Ha India, ki Khristan ki long kiba donbor

KJ ALPHONS IAS (Rtd)

Ka jingthoh kaba la mih ha ka New York Times ‘Arrests, Beatings, and Secret Prayers: Inside the Persecution of India’s Christians’ ha ka 22 tarik u Nohprah, 2021 ka long kaba sngewsih bad kaba ialam bakla.

Baroh ki tip ba ka imlang sahlang ha India ka dei kaba la don naduh ki por hyndai. Mynta, ngi dap da ka jingsarong namar ngi dei ka riti synshar paidbah kaba heh tam ha ka pyrthei. Ka jinglaitluid ha ka ktien ka thylliej, ka niam, ki jingiadei bad kiwei kiwei ki long ki jinglong kiba pawnam jong ka ri. Jan 80% ki briew jong ka ri ki dei kiba bud ia ka niam Hindu. Kumba 15% ki dei ki Muslim bad 2.3 % ki dei ki Khristan. Ka jingdon ki Khristan ha ka ri ka long kaba ryntih naduh ki por ba la ioh jinglaitluid ka ri bad kumta, katba nang bun ki briew ka ri, ka jingdon ki Khristan ruh ka dang kiew katba dang iaid ka por bad kane ka la kiew saw shah haba ianujor bad ki por ba dang ioh jinglaitluid. Ka niam ka long kaba kogsan ia ki briew jong ka ri.

Ha ka jingpyrshnang ban ym iada na ka jingthoh lane pynkylla politics ia ka, bad khnang ban burom ia baroh, to ngan kdew ia lai bynta jong kane ka jingthoh kiba long kiba ialam bakla:

1. Ki briew kiba pyrshah ia ka niam Kristan ki leit sha ki shnong, ki thombor ia ki iingmane, ki thang ia ki kot niam, ki hiar thma ia ki skul bad ki shoh ia kito kiba bud ia ka nian Khristan.
2. Ha u snem 2014, kane baroh ka la kylla … ki kam beain pyrshah ia ki Khristan ki la kiew arshah naduh u snem 2014.
3. Katto katne snem mynshuwa, hadien ba ka la don ka jingthombor ia ki iingmane Katholik ha New Delhi, ki nongialam ka niam Khristan ki la kyntu ia u Modi ba un ai jingiarap. Um shym la suidniew ia kine, u la kynthoh ia kine ki nongialam bad um shym la leh ei ei halor kine ki kam beain, katkum ka jingong lai ngut ki nongialam kiba la iashim bynta ha kine ki jingiakren kiba kongsan ha ka iing sah jong u Myntri Rangbah Duh ha u Nohprah 2014 …. U la leh kum u briew uba khraw bor.

Kine ki jingthoh ki wanrah ia ka jingsngew ba ka jinglong jingman ka long kum ka jingshah set, ka jingpynshitom ia ki Khristan kaba long salonsar. Kane kam long kaba bakla haduh katta katta ba ngim sngewthuh shuh kumno ban ai jubab ia kane bad ngi lah ban ai tang ia ki jingshisha. Ki Khristan ki pyniaid ia ki skul, ki kolej, ki jaka sah khun swet bad ki tymmen bad kito kiba shem jingeh kiba bun tam ha ka ri. Ki Khristan ki don ka bor kaba khraw namar kane watla ki don ka bynta kaba tang 2.3% ha ka jingdon paid ka ri. Kine ki jaka jong ki Khristan ki la don ka bynta kaba khraw ha ka ri bad ka India baroh kawei ka shaniah ha kine. Lada ka don kawei ka jingthmu jong kane ka sorkar, kane kan dei ka jingbha bad ka jingkyntiew ia kiba duk ba suk bad ia ki Khristan kane ka dei ka jinglong tynrai kaba iahap bad kane ka jingthmu. Ym don kano kano ka kynhun ha ka ri kaba kham iadei bad kane ka jingthmu lait na ki Khristan. Hooid, ki la don katto katne ki jingjia kiba sngewsih. Ngim lah ban khapbrip ia kine. Kito kiba la leh ia kine ki kam ki dei ban shah pynshitom katkum ka ain.

Ha kaba iadei bad ka jingkynnoh kaba lai, nga la iadon lang ha ka jingkynduh kane ka kynhun ia u Myntri Rangbah Duh u Narendra Modi ha ka Khrismas 2014, katto katne bnai hadien ba la dep thaw sorkar. Nga la iadon lang namar nga la pynlong ia kane ka jingiakynduh. U la kren bha ia kane ka kynhun, ka la don ka jingot ia u cake ia uba la iasam lang bad baroh kiba la wan iakynduh ia u. Ha ka jingshisha ngi la iakren shaphang ka jingthombor ia ki iingmane ha Delhi shuwa ka elekshon kiba la long ha u snem 2014. Ki la don 11 tylli ki iingmane ba la shah thombor ha ka por mynmiet katto katne taiew hashuwa ka jinglong ki elekshon. Nga la leit jngoh ia baroh 11 tylli kine ki iingmane. Ki la don ki jingpynmih khubor bakla da ki lad pathai khubor ka ri ba kito kiba iadon kti bad ka BJP ki dei kiba la leh ia kine ki kam bad ba kane kan pur bad ktah ia baroh ki Khristan jong ka ri lada u Modi u wan ha ka bor. U Myntri Rangbah Duh u la kren shai halor kane ha kaba u la ong ba ia kito kiba la leh ia kine ki kam beain yn pynshitom katkum ka ain bad kam pher ki dei kiba bud ia kano kano ka niam ne ka seng sain pyrthei. Ki jingwad bniah ki la pyni ba ka BJP kam shym la don kti ha kine ki kam thombor ia ki iingmane. Ki jingwad bniah ki la pyni ba kiba bun kiba don kti ha kane ka kam ki dei na kawei ka seng sain pyrthei kaba dang thymmai kiba dang kwah ban kiew ha Delhi da kaba ieng pyrshah ia ka BJP bad ban kyntiew ia ka jingsheptieng ia ka BJP. Ngam kwah ban jer kyrteng ia kane ka seng sain pyrthei. Ka jingiashah hapdeng ki niam bapher bapher ka dei ka jinglong tynrai jong ka riti synshar paidbah ia kaba ngi niewkor bad ia kane ym dei ban pynkylla kam politics.

