“Haba phah skul ia ki khun dei ban don ka Target”

Ex. Rev. K. Langrin

Kane ka dei ka juk wad jingstad ia baroh naduh nongkyndong haduh nongsor.

Ka tynrai jong ka jingstad ka sdang na ki skul rit haduh ki skul heh, ki college, university … Ha ka por ba nga dang khynnah eh, ki kmie ki kpa ha nongkyndong kim kwah ban phah leit skul ia ki khun namar ki ong hana ba ki khun kin kylla jaituh ha ka trei lyngkha. Balei ba ki ong kumta? Namar ka kam ba kongsan jong ki ka long beit ban trei lyngkha. Ki kmie ki kpa ki ju ong ia la ki khun, “Haba la ioh pahuh u kba, u sohriew, u riewhadem, u krai, u pathaw, ka shriew, u sohmynken… ym dei shuh ban khuslai, namar la dap bam baroh shi snem. Lada kwah bam doh syiar kem beit na sem, kwah doh um ruh leit tong beit na wah. Kwah jhur jyrngam ruh ioh byllai na kper, na lyngkha … donkam ban thied tang ka mluh na iew”. Kumta kim donkam ban phah leit skul jngai ia la ki khun.

Kaba kum kata ka la jan duh ha kane ka juk mynta. Namar la jan baroh ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki la sngewthuh ba ki khun ki dei ban leit skul kumba leh lem kiwei. Hynrei kiba bun ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki shu phah leit skul ruma ia la ki khun da kaba shu tynneng ia kiwei khlem da don ka thong ne ka Target. Dei na kata ka daw ba bun ki khynnah nongkyndong kim poi shaei shaei ruh. Te khnang ba kan long ka jingmyntoi ia ki kmie ki kpa nongkyndong nga kwah ban batai lem ia ki, kaei ka Target?
Ha ka snem 1980 nga la shah jied ban leit training SSB (Security Service Brotherhood) sha Halflong. Ha kata ka training la ai jinghikai ia ngi kumno ban siat rifle, LMG (Light Machine Gun), dung wait sum, kawang Hand bom bad kiwei kiwei de. Ka jinghikai kaba khatduh ka long ban siat mynmiet ha ka por ba dum, da kaba tih thliew ia ka khyndew, buh da ka Lenten hapoh thliew bad sa buh da ka Target ha jrong jong ka jingshai Lenten. Kata ka target ka long da ka kynja kot ba rben ba la dro saw tylli ki dur pyllun (circle). Ka dur ba nyngkong duh ka long hamar pdeng eh jong ka kot kaba long pyllun tang kumba ar inshi ei ei. ka dur ba ar ka long kaba kham heh, kumba saw inshi ei ei, ka dur ba lai pat ka dei kaba circle kaba heh kumba phra inshi ei ei bad ka dur kaba saw ka long ka circle kaba heh kumba khatsaw inshi ei ei. ki nonghikai jong ngi ki hikai ia ngi ban siat da kaba dem pyllup ha khyndew ha jaka ba jngai bad ba dum. Ki batai ia ngi ban thew beit ia ka target ba nyngkong kaba long ka dur circle kaba tang ar inshi ei ei kaba shu iohi byrngut byrnget. Ia nga la ai hynriew tylli ki kuli ban thep ha ka rifle. Bad haba nga la thew bha ia ka target ba nyngkong nga la siat baroh hynriew kuli uwei hadien uwei pat. Ynda haba la leit peit, saw kuli nga dei ia ka target banyngkong, uwei u kuli u poi ha ka target kaba ar bad uwei pat u poi ha ka target kaba lai. Kumta ka target ka mut ka thong ban thew ba dei ban poi thik khlem bakla. Lada ym poi sha ka jylli banyngkong dei ban poi ha kaba ar, lada ym poi ha kaba ar dei ban poi ha kaba lai, lada ym poi ha kaba lai dei ban poi ha kaba saw. Kumba ong u Jisu ha ka jingkren pharshi jong u shaphang u Nongbet (Mt 13:1-9, Mk 4:1-9, Lk 8:4-80) ba dei ban don ka target ba pynroi 100 shah, lada ym lah 100 shah de ban poi 60 shah bad lada ym poi 60 shah dei ban poi 30 shah. Kato ka jingkren pharshi jong u Jisu ka ia dei thik bad ki mark ba ai ki nonghikai ia ki khynnah skul, ba ki khynnah lada poi tang 30 mark ruh la ioh ia ka simple pass. Ki khynnah kiba ioh duna ia ka 30 percent te ka mut ba ki la pheil bad kim poi sha ka target ne ka thong. Ka long kumta ia ki kmie ki kpa kiba phah skul ia la ki khun, lada ki khun jong ki kim poi ha kitei ki target ba la pruid lain pyllun, ia ki dien kuli jong ki ba ki poi shabar ki dur circle kim khein shuh. kaba mut ba kim poi sha ka thonig ne target ba la buh. Te ka long lehnohei ia ki kmie ki kpa, ki shu pynlut kai ia ka spah bai skul, thied kot, uniform bad kiwei kiwei.
Ko ki longkmie longkpa jong ki khynnah skul nongkyndong, nga kwah ban ai jingmut lem ia phi kumno phin leh haba phi phah skul ia la ki khun naduh ki skul rit haduh ba kin da poi sha ki college bad university. Kine harum ki long ki jingai jingmut jong nga lada phi sngewbha ban pdiang:-

