Bah Chapletson Mylliemngap
Ha kaba nga iawer sha ka jingia mir jingmut lane ka ia pashat jingmut lem halor katei ka phang nga hap ban phai pynkynmaw biang ia ki kyntien symboh ksiar symboh rupa jong U Myllung Bakhraw da kaba ngan sot shi lyngkhot na ki kyntien rwai jong u ha ka kot “Ki Sngi Barim U
Hynniew Trep” kumne harum:-
“Kino ki Kur, ki Kha Ki Man
Ki tip kumno ka dur kan wan
Ki don ka sang ki tip ka ma
Ioh pom pyrthat, ioh dait u Khla”.
Hato ngin klet noh, yn bret noh lane ia khein dewthala noh ia kitei ki symboh kyntien shongsbai da ka jingpynthame matlah ban theh pynkylla khongpong ia la ka thymmei Seng kur Seng jait ba la pynshong skhem ha ka Longkmie kaba iapli jingim ha ka saw ka sian kaba apthap ha ka por pun por kha lynter haduh u ‘Nai khyndai’ u ‘Nai shiphew haduh ba wan mih ka Longbynriew Manbynriew bad sa ka ai umksiar umrupa ryngkat ka thum ka kdup miet step, ka pynsum pynsleh ryngkat ka ri ka sumar shilynter ki sngi ka jinglong khyllung bad jinglong khynnnah jong la ki khun bad hato ngin ia pein pynkylla mulot noh da ka pyrthuh pankwah bad ka kyndangkwah da ka bih ‘seinlieh kaba la bampong suki suki jai ban pynswai pyntroin bad pynjem rngiew ia ka jaitbynriew jong ngi haduh ba ngim poi kynmaw shuh ban ngat sa ha ka bih ‘seiniong ka ban pynsangeh syndon ia ka jingtied u Klongsnam jong ka pateng bynriew jong ngi nangne sha khmat bad ban pynkyllon thiah iap syndon bad jah rngai na sla pyrthei. Ade! Ka kyndang kwah aiu kum kane kaba imat kan poi shaduh u pud ka pharshi “Ka Radha kha pylleng Ksiar” mo ha ka kot ‘Ki Phawer U Aesop’ bad poi khatduh syndon ha ka “Anglut- Prielut”. Imat kane ka pan kwah bad kyndangkwah ka kynshoit ban sngew ba kham lah ‘Shikham U Sbai Rupa ban ia kaba tip ia ka sang ka ma”. Ani! Ka matlah da peit ne ka peit matlah.
Te hapdeng kane ka saw ka sian kaba khreh wan lynshop ha ngi ha ka jaitbynriew jong ngi mynta kaba lah ban wan shoh tyndep bad pynkie berong ia ngi nangne sha khmat ym lah shuh ban shu ia sngap shong thiahthai ne klikti lane ban shu sngap mynthi khlem da ia noh ne pashat kyntien lem ban ia tai iapeh ryngkat ka pyni nia pyni jutang ban bishar pynshongnia pynshong nongrim da ka jingsngewthuh ba beit bashai na ka bynta ka shongbit shongbiang bad sah hok sah riti ba la saindur janai da u Longshuwa Manshuwa naduh ba dang lung ka Sngi u Bnai bad mynba ka hok ka dei ka shikyntien ha u Hynniew Trep Hynniew Skum. Te ngin ia mir jingmut lang kumne:-
1.Ma ngi U Paid Khasi Khara mynta ngi dang long kiba donbok bad bhakupar ba ngi dangia u ioh ia ka hok Longriti Longdustur ha ka Long-it LongHima, LongRaid LongElaka bad riti LongSyiem LongKmie, LongBakhraw LongBatri bad LongLyngdoh LongBasan ha kaba ia ka jingpeit jingkhmih bad pyniaid ia ki kam ki jam ka Synshar Khadar, ka Duwar ka Lynti, Ka Iew ka Hat la bynshet bad pynkhamti bad bat riti da ka thew da ka woh kaba biang bad ioh hok ioh sot da ki LongKur Longjait kiba la seng la sdang nyngkong ia ka LongShnong LongThaw, Long-it LongMuluk bad LongRaid LongHima na mynbasdang mynbarim bad ka bym shym la pynkhamti kyrsum khleh khawlang bad kiwei pat ki Kur ne ki LongKha LongMan kiba wan snoh wan hap ha ki Shnong ki Thaw, ki It Ki Muluk bad ki Raid ki Hima ha ki pateng ba hadien. Nga ngeit ba dei kane ka bynta ba sa mih ka riti Khyndewkur, Ka Longjait Bakhraw, ka riti jiedSyiem jied kmie bad riti LongBakhraw LongBatri bad ka riti LongLyngdoh LongBasan bad kiwei kiwei de ki riti long kyrpang ki Kur ki jait ha la ki It ki Hima bad ki Raid ki Elaka.
