Dr. Lasoborki Pyrngap & Deibormi Nongpoh
Ha ka jait bynriew jong ngi ïa ka kyrteng jong ki shnong, ki jaka la ai kyrteng na ka daw jong ki jingjia, na ka jingdon jong ki lum ki wah, ki maw, ki kur bad kumta ter ter. Ka shnong Thangbuli kaba don ha War Jaiñtia kaba la ïa tip paidbah baroh ha kine ki sngi, ka don la ka khana ban pynshong nongrim ba balei la khot ïa ka da kane ka kyrteng.
Ka shnong Thangbuli ka long kawei na ki shnong kaba la rim hapoh ka elaka Amwi. Ïa kane ka shnong la wan ban seng nyngkong da ki briew kiba shong shnong na kawei ka jaka kaba ki khot ka ‘Phlongkor’ kaba dei ka jaka ba don marjan bad ka Leshka. Ka ‘Phlongkor’ ka thew ïa ka kynroh shnong, kaba la kynroh da ki katto katne ki maw rynkat ki mawbynna ba la pynïeng; ka dei ka jaka kaba ki briew kiba dang don ha ka niam Khasi ki ju pyndep ïa ki katto katne ki jinglehniam lehrukom, ka long ruh ka kut jong ka shnong. Ha War Jaiñtia kum ha Nongtalang haduh mynta ki dang don ïa kane ka ‘Phlong’ ha kaba la kynroh da ki maw. Їa kane ka phlong la tei ha ki ar jaka, kata ha ki bynta mihngi bad sepngi jong ka shnong.
Hadien ba ki nongshong shnong ki la mih na Phlongkor, ki la leit shong leit sah pat ha jaka ba ki khot ka Thangbuli. Ka Thangbuli kaba ki shong mynta ha ka jingshisha kam dei shuh ka Thangbuli hynrei ka dei ka ‘Shmea pang’. Kane ka ‘Shmea pang’ ka dei ka jaka ba la pynkyrpang ha ki por mynshuwa ban shong shnong tang da ki briew kiba la long Khristan, kata kiba la mih na Thangbuli, hynrei watla kine ki briew kiba la kynriah na Thangbuli ki wan ban shong shnong ha ‘Shmea pang’, hynrei ki dang pynneh hi ïa ka kyrteng Thangbuli kaba dei ka kyrteng ka shnong barim jong ki. Kane ka kyntien ‘Thangbuli’ la ïathuh ba ka wan na ka kyntien ‘Thangbu-halo’. Ka jingkhot ‘Thangbuli’ ïa kane ka shnong ka long hadien ka jingwan jong ki phareng, ki phareng la ong ba kim lait ban kynnoh ‘Thangbu-halo’, kumba kynnoh ki trai shnong bad ha ka jaka ban thoh ‘Thangbu-halo’ki thoh noh ‘Thangbuli’ ha ki jingthoh jong ki. Kane ka ‘Thangbu-halo’ ne ka ‘Thangbahula’ ka dei ka wei na ki jinglehniam kaba don ha ri Jaiñtia. Na ki jingtip ba la ïoh lum, kane ka jinglehniam ka la ju don naduh ka por ka jingsynshar jong ki syiem Jaiñtia. Їane ka jinglehniam ‘Thangbu-halo’ la leh tang ha ki katto katne tylli ki shnong hapoh ka hima jong u syiem Jaiñtia. Ki ju leh ïa kane da kaba ki lum ïa ki diengthang, ki siej ba la ïap ban kynton shi jaka bad ynda la dei kata ka por ba la buh ban thang ki thang noh. Ki ju leh ïa kane kum ha ka por ba don kano kano ka jingjop ban pyni ïa ka dak jong ka jingkmen, kum haba jop thma, ba thung ne ïoh syiem thymmai. Їa ka ‘Thangbuhalo’ ba khadduh hapoh ri War Jaiñtia la leh ha ka snem 1947 da ki briew kiba na Thangbuli bad Jaraiñ; ki la leh ïa kane ha ki bynta jong ka shnong Jaraiñ hadien ba ka ri India ka la ïoh jinglaitluid na ki Phareng. Ha ki por ba mynshuwa ïa kane ka ‘Thangbuhalo’ la leh ruh da ka shnong Amwi, ka shnong ba lah rim bha, mynba ki Jaraiñ bad Thangbuli ki dang ïa shong lang ha Amwi; ïa kane la leh ha kawei ka jaka kaba hap ha ki bynta jong ka shnong Jaraiñ.