1. Shong arngut, u kpa bad ka kmie ban khein jingkhein:- Ma phi arngut, u kpa bad ka kmie to khein to diah shuwa ba phin phah skul ia ki khun. Phi kamai katno shi bnai, phi don khun katno ngut, phi ioh ban thep pisa katno ha bank ha ka shi bnai. Lada ka jingioh kynshew jong phi ka long tang khyndiat, wat bud tynneng ruma ia kiba riewspah bad kiba la nang ban khein ban diah. Uwei u briew u ioh ia ka land compensation phraphew hajar tyngka na ka sorkar. Da kata ka pisa phraphew hajar u la thied kali noh. Ynda ka kali ka la sniew um don pisa shuh ban phah shna. Lehnohei ka pisa phraphew hajar ba u ioh. Ah! Ba lada u thied tin bad dieng sawdong ban shna iing kan jin da la long ka jingmyntoi ia ki khun jong u. kumjuh ruh ma phi ki kmei ki kpa kiba bieit, ki bym nang ban khein jingkhein lada phin shu bud tynneng ia kiba riewspah kan long ka jingduhnong ia ki khun jong phi. Balei nga ong kumta? Namar ki don kiba kwah ban phah leit skul phareng (English standard) ia ki khun rit, da kaba ki siew ia ka bai tution bad ka bai skul ha ka dor kaba 200, 300, 400, 500 tyngka shi bnai. Hynrei ynda ki khun jong ki la dep tang ia ka class – I ki la hap ban pynpep noh namar ba ki la lut pisa. Katba dang don pisa ban siew bai skul ki sngewsarong ban phah leit skul phareng bad ki da kren bein ia ki skul kiba shim bai skul tang 100 tyngka shi snem. Ko ki kmie ki kpa ba duk bad ba bieit, to kein jingkhein kumne lada ka bai tution bad ka bai skul kan poi tang 200 tyngka shi bnai, lada phin siew 10 bnai ha ka shi snem ka jinglut kan long 2000 tyngka. Lada phin phah leit skul tang saw snem ka jinglut kan poi 8000 tyngka. Te lada phim don jingmih kum kiwei, ynda la lut kata ka pisa kaba tang 8000 tyngka phin hap ban pynsangeh noh. Hynrei lada phin phah skul ha ki skul ba shim bai skul tang 100 tyngka shi snem, ki khun jong phi khlem pep ki la poi sha ka class – VIII ne class – IX. Hynrei lada na ka phra hajar tyngka ba phi don phin leit thep noh ha bank 7900 bad shim tang 100 tyngka ban siew bai skul, ha kaba kut snem bad sut bad trai ka pisa jong phi kan poi ym duna ia ka 8500 tyngka. Sa ha ka snem ba ar phin sei biang 100 tyngka na ka 8500 ban siew bai skul, ka pisa ha bank ka dang don 8400 tyngka. Ynda la kut snem kato ka pisa jong phi kan poi sha ka 9200 tyngka. Kumta shi kumta ter ter ka pisa ha bank kan nang kiew nang kiew suki suki. Khlem pep ki khun jong phi kiba duk kin pass ia ka class – X.
