Ki nonghikai skul Sarva Shiksha Abhiyan (SSA), ki la iakhih la 3 taiew kynthih bad ki la sangeh noh, ha ka Lah Sngi U Blei bad ngim tip, la katei ka jingiakhih kaba lai taiew, ka dei kaba larkam ne kaba shu pulom ei bad katei ka shong ha kitei ki nonghikai, ba kin rai halade hi.
Haba iakren ia kane ka mat, ngi hap ban sngewthuh, ba ka skhim SSA, ka dei ka skhim jong ka sorkar India, kaba la ithuh da ka 86th Amendment jong ka riti synshar ri, na ka bynta ban hikai thoh bad pule, ia baroh ki khynnah, kiba naduh 6 snem haduh 14 snem ka rta.
Na ki lad khubor bapher, la iohi, ba kitei ki nonghikai SSA, ki la leit rung sha ki kamra jong ki myntri sorkar bad ki don ia kawei ka mat bad kata ka long, ban dawa tulop heh ialade bad kam dei satia, ba ki dawa ia ki kot ki sla, ia ki tiar ki tar ban hikai kham bha ia ki khynnah bad ha katei ka jingleit jongki, la iohi, kumba ki iahap jingmut ia ka jingiakren bad ka kong Ampareen Lyngdoh, myntri ka rep ka riang, ha kaba ha ka jingiakren, ka sorkar jylla, ka la mynjur ban kyntiew tulop noh ia ki nonghikai, tangba la tyngkhap ruh ia kawei ka kyntien, kaba iar jingmut bha bad kata ka long, ba ym lah ban pynmih hukum ia mynta hi, namar ba ka don ka elekshon MLA shiteng samoi ha Gambegre.
Kam lei lei, ki nonghikai SSA, ki la sangeh noh ban iakhih bad khlem pep, kin dang sahnud halade, kat haduh ba kan da mih katei ka hukum jong ka sorkar jylla bad mynta ki la dei ban duriap noh ia la ka jong ka kam, namar ba mynta lei ka la jan sa ka shuti kut snem jongki khynnah bad kumta, haba ki la dep ban pyrkhat ialade, ki dei ban pynleit jingmut noh ruh sa ia kiba aikam ia ki (ki khynnah skul) bad ba kin kitbok ruh ba kin ioh ia la ka jong ka jingdawa, kaba dei ban kyntiew tulop ia shispah shah, kumba ki la shah shitom, ban iakhih la lai taiew kynthih.
Hynrei katba kam pat treikam katei ka hukum pynheh tulop, kaba la nang iaid mardor mynta (khlem da ap ba kan kut ka elekshon shiteng samoi), ka dei ka apps, kaba peit bniah ia ka jingleit jingwan jong ki nonghikai sha ki skul ba ki trei bad katei ka apps, kaba la tip, kum ka Teacher Information Management System (TIMS) kan iit jingtip thik pa thik ia ka jingleit jongki nong hikai sha la ki kamra klas.
Ka jingdon jong katei ka apps, ka long kaba donkam bha bad ngim tip, la ka dei kaba shondur ne kaba shu soi kyrteng ne kaba shu khniot, hynrei kane ka la donkam kyrkieh, namar ba ki la bun ruh ki nonghikai ha kine ki sngi, kiba leh sting ia la ka jong ka kam, da kaba kim shym la leit thikna sha ki kam jongki, kim shym la hikai bha ia ki khynnah bad don kiba phah da kiwei pat ba kin leit iarap bad sa kiwei pat ki mat kiba ju jia, khamtam sha ki skul nongkyndong.
Mynshemsnem ka sorkar jylla, ka la thaw ia ka Commission of Education bad la khmih lynti ba katei ka komishon, kan pyndep stet ia la ka jong ka kamram, ba kan rai, ha kano ka dur, ban pynbeit ia kane ka jakri jakra kaba iai jia na ka por sha ka por, naduh na tynrai haduh ha khlieh duh.
Ka jingsdang ia ka prokram SSA, la sngewthuh, ba ka dei tang ban hikai ban nang thoh bad pule, ia kito ki bym pat leit skul bad ngim tip, la katei kan bteng haduh lano; hynrei lada dei ban ai kam pura ia kitei ki nonghikai, ka dei ban don ka kyndon kaba shai, la ki la biang ne em ka kyrdan ban shimti ia katei ka kam.
Ym lah ban len ba napdeng ki nonghikai SSA kim don kiba leh sutia, hooid ki don hynrei ym baroh. Don ruh kiba la biang ka jingpule bad kiba la pyntbit ia lade haka Kam hikai bad kiba da trei hok ruh iaka kam kumba dei ban trei. Hynrei, kine ki nonghikai ruh ki don laki ing ki sem ban pynbit pynbiang bad ki khun ban pynnang pynstad kumba ki wei ki don. Kaba sngewsih pat ki wei ki nongtrei sorkar ki biang ka jingsiew katba ki nonghikai ssa pat ki ioh ka jingsiew kaba ym dei tang shi pawa ruh naka jingsiew jong ki. Na kajuh hi ka scheme ha kiwei ki jylla la dep shimti daka sorkar jylla iaki nonghikai ssa kum ki nongtrei ba pura lane regular teachers
kumba ki ong katba ha jylla jong ngi pat baroh ki tip jia aiu iaki haduh mynta.
Ngam tip, na kiba ha ing ha sem jong phi ki don ne em kiba hikai skul ssa, lada don phi la dei ban kylli iaki bad lada phim don pyrshang ban leit trei kum u nonghikai ssa.Hangta nga tharai phin lap iaka daw kaba pynlong iaki nonghikai ssa ba ki hap ban mih sha surok ban dawa iaka hok.
Ki nonghikai ssa ruh ki trei kajuh ka kam bad ki la dep ruh ia kajuh ka jingpule kumba ki nonghikai government hynrei ka jingsiew jong pat ka ia pher kum ka bneng bad ka khyndew.
Sngewbha seh da sngewthuh iaka jingeh jong ki nonghikai, nga tharai phi ruh phi ia nang ia stad naka daw jong ki nonghikai hi em……ne kumno ? …….map lada nga kum pynsngewih ia phi …mo…