Shillong, 08 Jymmang:
Lehse bun ki paidbah kim da tip thikna ia ka jingmut ka kyrteng Mot Phran uba ieng ha syndah ka Iewduh mynta, hynrei une u mot u dei ba la tei kyrpang ka sorkar France (Phran) ia ki rangbah Khasi kiba la aiti na ka bynta ka jingaiti jongki ha ka thma bah ba nyngkong (1914-1918). La sngewthuh ba ia ka kyrteng Mot Phran ruh ka la mih na une u mot. Kum une u mot sahkynmaw u don ruh ha Jowai ba la thoh ia ki kyrteng ki rangbah na thain Jaintia Hills kiba leit sha kane ka thma bah ba nyngkong.
Ha une u mot la thoh, “Kane ka long ban kynmaw ia kito ki Khasi na ka 26th Khasi Labour Corps kiba la aiti noh ia ka jingim na ka bynta u Padsha bad ka ri ha ka Thma Bah 1917-1918”,. Ia ka kot kaba la ai kyrteng “The Role of The Khasi Labour Corps During World War I”, ba la thoh bad lum jingtip da u Babu (Dr) Sylvanus Lamare uba dei u Princial ka St Edmund College bad u nongthoh kot ka jaitbynriew Khasi, la pynlait paidbah hynne ka sngi da ka myntri tnad pule puthi ka jylla ka Kong Roshan Warjri ha ka jingialang kaba long ha St Edmund College, Shillong.
Kane ka kot ka la mih hadien 100 snem naduh ba ka thma bah ba nyngkong ha kane ka pyrthei. Katkum ka jingiakren bad u nongthoh u Dr Lamare, ki don kumba 5 hajar ngut ki Khasi kiba leit iashim bynta sha katei ka thma hynrei ki la wan phai tang kumba 30 ngut namar ba ki la khlad noh ha ka thma.
“Ka shim por 6 snem ia nga ban pynmih ia kane ka kot”, la ong u Dr Lamare bad u la bynrap ba un sa pynmih sa da ka ktien Khasi namar ba mynta u dang pynmih da ka ktien phareng. Na ka liang u Dr Lamare u la ong ba ka long kaba donkam ban rakhe ia ka sngi ba kut ka thma bah ba nyngkong kiba ki ong ka ‘D Day’ ban ai burom kyrpang ia kine ki khla wait hynrei kam shym la don ka jingrakhe ha kane ka ri Khasi bad Jaintia bad dei tang ha Garo Hills ba ki rakhe ia kane ka sngi.
“Ngan sa lum ia ki briew ban iakren kiba dei halor kane ia ka jingdonkam ban rakhe ia kane ka sngi kaba jia ha u bnai Jylliew”, u la ong.
Ki don kumba 127 ngut ki rangbah Khasi kiba la u Dr Lamare u la ioh ban lum ia ki, kiba don bynta ha kane ka thma bah ba nyngkong hynrei u la ong ba un dang wad shuh namar ba kane ka kot ka long shi bynta ban plie lad ia kiba kwah ban pynlong ia ka jingwad bniah shuh.
Ka Myntri haba kren ha kane ka jingpynlait ia ka kot, ka la ong ba ia ka Mot Phran la tip ym tang ha Meghalaya hynrei ha kane ka dong mihngi bad kumjuh ruh ha ka ri India namar ba ki briew kiba wan shane ki kwah ban leit jngoh ia ka Mot Phran. Ka la ong ba ka sorkar jylla ka la pynpra noh ia ka jingkieng ha Mot Phran ban pynitynnad bad ka kam ka dang iaid haduh mynta. Ia ka jingpynbha ia ka Mot Phran la mang pisa T. 44. 50 lak, la ong ka Kong Roshan. Ka la pynpaw ia ka jingsngew kmen ia ka jingtrei radbah u Dr Lamare ban pynmih ia kane ka kot kaba donkam bha.
U Prof SS Majaw uwei na ki nongthoh kot Khasi, haba ai ka jingkynthoh halor kane ka kot, u la ong ba ka jingtrei jong u Dr Lamare dei ban ai ia ka jingiaroh shi katdei eh. U la ong ba katkum ka jingtip jong u na ka khubor u Nongialam Khristan ha u Jylliew, 2017, la iathuh ba bun ki Khasi kiba leit sha France ha ka thma bah ba nyngkong, kiba bun ki dei ki Khristan. Ki leit sha katei ka thma ban long ki nongkit tiar, ki rah jingbam hynrei ki hap ruh ban iakhun ha ka thma.
U la ong ba la phiah ha ki saw kynhun ia ki Khasi ha katei ka thma bad ki bun kiba khlem wan phai shuh. Katkum ka jingtip ki don kumba 5 hajar ngut kiba leit sha katei ka thma hynrei tang kumba 30 ngut eiei kiba la wan phai biang, u la ong.
Phi don ban ong eiei?