Da u Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli, West Khasi Hills District.
Ka long ka khubor ba sngewtynnad katta katta ba ngi la iohsngew ia ka khubor ba hangne ha Meghalaya u khñiang khlam corona u la jan duh. Kata ka long haba ngi la ioh khubor ba na ki 11 ngut kiba la ioh ia u khñiang, hadien ba la test la jan baroh ki la long negative. Kata ka mut ba shen ngin sa lait na ka khlam.
Ïa u Coronavirus ki Maram ki khot “Ñiangbamduh”, ki Lyngngam ki khot “Ñiangbangdek” bad ki War ki khot “Ñiangsynrang”. Balei ba ki Maram, ki Lyngngam bad ki War ki khot da kitei ki kyrteng ia u corona? Namar utei u khñiang um da iapher than na u ñiangkhnap masi, u treit ne troit ba bam duh ia ki shriew, ka jingpang pynhiar ia ki syiar… Kum kine ki jait khlam ki shait wan biang lada ngim sumar bha.
To ngin ia pynkynmaw ia ka jingwanphai biang ka Spanish Flu ha ka snem 1920. Ka Spanish Flu ka la sdang ha ka snem 1918 mar ia kut ka thmabah pyrthei kaba nyngkong. Ka jingiap briew ha ka jingshah pyniap ha ka thma bad ha ka khlam ka la poi tang 20 million. Ki briew ki la pynlong ka jingkhawai bad ia bam ia dih ryngkat bad ka shad ka kmen la jan man ka sngi man ka miet. Kata ka la jia ha man la ki ri, man la ki dong bad man la ki shnong. Ki briew shynrang bad kynthei ki la ia dih buaid haduh ba ki la klet noh ia ka akor ka burom. Ah! Ki briew ba bieit kim tip ba u nongshun u shu phet rieh shipor bad dang ap peitsuh na kyndong. Katba ki briew ki nang iashad ia kmen ha ryngkat ka tem ka put, sa shisien ha ka Second Wave, puk la wan tur biang ka Spanish Flu. Ka jingwan kaba arsien jong ka khlam ka la long kaba kham shyrkhei ban ia kaba nyngkong. Kumta da ka jingleh bieit, jingkheiñ sting bad bym nang sumar, haduh bakut ka snem 1920 ka khlam ka pyniap haduh 100 million ki briew. Ah! Lehnohei ka jingbabe ki briew ha kato ka por.
Na ka bynta u Coronavirus ne covid-19 ruh ki stad saian ki la iathuhlypa ba lada ki briew mynta kim sumar bha bad kim husiar, wat lada kane ka khlam kan sangeh hynrei kan sa wan biang sa shisien. Ka khubor na America ka ong, “Coronavirus may last 2 years, study warns. And its second wave could be worse than the first.” Ka khubor na China pat ka ong, “China may be hit by Second Wave of Coronavirus in November 2020 (Chinese expert).”
Ka jingma kaba kham sniew bad kham shyrkhei ia ngi ka ap hadien. Kumba ong ki stad saian na America bad China, lehse kane ka khlam ka lah ban sangeh shipor. Bad kan shu phet rieh tang khyndiat por da kaba kan peit suh na kyndong, la ki briew ki nang ne em ban husiar bad sumar ialade. Bad tang la bakla tiak ka khlam kan khyrwit biang. Hangta ka jingiap briew kan long bun shah ban ia kaba mynta.
Haba nga iohi ia ki briew jong ngi kiba leh ia ka Social Distancing bad deng mask tang namar ba ki tieng ia ki pulit nga la i ma lypa. Katba dang ap ki pulit te ki dang bud ia ka jingbthah ka sorkar, hynrei tang shu phai lyndet ki pulit pat ki la ialum lymbung lymbung ryngkat ka dih duma, dih sikret pum shi pum. Ïa ki mask ba ki deng ruh tang shu phai lyndet ki pulit ki la loit noh. Ka jingma ka long ba ynda la shah biang ban plie ia ki skul, ki college, ki university, ki ïew ki hat, ki cinema hall bad ki ïingmane, ki paidbah kin ym pyndonkam shuh ia ki mask, kin pynheh ka jingiakdup bad ia khublei kti. Kan long kumjuh haba don ki jingkhawai kum ha ki jingiathoh shongkurim ne haba iap briew. Haba kumta, ka khlam ka lah ban khie biang ha ka second wave.