2.Ha ka juk mynta don ki khep ba ngi iohi ne iashem ba don ki longiing kiba da kmen phuhmut phuhmat tohhoh ba ki khunkha ki shim ia ka jait na u kpa uba dei u kur u jait na ka iing ka sem jong kita ki Nongkha lane ki Meikha, Niakha bad khamtam haba kita ki khun shimjait kpa lane ai jait kpa ynda ki la san la heh ki long/ don ka longbriew manbriew kaba bit babiang ha kiba bun ki bynta (Kiba ym da donkam than ban ia bniah than hangne) bad kiba da pynhun hi jai ia kata ka ioh pynsnoh jait ia kita ki Khunkha. Hynrei lada jia (Sngewbha ia Map) ba wan hapshop ne ioh pynban da ki longsniew longsmeh, ki kheinburom jahburom ryngkat ka peit- rain rkhie-rain ka pyrthei napdeng kita ki khun aijaitkpa/ shimjaitkpa kino kita ki kur ki ban sngewsarong ne kmen kata ka iohjait iohkynja?, hynrei ioh pynban ki kyntait mardor da kaba ong “ Shano phi kin leit dei ki Kur ki jait jong ngi, Ki dei tang ki Khunkha”. Haba kumta hangno kata ka nongrim aijait/shimjaitkpa. Hato yn shu kynrup kmen tohhoh tang haba ioh lum ‘langlieh bad kyntait mardor pat haba ngat ‘langiong. Ieh ynnai phi ioh long kumba ong mano re “Mut ban trud naba dait ban jahdait kum khlong pynban na bamong bad sat syllang tyrhah hi lain.
3.Da kaba panmap hap ban kdew ne kynthoh ba ha kano kano ka jaitbynbriew don ki khepba ym lah lait na ka jingioh khunpongka khlem don ka jingtip ne jingshai mano ba dei u kpa namar lada ka longkmie ka phla ne ym phla ruh ia uta u longkpa ba dei jong ita I khun ba ka pun ka kha bad haba uta u longkpa um shym la wan mih ne treh ban kam la ka tnga bad ia uta lane kata ka khun ba la pun la kha te hangno yn pynhap ne pynsnoh ia ka jait ka kynja ia kum kita ki khun. Lada ong ba dei ban ai ne shim jait na u kpa te la sah ha ka long khlem kur khlem jait ki bapli kita ki khun khlem tip kpa bad kin shu sah ha ka i-bein peitbein khamtam leilei ha ka pyrthei jong ki jaitbynriew shim lane ai jait kpa lehse ki la hap ban im kum kita ki Second/Third Grade Citizens ha la ka Ri bad ka imlang sahlang. Hynrei ha ka jaitbynriew jong ngi yn ym don lane ym ju don ka sah khlem Kur khlem jait namar ba ka kmie kaba pun ba kha bad ba iapli jingim na ka bynta ki khun kiba ka kha ka don la ka hok ka sot bad ka bor ban buh ne pynneh la ka longkur longjait ha ki khun kaba ka la kit ha kpoh haduh u ‘Nai khyndai u ‘Nai shiphew kumba la mang la bynta u Trai Nongthaw Nongbuh.
4.Nalor nangta (Ia Map mo sa shisien) don ki khep ba don ki longkmie ba ioh khun bunkpa, kata man la u/ka khun ba kha man la u kpa. Haba kumta yn mih ar ne lai ne saw jait sawkur na kawei ka kmie bad yn sa kulmar ka khein kur khein kha ha ki pateng dien?