Ïa kane ka ‘Thangbu-halo’ ym shym la leh tang ha ka shnong Thangbuli bad Jaraiñ hynrei la ju leh ruh ha ka shnong Nongtalang. Ka Nongtalang ka dei kawei na ki shnong kaba don bha ïa ka jingïadei ba jan bad u syiem Jaiñtia, ka jngai tang kumba 12km ei ei na Jaiñtiapur kaba dei ka nongbah tlang jong u syiem Jaiñtia. Ha Nongtalang ha ki por mynshuwa ki ju leh ïa kane ka ‘Thangbu-halo’, hynrei ha Nongtalang pat ki khot ïa ka da ka da kawei pat ka kyrteng bad kata ka dei ka ‘Thangbhula’, Ïa kane ki ju leh ha u bnai Naiwieng. Ka jaka ‘Thangbhula’ ha ka shnong Nongtalang ka don hajan jong ka madan football Nongtalang, kata hadien jong ka Nongtalang College bad ki ju pyndep ïa ka ha u bnai Naiwieng.
Haba ngi phai sha ka shnong Nartiang kaba dei kawei na ki shnong ba ki syiem Jaiñtia ki la pynlong kum ka nongbah lyuir, ngi shem ba kane ka ‘Thangbahula’ ka dang don bad ki dang leh ïa kane ka jinglehniam. Ïa kane ka jinglehniam la pyndep ha Madan Majar bad la ju pyndep ha u bnai Naiwieng. Ïa u Bahula ki ju shna da ki dieng kiba jrong kiba ki shu dang dep pom. Ki tih ka thliew bad ha sawdong jong ka ki pynïeng ïa kine ki dieng ban long ki païa bad ki da teh skhem bha ban shna ka rynsan kaba don katto katne mala. Ha ki por ba mynshuwa ki pom da ki dieng ba jrong bad ki shna bun mala bha, hynrei mynta kim shym la shna shuh bun mala. Hapdeng pat, ki sieh pynïeng ïa ki siej ba la ïap, kiba la teh bha bad ki kynton ïa ki, ka jingkynton ïa kine ka long kat kum ka mala ba ki shna. Haba ki la dep shna ïa une u Bahula, ki leit pyndep ïa ka niam ka rukom ha ïing jong u Sordar.
Ha ka por mynmiet ki sdang ïa ka jinglehniam da ka jingtied ksing. Ki paidbah ba wan peit kai pat ki hap ban wanrah jingai nguh kum u khaw, ka kait bad mar kawei ka dieng thang na la ïing kaba da ka dieng kseh. Kane ka jinglehniam Thangbahula ka long kaba shong shit ha kaba ka don ka jingïashad kaba khlem jingrwai. Їa une u Bahula ki thang ha ka por mynmiet kumba khadwei baje ei ei ne shuwa ka shiteng synïa. U nongpyndep ïa ka niam ka rukom ha kane ka jinglehniam dei u Bamon. Ki ban ai ding ban thang ïa une u Bahula dei u Bamon, u Doloi, ki Pator, u Lyngdoh, bud sa kiwei de ki paidbah shynrang; ynda haba u la meh ding bha ki paidbah pat ki tan ban pynkhyllem ïa u.
Ha ka jingïaid jong ka por bun kiei kiei kiba u longshuwa u ju leh ngi la nangklet nangklet ïa ki. Kane ka jingthoh ka long kum ka jingpynkynmaw bad ban ïathuh ha ki pateng ban dang wan ba kin ïoh tip ba kiba kum kine ki jingleh ki lah ju don ha ka Ri jong ngi. Kumba la kdew sha khmat, ha ka shnong Thangbuli, Jaraiñ bad Nongtalang kane ka ‘Thangbahula’ kam don shuh. Na ki jingtip ba la ïoh lum la sngewthuh ba ki Thangbuli, Amwi bad ki Nongtalang ki la ïoh jingmut ban leh ïa kane na ki syiem Jaiñtia, hynrei ka Thangbahula ba ki leh ha Nartiang bad ha kine ki shnong ka don ka jingïapher namar ha Nartiang ki da pyndep ruh ïa ki jingpuja ha kaba da don ruh u Bamon, u ban pyndep ïa ki jinglehniam leh rukom katba ha Thangbuli, Amwi bad Nongtalang kim da leh ïa ka puja.
Phi don ban ong eiei?