Kano kano ka jingthombor ia kano kano ka jaitbynriew rit paid ka dei ka jingthombor ia ngi baroh bad ym lah ban pdiang ia kum kane. U Myntri Rangbah Duh u la kren shai haba u la ong ba kine ki dei ki ‘riewsniew’ bad yn pynshitom ia ki kum ki riewsniew. U la ong ba ki long ka dak kaba sniew ia ka ri bad ia ka niam jong ki. U la bthah ruh ia ki sorkar jylla ba kin leh da kaba tyngeh pyrshah kum kine ki briew bad ban peit bha ia kum kine ki jingjia.

Ka jinglong tynrai jong ka imlang sahlang ka India, kaba kham hyndai ia ka imlang sahlang ha ka thain sepngi jong ka pyrthei, ka dei ka jingngeit ha ka Vasudhaiva kutumbhakam, ba baroh ki briew ki long kawei. Ka jingong jong u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi ha ka por elekshon 2014 kaba saphriang ka long Sabub kae Ssaath, Ssaub ka Vvikas, kaba mut ‘bad baroh, na ka bynta ka roi ka par ia baroh’. Ha ka ingiakren bad ki nongialam niam Khristan ha Vigjyan Bhavan, Delhi ha ka 16 tarik u Rymphang 2015, u Myntri Rangbah Duh u la ong, “Ka sorkar jong nga kan pynthikna ba kan don ka jinglaitluid kaba salonsar ha ki kam ba iadei bad ka niam. Baroh ki don ka hok ban bud ne pdiang ia kano kano ka niam ba ki mon khlem da don kano kano ka jingpynbor.” U la bynrap da kaba ong, “Ka sorkar jong nga kan ym shah ia kano kano ka kynhun niam, lada rit paid ne heh, ban pynsaphriang ia ka jingisih ia kiwei. Ka sorkar jong nga kan burom kumjuh ia baroh ki niam. Ka India ka dei ka ri jong u Buddha bad u Gandhi. Ka jingburom ia baroh ki niam ka dei ban long ka jinglong tynrai jong baroh ki briew ka ri. Ngin ym lah ban pdiang ia ka jingum snam pyrshah ia kano kano ka niam namar kano kano ka daw bad nga pynrem jur ia kum kane ka jingum snam. Ka sorkar jong nga kan leh da kaba tyngeh ha kaba iadei bad kane.” Hadien kane ka jingialang ha u snem 2014, nga la ialam ia ki Cardinal ka India ban iakynduh ia u Myntri Rangbah Duh kumno kumno la lai sien bad ha baroh kine ki jingiakynduh u la ban biang ia ka jingkut jingmut jong u ban pynthikna ia ka jingiada ia ki Khristan ha ka ri.

Ka India ka bud ia ka riti synshar paidbah bad kumta baroh ki don hok ban kynnoh ia u Myntri Rangbah Duh lane ka sorkar lada ki sngew ba ka la don kano kano ka jingbakla. Hynrei, ngi peit bha ia kano kano ka jingkynnoh kaba buh jingma ia ka riti synshar paidbah jong ngi bad ngi sngewnguh ia ka

New York Times kaba la pynmih ia kane ka bynta jong kane ka kam. Hynrei ngi sngewsih ba kane ka jingthoh ka ong ba ka kam thombor ka long kaba salonsar ha India haba kine ki jingjia ki dei kiba la jia tang ha katto katne ki por bad ki jaka, bad kim dei kiba salonsar kumba la kynnoh ha kane ka ri kaba don haduh 1.4 billion ngutki briew. Ngi sngewsih ruh ba kane ka jingthoh ka long ha ka rukom politik ha kaba ka la ong ba ka Madhya Pradesh ka la pynmih ia ka ain anti-conversion ha u snem 2021, namar lada ki la wad bniah khyndiat, kin lap ba ia ka Bill la wanrah nyngkong ha u snem 1968 ha ka por ba ka seng Congress ka la don ha ka bor. Hynrei, sa shisien, ngim kwah ban pynlong politik ia kane ka kam namar kane ka dei ka kam kaba ktah ia ki hok jong ki briew. Ngi shu kwah ban ban biang ia ka jingkut jingmut jong ngi ban pynneh ia ka jingiar jong ki niam ha kane ka ri baieid jong ngi.

(U KJ Alphons u dei u dkhot ba la shongthait jong ka Indian Administrative Service bad mynta u long u dkhot jong ka Iing Dorbar Thaw Ain Parliament. U la ju long teng u Myntri Khynnah (Independent charge) uba dei khmih ia ka tnat Jngoh Kai, jong ka sorkar India, 2017-19)