5.Kaba khatduh hynrei ym kaba duna (last but not the least) nga kubur ba ka long ka jingshisha ba yn nym don ba lah ban khang ne pynduh ia ka hok bad jinglaitluid shimet (Individual right and liberty) khamtam ia ka hok jong ki samla kynthei bad longkmie ban jied ia la u shongkha ne ban ia poi kha bad uno uno u shynrang la u dei u para “Hynniew Trep Hynniew Skum” lane u khyllah ruh. Hynrei lada ngi kwah ban wan rah pynlong ain ia ka aijait/shimjait kpa ha ka jaitbynreiw Khasi jong ngi te ym don kam ban tieng ne khuslai jingmut shuh ia ka jingjah rngai ne ka jinglong jaitbynriew Khasi Khara namar ngi la long ki bieij pamtnat lypa — shong ha ka tnat bad pam ruh ia ka tnat ba ngi shong namar u khyllah te da kaba suk da ka ain ba ngi thaw hi ngi la ai suk da ka mon sngewbha ia ka hok ba un pynjahrngai ia ka jaitbynriew jong ngi bad la long pop ba ngin ia khnium bad babe kylla halor kata. Nga kynmaw ia ka jingiakren jong nga bad I Ma Gilbert Shullai ( Bam kwai ha dwar U Blei) ba I ong kumne, “ Haba kumta te la kumba ai bam suk ia ka blang ha u Khla kein” bad na kane kan mih ka jingkylli pat ban ong katno ngut eh napdeng u “Paid Labasa Khasi” u ban ioh rah ia ka ‘langdkhar lane ‘Langkhyllah jait. I Sheptieng ioh ngat ruma pynban da ki ‘Langdkhar raikhoh na LumSurvey ne narud surok Them Bijoi ha ki step sngi saitjain ha khmat Soni Mandir lane yn hap long ‘sikpa lyngki khlem dab namar ha ka jingiaid sted ka por ioh ki ‘sikmie jong ngi kin kylla long ki ‘siset sem u khyllah bad poiwir poihap sha rithor kumba poi ki ‘si leit shalan sha Bangladesh bad sa nang kiewdor bad snai ka bam doh ha ri Khasi.
Kyntang iawai to ngin ia kynmaw ba wat la ka pyrthei ka long kaba pyllun hynrei kam long kaba jlih lymphuin khlem ki lum ki them, ki riat ki ram, ki thliew ki syar bad ki krem ki kroh bad lada ngim phikir/ husiar bad ban shu iaid kyrthep, ryngkoh matlah rynsied kynthih khlem peit te khlem pep ngin liat ha ki liewlep khlem kynduh niamra ne shah syngit ha ki shangkhawiah ka kyndang kwah. To ynnai ia long myrsiang shah dain tdong ban shu pynksan jubor lane kop sarong ‘da rapjot ba sngewpyngngad kylluid met ba la dep dain ia la u tdong ynnai ruh ka kop sarong kum u ‘sehkhlein iaid shalan iew pyrshah ia u shiah bym iaid iew ioh sha kynthoh kylla pynban ba “ Ynda la wan poi ki arawalla bad la ki wait ki stieh te men sa kwah kylla shiah lada me lah”.
To ngin ia peitthuh bad bishar bniah mo shuwa ba ngin ryngkoh namar “Ioh lait na ka nar poi syndon ha ding puk”.
N.B: Sngewkmen bad ioh mynsiem ba hamar ba nga dang shu dep thoh ia ka script jong kane nga dei peit bad iohi ha ka You Tube ia ka Programme ‘Rynsan Iathir jong I Kong Bankyntiew Mawrie kaba ha kawei na ki bynta sdang ia mir jingmut jong I wei na ki Panelist, Dr. Ailynti Nongbri ka wan ia lyngkhuh (Coincide) bad ka bynta basdang jong katei ka jingthoh bad ka quotation na ki lyngkhot kyntien rwai jong U Myllung Radbah Soso Tham. Khublei Shibun ia phi Dr. Ailynti bad ia phi Kong Bankyntiew Mawrie bad kiwei pat ki Panelist, Bah Erwin K.Syiem Sutnga, Dr. Herina Dohtdong bad Bah Michael Syiem. U Blei Trai Kynrad un nang ai bor bad lam lynti ia phi baroh na ka bynta ki kam pynneh pynsah ia ka riti dustur u Hynniew Trep Hynniew Skum ban im ryngkat badka mer ka kher jong ki pateng ban wan.
Phi don ban ong eiei?