(Da u Collin Wanñiang)
Haba phi peit Phlim hato phi la ju pyrshang tip ïa ka Jingsngew lajong hapoh – haba phi ïohi ïa uwei u Radbah uba banbeiñ bad leh-heh ïa u batlot, ïano phi ïashah Liang? Lane haba ki Gang ki ïaleh man ka por ban pynjot ïa u Aktor uba ïada ïa ki rit ki ria, ha kano ka Liang phi don? Ngi lah ban ong “Oh ka dei tang ka Phlim.” Hooid keiñ ka dei tang ka Phlim, hynrei hapoh tyllong pyrkhat jongphi, phi mutdur kumno ba kan kut? Hangne phi lah ban bishar ïa la ka ‘malade’ lada phi ïeng na ka bynta ka hok jong uba shah banbeiñ khlem daw ne…? Ka Kam ka man doh man snam na ka Jingmut-pyrkhat. Kumta, ha ka pneh jong ka Jinglong tynrai jongphi, ka Tarajur jingsngew ka hap ban kham noh ha kawei ka liang. U Desmond Tutu u la ong: “Lada phim ïashah liang ha ki khep Jingbymhok, phi la jied lypa ïa ka liang jong u nonglehbymhok. Lada u hati u ïuh halor u tdong khnai, bad phi ong ‘ngam ïashah liang’, u khnai un ym ïaroh ïa kata ka Jingbymshahliang jongphi.”
Watla, ha ka Juk mynta ka la kham eh shibun ban ïashah liang na ka daw ba kata ka hok ne ka thong jong kita ki arliang mamla kam da paw shynna – haba sngap ïa ka Jingïasaidnia jong kawei ka liang, sngew kumba kata kaba don nongrim shisha; haba sngap pat sa ïa kawei ka liang, sngew kumba kata ruh kaba don nongrim shisha. Kumne, ki Riewpaidbah kiba sngew klumar thlim ha kum kine ki apot, ki sngewbiang sngewhun noh ha ka jinglong riewpdeng (ym ïashah ïa kano kano ka liang). Lah ban dei kane, napdeng kiba bun ki daw, ba la pynlong ïa ka tnad elekshon ban ai ka kabu ïa ki nongthep-vote, lada kim kwah ban ïashah liang lane kim imon ïa kita ki nongmihkhmat, ki lah ban ñion noh da u NOTA (none of the above).
Ha kawei ka por interval, katba ngi dang ïabam jynbam; uwei u paralok na Europe u la bam ïa ka kait ryngkat ka snep, u da ong artad: “ka ai vitamin bha.” Hangta, uwei u paralok na Africa u la kynthoh: “katba ong maphi u dohlieh ka biang beit! Jyn da la bam manga u dohïong kumto te, phi la kynnoh riewkhlaw ïa nga laki laka.” Shu sngew kyndit thret ïa kata ka Jingkynthoh kaba khlem khmih lynti. Ka Jingsngewkhraw ne Jingsngewpoh ka don beit namar ka Jingïanujor. Balei ngin da ïanujor? Ha ka Juk mynta ki ong “Manla uwei pa uwei u long kyrpang” kaba mut “lehnohei ka ïanujor”–“Lehnohei ka kop sarong”. Tangba la shu lah lyndet ïa kane ka Jingtip ha la Khlieh katba ha la dohnud? – ka pharshi-khana ka ong ba uwei u Ophisar heh kpoh, u la kwah ban kam sha shiliang ka wah, kumta u la shong ha ka Liengkynda jong u Maji nongkyndong ha ryngkat ka jingñiewbeiñ bad kheiñ poh ïa kata ka kam jyrtot jong u. Kynsan kynsan uta u Maji nongkyndong u la ong “Ko Ophisar badonburom, sngewsih ban ong ba ka Liengkynda ka la pong thliew bad ka um ka la sdang rung shapoh. Te shwa ba kan ngam jyllop shapoh um, ka bha ïa ngi ba ngin shu ïajngi noh sha shiliang.” La kyïuh kham eit uta u Ophisar namar um nang ban jngi.
