S. A. Kurbah
Kaei ka Custom? Ka Custom ka dei ka Dustur kaba long ka jingleh jingkam jong ki briew kaba kylla na ka por sha ka por. Ka Jingkhot “Pa” bad “Mei” kiba la kha ïa ngi, ka dei ka “Riti” kam dei ka “Dustur.” Ka Jingïashongkha hapdeng u Shynrang Khasi bad ka Kynthei Khasi baïabiang ryta, ka dei ka “Riti,” hynrei ka shongtnga hapdeng u shynrang bad uwei pat u shynrang ne kawei ka kynthei bad kawei pat ka kynthei, kam dei ka “Riti,” ka dei ka “Dustur” thaw ki briew bad ki aiñ ba la kyllur ha ka jingsngewbriew. Ka jingïapoikha bad ka jingïashongkha ki kynthei Khasi bad ki mynder ri ka dei ka “Dustur” kaba lah ban kylla da ka Aiñ ban khang. Ka “Riti” kam ju kylla, katba ka “Dustur” ka kylla na ka por sha ka por. Ka dei ka Riti ba ka kynthei kan PUN bad kan KHA khun, bad ba kan ai-buiñ ai-thiang ïa i khun katba i danglung. Hynrei ban ïapoikha shynrang para-shynrang ne kynthei para-kynthei ka dei tang ka “Dustur” ki briew, bad kim ju ïapun ne ïakha khun. U Symbai ka longbriew ka manbriew u mih na u Rangbah Longkpa lyntertait kumba 350,00,00,0001 ha ka shikyrsei kaba long ka “Riti.” Ka kheiñ-jait bad ka ai-jait sha ka kmie (kynthei) ka dei tang ka “Dustur.” Ki don ki “Dustur” ki babha ba ngi dei ban tyngkai bad pynjanai (customize). Hynrei ki dustur basniew ngi dei ban iehnoh bad bret noh.
Kiei ki Dustur basniew? Ki Dustur basniew ki long ba ngi kheiñ ïa ki khun shynrang jong ngi tang kum kita ki ban leit sha ïieng ka briew, kumta, ngim don ka Riti ban pynehrngiew ïa ki da kaba un long rangbah ban ksan rngiew ba ngin ai khyndew/jaka puta/ïieng ïa ki. Ngi LESSUSE ïa ki naduh dangrit, kumta ynda u la rangbah u kylla USELESS. Lada ym don khun kynthei, ïa ka khyndew ka shyiap, ka ïieng ka sem bad ka spah ka phew baroh ngim dei ban ai ha ki khun shynrang. Kaei kaba kham sniew na kane ka jingpyrkhat lynshing jong ngi? Don ei ei ka babha kaba mih nangta.
1. Custom: Ha ka Dorbar u Khasi ka dustur ka long ban shong Dorbar tang ki Rangbah bad kiba la don tmaiñ.
Customize: Ha ka Dorbar u Khasi mynta la pynshong Dorbar lang bad ki kynthei ha ki bun tylli ki shnong bad ki jaka, don ruh ki shynrang khlem tmaiñ.
2. Custom: Ka Dorbar Kur u Khasi ka don tang kawei ka Niam bad u Kñi u Kñia ban leh niam.
Customize: Ha ka Dorbar Kur u Khasi mynta don bun jait ki Niam bad ki Balang kiba shong dorbar kur bad um dei shuh u kñi uba kñia, ki balang bapher bapher ki don la ka bynta bynta ban kyllur jinglehniam.
3. Custom:U Kñi u sneng u kraw ïa ki para ki pyrsa, bad haba ki leh pap leh sang kin hap phla ha u kñi bad ba u leh ïa ka niam sait pap sait sang haba donkam.
Customize: U Kñi um sneng um kraw shuh ïa ki para ki pyrsa haba ki leh pap leh sang, la sneng la kraw da u kpa nongkha. Haba ki leh pap leh sang ki khun ki kti ki phla ha la ki kmie ki kpa. Bad ha ka jingpynim mynsiem ki kynhun khristan Khasei Khasai ki phla ïa la ki pap ki sang ha u Lyngdoh Sohblei uba don ka bor ban map ïa ki pap ki sang ha ka kyrteng bad ka nam jong Ubalah Ubaïai.