Shuwa ban jia kane ka khlam covid-19, nga la don palat 40 tylli ki syiar tang kiba heh khlem da kheiñ ia kiba dang rit. Kyndit la wan ka khlam pynhiar ia ki artylli ki syiar jong nga. Kumta wut nga la mareh sha Nongstoiñ ban thied dawai. Mar ia poi ha ïing nga khleh ia ka dawai powder bad u khaw; nga la wieh ha ka um ha ka pliang. Lashai mynstep nga la bret ia u khaw ba la khleh dawai, baroh ki syiar jong nga ki la puh. Te la iap tang 3 tylli namar la pynsangeh ka dawai. Shi taiew nga iohi ba ym don shuh ki syiar kiba pang pynhiar. Nga la kmen bad nga la iathuh khaiñ bad ki paralok jong nga ba ki syiar jong nga ki la lait na ka khlam. Haba nga iohi ba kiba pang kim don shuh, nga la sangeh noh ban ai dawai. Hadien ba nga la sangeh ka jingai dawai, tang 3 sngi la trei biang ka khlam. Nga la khleh biang ia ka dawai powder bad u khaw, nga la ai biang man ka sngi 3 sien shisngi, hynrei ki syiar ki la nang iap nang iap haduh ban da lut plaiñ syndon.Ah! Jin lada ngam sangeh kaba ai dawai haduh mynta lehse ki syiar jong nga ki iap tang 3 tylli.
Badno ngin pynsyriem ia u coronavirus? Nga kynmaw ia ka jingwan hiar thma u Alexander bakhraw jong ki Greek ia ka ri India ha ka snem 326 B.C. Uta u nongwan hiar thma bakhraw u la ialam ia ki shipai ba khlaiñ bor jong u ban hiar thma ia ka hima jong u syiem Porus. U syiem Porus ruh u la pynieng ia ki shipai bakhlaiñ jong u ha shilynter jong ka wah Jhelum. U Alexander bad ki shipai jong u kim nud ban tur haba iohi ia ki shipai jong u Porus kiba ieng ryngkat bad ki tiar ialeh kiba khlaiñ bad ki hati ki kulai. Te u Alexander u la leh mynleh surrender noh da kaba leit phai noh. U Porus, u khun jong u bad ki shipai ki nang tharai ba u Alexander um wan shuh. Kumta ki la kmen, ki la pynlong ka jingiabam iadih sngewbha, ki da iashad iakmen. Ynda haba ki la iohthiah baroh, u Alexander bad ki shipai jong u mynmiet ki la kiew shaphang shatei jong ka wah, ki la jam sha shiliang bad ki la ioh ban kerkut ia u Porus bad ki shipai jong u. Lashai pher la ong ba u Porus bad u khun rangbah jong u ki hukum ia ki shipai ban ialeh ia kita ki shipai nongwei hynrei kim lah shuh.
Lehse kan long kumta, ynda la kut kane ka lockdown, ki briew jong ngi kin shad kmen, kin pynlong jingkhawai, kin ia bam ia dih sngewbha, kin ialum lymbung lymbung ha ki jaka ialehkai, ha ki ïew ki hat bad ha ki jaka mane blei. Kin sa klet noh ba ka khlam ka dang peitsuh na kyndong. Hamar ba ki dang iashad, dang iakdup, dang iakhublei kti, trait ka khlam kan kynrup biang. Hangta ngin sa long kum u Porus, ban ym lah shuh ban pynher krad ia u nongshun.
Kynmaw ko paralok, ko para ri, ko kiba isih para Khasi lada ngim husiar bha, lada ngim sumar bha ialade haduh 2022 ka khlam kan wan biang ha ka second wave. Bad kata kan long kaba kham shyrkhei ban ia kaba nyngkong. Kynmaw ko para ri ba ngim dei ban leh sting, ngim dei ban pynduh ka bam syieng bad ki jhur jyrngam ba ngi thung hi. Namar kine ki long ka dawai ban iada ia ngi na ka khlam. Ngi dei ban pyndonkam beit ia ki mask haba leit ïew, haba leit jingiaseng, haba leit sha ki jaka pule ne jingkhawai. Lada ngi nang ban sumar, U Blei run un iarap.
Phi don ban ong eiei?