong ngi, u briew un iathoh shongkurim ha iingmane bad ka masi lada ka sorkar kan mynjur. Ia kaba la pass da ka sorkar ym don ba lah ba ialeh pyrshah. Wat u Jisu u ong, “To ai ha u Kaisar ia ka jong u Kaisar bad ha u Blei ia ka jong u Blei” (Math 12:13). Ngim dei ban ialeh ia ka sorkar namar ngim lah.
Ban pynkut ia kane ka jingthoh nga kwah ban pynpaw katto katne halor ka ain shongkha shongman na la buh da u Blei naduh kaba sdang. Kita ki long kine:
1. Ka jingmut jong ka ain shongkha shongman:- Kane ka mut haba la shong sa kha khun. Shongman pat ka mut haba la shong u shynrang ia ka kynthei kan don sa ka manbriew. Kumta, ka jingshongkha shynrang para shynrang bad kynthei para kynthei kam dei kaba la buh bynta da u Blei. Te ngam tip la kin ia kha khun ne em, namar ka dang long kaba thymmai. Hynrei lada jia ba kim kha khun, ia kata ngim lah ban ong ka shongkha shongman. To ngin ia ong noh – ka shong sngewbha ne ka byrngia kai. Lada jia ba kin ia ioh khun ruh napdeng kiba shongkha para shynrang, ki khun kin hap ong ‘Pa’ baroh arngut namar kin ia kha khun baroh arngut. Kan long kumta ia kiba shongkha para kynthei ruh, ki khun kin hap khot ‘Mei’ ia baroh arngut. Namar baroh arngut kin ia kha khun.
2. Ia ka jingshongkurim la dei ban pynkylla sha ka jingshongku-thymmai:- Ha ka ktien nongkyndong ia kaba kiew la khot ‘Ku’. Hangne ngi dei ban sngewthuh ba ka jingshongkurim ba la buh da u Blei ka dei ka jait jingkiew kaba la rim eh. U Blei haba u la thaw ia u Adam, u la thaw sa ia ka Im ban long ka tnga ka ban shah kiew ha u shynrang. Te ia kata ka jingkiew u shynrang ia ka kynthei namar ba ka la rim eh naduh ka por u Adam, la khot ia ka haduh mynta ‘ka jingshong kurim’. Baroh ki briew kiba dang bud nuksa ia ka jingleh u Adam ha ka jingiapoi kha la ong ba ka dei ka jingshongkurim (Jingshong kiewrim). Hynrei ia kajingiapoi kha u shynrang para shynrang bad kynthei para kynthei ngim dei shuh ban khot ka jingshongkurim. Hynrei ngi la dei ban ong noh ‘Jingshongku-thymmai’ namar ba ka dang thymmai. Nangta ia ka jingiathoh u briew bad ka masi ruh ngim dei ban khot ka ‘Jingshongkurim’ hynrei la dei ban khot ka ‘jingshongku-thymmai’ namar mynshuwa ym ju don kata kaba u briew u kiew ia ka masi, ngi tip tang ia ka jingkiew u briew ia ka briew.
Ban pynkut ia kane ka jingthoh, nga don kawei ka jingkylli la phi nongpule:- Hato lada uba shongkha para shynrang u batbor ia kano kano ka kynthei, bad lada kaba shongkha para kynthei kan batbor ia uno uno u shynrang, ka ain kan leh kumno? Hato ngin ngat ha ka rape case ne kumno? (Ex- Rev. ka mut Experienced Pastor-11 snem ha ka knia, 16 snem kum u Pastor Presbyterian bad 4 snem kum u Pastor Church of God {Ecclesia}).