4. Custom: Hei! Ba ha ïieng jongno jongno, dei lano lano, ba, ka bam ja khlieh khiew dei ïa u rangbah longkñi.
Customize:Naduh ba ka Juk u Kñi ka la jah, namar u la sah bun sngi bun mied sha ïieng ki khun bad ka tnga, kumta, ka bam ja khlieh khiew ha ïiengkur la kyllur da ki kynthei, bad ha ki ïieng khasi khristan la bam noh da u kpa ne katba kloi bam.
5. Custom: Ka kmie ka long ka khlieh jong ka ïieng bad ka synshar ka khadar maka (Ka Niam Khasi 1937 sla-191 da u Homiwell Lyngdoh).
Customize:Ha ki Rympei Ïieng Khasi Khristan, u kpa u long u khlieh ka ïieng bad u synshar ma u (Jen 3:16; Est 1:22; 1 Kor 11:3; Eph 5:23; Kol 3:18; 1 Pet 3:1; 1 Pet 3:6).
6. Custom:Ha ka Niam ïap u Khasi u shu thang ïa ka met ïap bad la lehniam da u kñi jong ka ïieng ne ka kur ne da u Nongïalam jong ka Seng ki Nongshat Nongkheiñ Seng Khasi Seng Khihlang.
Customize:Ha ka Niam ïap u Khasi Khristan u shu tep ïa ka met ïap bad la lehniam da u Pastor ne da u Lyngdoh Sohblei.
7. Custom:Ha ïieng ïap-briew u Khasi u pynïap sniang ban khawai.
Customize: Don ki ïieng ïap-briew jong ki Khasi Khristan kim ju ai wat tang u kwai ne ka shasaw namarba ki pynpaw ïa ka jingsngewsih bad ka jingduh ka bakraw ïa ata ka ïieng, kumta kim ju leh kano kano ka jingai-ja ne ai-sha paidbah ba ka i long thamula kum ka jingkhawai. Bun ki ïieng baduk kim ju pynkhawai haba ïap-briew namarba kim don tyngka ban leh kumta.
8. Custom:Ha ka shongkha shongman u Khasi, u kñi u ïalam ïa la ka para ka pyrsa ne ïa u pyrsa ban pynkyllur sha ka Jingïathoh Shongkurim.
Customize:Ha ka shongkha shong man u Khasi Khristan bad u Khasi mynta, u kpa u ïalam ïa la ka khun ne ïa u khun sha ïiengmane bad ka jingpynïathoh shongkurim la pynkyllur da u Phadar, u Pastor ne da u Nongïalam Nongshat Nongkheiñ Seng Khasi Seng Khihlang, ym dei shuh da u kñi.
9. Custom:Ha ka dustur u Khasi ka kynthei kam bit ban phong ïa ka riam u rangbah/shynrang ne phong patlun kum u rangbah.
Customize:Ha ka dustur ki Khasi mynta, ka kynthei ka riam ka phong kum u hynrang, ka phong but (boots) kum u shynrang, ka khap shñiuh kum u shynrang, ka ñiah bike ñiah kali kum u shynrang bad ka shongkulai ruh kum u shynrang, ka jngi ruh kum u shynrang, ka puh pynthor puh kper kum u shynrang, ka ïaleh khrat kum u shynrang, ka ïakura kynjat kum u shynrang, ka dih sikret kum u shynrang, ka dih kïad palat ïa u shynrang, ka ïashongkurim ruh para-kynthei bad kawei ka kynthei ka leh kum u shynrang ïa kawei pat, hynrei kam ju ïakha khun shuh lano lano ruh namar ka la ïakylla bad leh shynrang.
10.Custom:U Rangbah Khasi u Spong ha ki Lat, ha ki Dorbar Raid bad Dorbar Hima, ha ki Jinglehniam ba la kyllur da ki Rangbah Seng Khasi.
Customize:U Rangbah Khasi um ithuh shuh ïa ka Spong, bun ki rangbah ki la tap da ka tupia babun jait bun rukom. Tang teng teng ki rangbah ki spong ha ki lat, lympung tamasa, lympung jinglehniam, hynrei ka coat, ka patlun (pataloon), ki juti, kim dei ki riam tynrai jong u rangbah khasi.