Ha kawei ka Ïingmane ha USA, nga la wad jingtip “Phi ïadon Assistant Pastor ne em hangne?”(Pastor=Nongsharai Balang Katholik+Protestant). Khalu khala kawei ka briew ka la ong “Phi mut aïu Assistant? Hangne ngi don tang u Co-Pastor” kaba mut ba ka sngewthuh ïa kaba nga mut tangba ka kwah ban pynsngew ba ‘Assistant’ kam dei ka kyntien ba ki pyndonkam. Kumta, mynta ïa kito kiba anna dkhot met ruh ym ju ïohsngew shuh ba ki dang ong “handicapped” (anna) hynrei “differently-abled” (kiba don sap kumwei). Kaba sngewdei shisha! Ym lah ban kheiñ poh ne ñiewbeiñ ïa ki, namar lada jia ba ki kyllut ka shkor – ki khlaiñ pat ka bor sngewthuh na ki dak ki shin; lada jia ba ki matlah ka khmat – ki khlaiñ pat ka bor sngapthuh; lada jia ba kim don kti – ki khlaiñ pat ha ki kjat, tt. kiba lah ban buh pynban ïa kita kiba ong “biang lut” ha ka Jinglehraiñ.
Kum ka nuksa, u Tony Meléndez (José Antonio Meléndez Rodríguez) u dei u briew ïa uba la kha khlem ksangkti ha u Kyllalyngkot 9, 1962 ha Rivas, Nicaragua. Ïa u, la tip da ka pyrthei baroh mynta kum u nongthaw jingrwai bad u nongtem-kaitar tang da ki kjat. U la sdang ban rwai bad tem ha Los Angeles ha u snem 1985. U la kham paw pyrthei shuh shuh hadien ba u la tem na ka bynta u John Paul II, ïa ka Jingrwai “Never be the same” ha u Nailur 15, 1987. Nangta ngi don hapdeng jongngi mynta ïa u khynnah samla, Nick Vujicic (Nicholas James Vujicic), ïa uba la kha ha u Nohprah 4, 1982 ha Brisbane, Australia. Ka Jinglongkyrpang jong u ka long ba la kha khlem ki dkhot met (khlem kti khlem kjat). U la tur shibun ki jingïaleh ha ka jingim; phewse, u lah ban leh da lade shibun ki kam, wat ban jngi ruh. Haba u la dap 17 snem ka ryta u la seng ïa ka Jingïasyllok “Life without Limbs” (Ka Jingim khlem ki dkhot-met) bad u la kyllalong mynta u nongkren bapawnam bha ha ka ban ai jingpynshlur ïa ki samla. Mynta u shait ai mynsiem ïa kiwei lyngba ka TV bad u shait pynmih shibun ki DVD bashoh-mynsiem bad bapynshlur ïa ki samla. Kawei na kita, la jerkyrteng “no Arms, no Legs, no Worries” (Khlem Ksangkti, khlem Kjat, khlem Jingkhuslai).
Ka Jingsngewpoh ka dei ka mrad kynsha kaba bam duh ïa ka bor ïaleh hapoh jongngi. Ka pynlong ïa u briew ban long u bymlarkam hangno hangno ruh. Ïa kane ka Jingsngew, ym don mano mano uba lah ban pynrung nabar lymda manga hi nga pdiang bad nga ngeit ba nga long uta uba poh. Te to da kynmaw ba ka Kam ka kylla longkam namar u Phliah ka Pyrkhat Pyrdaiñ – Lada phi pyrkhat kumta, phi long kumta.
Namarkata, ko Khun ka Ri to da pynheh mynsiem,
Wat ai ba ka Pyrkhat ‘sngewpoh’ ïaphi kan pynliem;
Naba ‘ïa lade’ tang maphi hi ba long kynrad long syiem,
Ym da kaba phi pyrthuh khyllew ne bad kiwei pynïasyriem.
Phi don ban ong eiei?