2. Ialong lok bad ki kmie ki kpa kiba stad:- ka ju long ka rukom ha nongkyndong ba lada ki khun jong kano kano ka longiing ki long kiba stad bad ki la poi sha ki kyrdan kiba hajrong, kin don bun kiba bishni bad pynlong nongshun ha ka jaka ban pynlong paralok. Ah! Kiba bieit! Ha ka jaka ba kin leit kylli bad pan jingmut kumno ki leh ba ki khun jong ki ki stad bad iaid shaphrang ha ka jingpule, ki kiar pynban bad pynlong nongshun. Ngam tharai ban don ki bym ai jingmut ia phi kiba bieit. Lada phin leit kylli bad pan jingmut, baroh kin batai ei ia phi. Ynda phi la ioh jingbatai na kiba stad, khlem pep ki khun jong ph ruh kin sa stad kum ki khun jong kiwei.
3. Peit thuh naduh dang rit ki khun jong phi ki don ka sap aiu:- Ko ki kmie ki kpa kiba bieit, nga ai jingmut ia phi ba haba phi phah skul ia ki khun to kylli ia ki, “Khun, haba phi leit skul phi kwah long aiu, kwah trei aiu?” kumba ki nonghikai ha skul ki kylli ia ki khynnah, “What is your aim in life?”. Ynda ki khun ki la iathuh ia ka jingkawh jong ki ki sa pynleit jingmut beit sha kata. To da peit bha bad bishar bha, ki khun jong phi ki kham stad ha kano ka subject. Leit kylli na ki nonghikai la ki khun jong phi ki bit ban leit pule ia kano ka lain.
4. Wat phah kiew klas ruma ia ki khun lada kim pat sngewthuh:- Ko ki kmie ki kpa kiba bieit, wat pyrkhat ban phah kiew klas ia ki khun jong phi haba kim pat sngewthuh. Wat lada ki khun jong phi kin hap shong ar snem lai snem ia kawei ka klas ruh ym lei lei. Namar ynda ki la sngewthuh kin sa nangstad hadien. Kato kaba phi phah kiew klas ruma ia ki khun kan ialam pynban sha ka jingbieit bad hiar arsut.
5. Hikai ban burom ia kiba halor bad ki rew tymmen:- Ko ki kmie ki kpa kiba bieit to hikai ia ki khun ba kin nang ban burom ia kiba halor bad ki riew tymmen. Te kin ioh ka jingkyrkhu da ka jingkit bok bad kyrkhu kyrdoh na ki. Kynmaw ba ki khun jong phi kin ym poi shaei shaei ruh lada kin shah tim ha ki tymmen.
6. Iatrei lang bad ki nonghikai:- ko ki kmie ki kpa babieit, kynmaw ba ma phi phi long ki nonghikai kiba nyngkong ha la iing. Ka jingkynnoh jong phi ia ki nonghikai ha skul kan ialam bakla pynban ia ki khun jong phi. To leit iakynduh ia ki nonghikai ha skul bad pan jingmut na ki. Ka jingai jingmut ki nonghikai ia phi kan long ka dawai bad ka vitamin ia ki khun jong phi ba kin nangroi nangsan.