11.Custom:U Rangbah Khasi u kamai tang ha Ïiengkur bad u thiah ha Ïieng ka lok tang tang mynmied, u bam u dih ha Ïiengkur.
Customize:U Rangbah Khasi ha ka Juk Mynta u sah jynduh jyndam ha Ïieng ka lok bad ki khun bad u theh lut ka kamai kajih ha Ïiengkhun.
12.Custom:Ha ka dustur u Khasi ïa ka khyndew ka shyiap la thoh dulir/pata ha ka kynthei.
Customize:Bun ki rangbah Khasi ki la thoh dulir/pata ïa ka khyndew ka shyiap halade bad ha ki khun shynrang ne pyrsa shynrang.
13.Custom:Ka duwan kñia u Khasi ka long ha Ïieng ka para khatduh.
Customize:Ka duwan kñia u Khasei mynta ka long ha Ïiengmane ne ha kano kano ka jaka ba la kyllur da ki Nongïalam ki Nongshat Nongkheiñ Seng Khasi Seng Khihlang.
14.Custom:Ka thep mawbah mawshyieng ka long shikur shikur katkum ka niam-kur.
Customize:Ka thep shyieng ne tep shyieng u Khasi mynta la kyllurlang bad tnga bad khun bad kmie bad kpa kumba leh ki Khasi Khristan.
15.Custom:Ha ka dustur Khasi ki khun ki shim jait na ka kmie.
Customize:Bun ki khun ki la shim jait na u kpa Khasi da ka jingmynjur ka tnga. Don pat ki khun kiba thoh lang ïa ka jait u kpa bad jait ka kmie ruh. Don pat ki khun kynthei kiba thoh jait jong ka kmie bad ki khun shynrang da ka jait u kpa. Don pat ki shnong ki bym thoh jait kmie ne jait kpa. Kum u G. G. Swell, Donkupar Roy, J. J. M. Nichols Roy, Jeebon Roy,(Retd. Extra Assistant Commissioner, Shillong), bad kiwei kiwei. U Bah P. R. Kyndiah, bad u Bah R. T. Rymbai, kiba la shim jait sha lade ïa la ki khun. U Bah Peter S. Dkhar u Deputy Commissioner ka East Khasi Hills uba mynta, u shim jait na u kpa.
16.Custom:Ka dustur u Khasi ka ai jaka ai khyndew ka dei tang ïa ki kynthei.
Customize:Ha u Khasi mynta ïa ka khyndew ka shyiap, jaka puta la sam lang sha ki kynthei bad ki shynrang. Ngi lap ruh ba la thoh dulir (register) ha ki shynrang Khasi ha ki shnong, ki raid, ki hima, bad ha ki Ïiengtreikam Sorkar.
17.Custom:Ka dei ka dustur ki Khasi ba ka kynthei ka dei ban ieh jrong ïa u shñiuh.
Customize:Ki kynthei Khasi mynta ki khap shñiuh kum u shynrang, don pat ki shynrang kiba ieh shñiuh jrong kum ka kynthei.
18.Custom:Ha ka dustur u Khasi tang u shynrang u kit kam shnong.
Customize:Ha ka juk mynta ha ki shnong Khasi, ka kynthei ruh ka kit kam shnong.
19.Custom:Ha ka dustur u Khasi kito kiba shu ïashong-lok, ki shynrang ki leit shong sha ïieng ka kynthei.
Customize:Ha u Khasi mynta, bun ki shynrang kiba la ïoh-lok ki ïalam ïa la ki tnga sha ïieng la jong ne ki kynthei ki bud beit ïa la u lok kat shaba u ïalam sahwai.
20.Custom:Ha ka dustur u Khasi ka kynshew ka kyndiap (pla tyngka) ka bat ka kynthei.
Customize:Ha ka dustur u Khasi mynta, bun ki shynrang ki kynshew kyndiap (pla tyngka) ki synshar hi ym ka kynthei.
21.Custom:Ha ka dustur u Khasi ka duwai ka phirat bad ka kyrpad ka pyrpon ha u Blei Trai Kynrad ka dei ha u rangbah.
Customize:Ha ka dustur u Khasi mynta, ka duwai ka phirat bad ka kyrpad kyrpon ha u Blei Trai Kynrad la kyllur ruh da ka kynthei.
22.Custom:Ha ka dustur u Khasi ynda haba ïap noh ka lok ne ka tnga, u shynrang u hap mih na kata ka ïieng bad u hap ban wad la ka nongsumar ne ka lok bathymmai.
Customize:Ha ka dustur u Khasi mynta bun u shynrang Khasi u ri ïa la ki khun ynda haba la ïap noh ka tnga jong u, ym don kano kano ka jingujor na ki kur ka kynthei ba u ri ïa la ki khun la jong.
23.Custom:Ha ka dustur u Khasi ka khun khatduh ka ri ïa ka jinglong tymmen ka kmie bad u kpa.
Customize:Ha ka dustur u Khasi mynta, ngi shem bad ngi lap ba ki don bun ki khun khatduh kiba bud ïa u tnga la u dei u Khasi ne u dkhar bad kam ri shuh ïa ka jinglong tymmen u kpa ne ka kmie jong ka.
24.Custom:Ha ka dustur u Khasi haba shitom jur ka kmie, dei ka khun kynthei khatduh kaba pynsum pynsleh bad ai bam ai dih ïa ka kmie.
Customize:Ha ka juk mynta, ki khun shynrang ki pynsait pynsum ïa la ka kmie haba ka shitom jur ne pang bad u ai-bam ai-dih u khun shynrang.
25.Custom:Ha ka dustur u Khasi dei u shynrang uba ap shnong ap thaw bad ban kem ïa ki ‘riew sniew ne ki nongbuaid bad bapynkulmar shnong.
Customize:Ha ka dustur u Khasi mynta ki kynthei ki ap shnong bad ki kem ïa u nongbuaid bad ïa u nongpynkulmar shnong.
26.Custom:Ha ki Rympei Ïieng jong u Khun Hynñiewtrep Hynñiewskum, ki khun ki khot “Pa” bad “Mei” namarba ki la kha ïa ki.
Customize:Ha ki Rympei Ïieng jong ngi mynta, ki Khun Hynñiewtrep Hynñiewskum, ki babun ki khun ki la khot “Daddy” ha ka jaka“Pa” bad “Mammy” ne “Mom” ha ka jaka “Mei.” Kane ka rukom khot ka la pynmylleng ïa ngi bad ka kylla long ka dustur hiarpateng.
27.Custom:Ha ka duwai ka phirad, ki kynthei Khasi mynor ki tapmoh ïa la ki khlieh ban pynpaw ïa ka jinglongrit haba kyllur jingmut ïa ka kyrteng u Trai Nongbuh Nongthaw, “namarba ka ïieng ka kynthei ka long ka ïingseng ka ïingniam ha kaba maka ka long ka sohblei2 kaba lum kaba lang ïa ki kur baroh shikur bad kaba pynkhreh ïa ki jingdah ki jingdong baroh kiba dei na ka bynta ban pyndep ban pynbiang ïa ki niam ki rukom baroh kiba dei ïa la i kur i jait: bad,ynda ïap maka, ka kylla long ka ïing-khadduh ha kaba ka khun khadduh jong ka ka mihbteng ïa ka.”
Customize:Ha ka duwai ka phirad ki Khasi mynta la ki long Khristan ne kim long khristan ruh, ki kynthei kim ju tapmohkhlieh ha ki lympung jynkñia ne jingduwai kyrpad ïa u Blei Nongbuh Nongthaw.
(Footnotes)
1 Pule ka kot “
The Human Body
“ 2012, sla-70, published by Parragon. “After intercourse, two sex cells, or zygote, in which the chromosomes of the two gametes are united. In humans, these sex cells are the sperm and the egg. For conception of a new life, a sperm must fertilize the egg in a tough competition with hundreds of millions of other sperm”
– The Human Body.
“Ha ka shiphew bnai la tynnian da ka snam na u symbai jong u rangbah ha ka jingsngewbha poikha “ (Jst 7:2). “
U kpa pat u long u nongkha, uba buh ïa u sohpet u ksai jong ki khun, kynthei bad shynrang “ (Ka Niam Khasi” 1937, sla-191, Homiwell Lyngdoh). Pule ruh ka kot “
Uei u Kpa “ 2015 bad “U Khasei Khasai
“ 2018 da u S. A. Kurbah. 2 Pule ka kot “
Ka Niam Khasi “ 1937, sla-192, da u Homiwell Lyngdoh.