N.Kharmaw
Nobosohphoh, SWKHD
Ka jingthoh ba dang shen da uwei u briew ha kawei ka artikil jong u kaba la mih ha kawei ka kot khubor ha ka 30 tarik u bnai Jylliew (June) 2020 ba ka Jingrwai Ri Khasi Ri Khasi ka dei kata ka jingrwai kaba pynjngem rngiew ia ka jaidbynriew jong ngi, kam dei satia kaei kaei ruh, hynrei ka dei tang ka jingsngew kuhiw jong u ia ki Sahep Mishoneri tang namar ka jinglah jong ki ban noh shibun u synniang ha kaba kyntiew bad pynroi ia kane ka Ri bad ka Jaidbynriew jong ngi kat haduh ba ngi sa lah mynta ban ia long kumne kumba ngi long mynta kaba lah ban ong ba ngim long poh shuh ban ianujor bad kiwei kiwei ki jaidbynriew jong kane ka pyrthei.
Kum ki briew bad khamtam eh tang kum ki nongwei ki don shibun ki jingduna, hynrei kam dei pat ia ngi ban ia peit beit khliaw tang ia kita ki jingduna bad ban lapmiet tang ban woh daw woh dong. Ha ka jingshisha, tang ba ki la pruid dak bad btin lynti lem ruh ngi la dei ban sngewnguh sngew burom shi katdei eh ia ki, ym ba ngin kylla long pynban kita ki khlemrain ki ban haram ia kita kiba la leh bha ia ngi.
Lada ngi shem, ngi lap ne ngi iohi kino kino ki jingduna bad jingbym biang ka dei sa ka kamram jong ngi em ban nang pynjanai? Balei ma ngi pat ha ka jaka ban pynbha shuh shuh ia kaei kaba ki la pruid dak bad ialam lynti ngi woh nia woh daw pynban ia ki da kaba shim kabu artad ia ka jingduna jong ki?
Ka jingrwai ‘Ri Khasi Ri Khasi’ kaba don ha ka kot pule Third Khasi Reader kaba la thoh bad thaw hi da u Dr. John Robert kam dei satia ka jingrwai ieid ri jong ngi, bad kam dei satia kata kaba u John Robert u thoh khnang bad kwah ban pynlong ia ka kum kata ka Jingrwai Ieid Ri jong ngi. U John Robert u thoh ia ka tang kum ka jingsngew shimet jong u bad katkum ka jingsngew jong u kum u Khristan bad ha kajuh ka por kum u briew ba don ka jingsngew ieid jingsngew synei ia ki Khasi.
Dei ki briew jong ngi hi (Khasi) kiba la shim bad la sot ia ki katto katne ki kyntien ne dkhot na katei ka jingrwai kaba u John Robert u la thaw bad pynlong kum ki kyntien jong ka jingrwai Ieid Ri. Kaba pynlong ia ki briew jong ngi ban leh kumne ka dei namar ba ka mynsiem jingsngew ieid ia la ka jong ka Ri ka la khih bad ktik ia ka jingmut jingpyrkhat jong ki briew jong ngi ha kito ki por, kumta ki sngew ba ki la donkam ban don ia la ka jong ka jingrwai ieid ri kumba ia don lem kiwei kiwei ki jaidbynriew ha ka pyrthei.
Hapdeng ka jingsngew kyrkieh bad kwah dik dik ban don noh la ka jong ka jingrwai ieid ri ki la pyrshang ki lad ki lynti ban thaw ne shna ia ki kyntien jingrwai bad ka sur, hynrei namar ka jingsngew kyrkieh bad ka jingbym ioh satia ia kaba sngewbiang khatduh ki i ba ka jingrwai kaba u John Robert u la thaw ka don ia ki kyntien ba shoh jingmut bad shongkhia haduh katta katta watla ym dei satia baroh.
Kumta da kawei ka jingmut ki la rai ban shim ne sot ia katto katne ki kyntien ne dkhot ba don ha katei ka jingrwai kat kiba kham sngew shongkhia bad sngew kit jingmut ba kin long kum ki kyntien jingrwai jong kata ka jingrwai ieid ri kaba ki angnud.
Ka kyrteng ‘Ri Khasi Ri Khasi’ ba u John Robert u la ai ia katei ka jingrwai kaba u la thoh ruh ki sngew ba ka long kaba biang, kumta ki la rai ba nalor kaba shim ia ki katto katne ki kyntien ne dkhot na katei ka jingrwai kaba u John Robert u la thaw ia ka kyrteng ruh ki la rai ban ai da katei kajuh hi ka kyrteng kata ‘Ri Khasi Ri Khasi’ .
Haba ki la ioh ia ki kyntien jong ka jingrwai ki donkam ruh ban ioh sa ia ka sur kumta ki la thaw lad ban ioh sa ia ka sur na ka bynta kane ka jingrwai, katba ki dang ia pyrshang ban wad ia ka sur na ka bynta kane ka jingrwai shu kumno re ki iohsngew ia ki Mishoneri kiba dei ki nong Wiel (Wales) ba ki ju ia rwai bad kynud ia ka jingrwai ieid ri jong ki. Haba iohsngew ia kata ka sur ka la pynlong ia ki briew jong ngi ha kito ki por ban sngew shoh jingmut bad sngew ieid ia kata ka sur jingrwai, kumta ki la rai ba kin shim da kata ka sur kaba ki Mishoneri ki ju ia rwai man ka por.
Haba ki leh ia kane ym dei pat ba ki shu leh lyndet ne long kumba shu tuh ia ka jong kiwei hynrei ki da leit iasyllok bad pan jingmut ruh na ki Mishoneri ba kin shah sngewbha ia ki ban shim bad ban pyndonkam lem ia ka sur jong ka jingrwai ieid ri jong ki.
Na ka liang ki Mishoneri ha kata ka por ruh ki la pynpaw ba na ka liang jong ki ruh ki la la shah mon sngewbha ia ki ban leh ia kata, kumta haba ym shym la don jingwit ei ei nangno nangno naduh katei ka por la shim bad pyndonkam da kata ka sur kaba ki nong Wiel ki ia rwai.
Watla ia ka jingrwai ieid ri jong ngi ki briew jong ngi mynshuwa ki la shu shim ne sot na ka jingrwai ba u John Robert u la thaw bad kaba u la ai kyrteng hi ‘Ri Khasi Ri Khasi’ hynrei ym dei pat ba ki shu leh lyndet ne shu shim la ka shim khlem da pan jingbit na uta uba la thaw ne thoh ia kata. Ki la da leit iasyllok bad leit pan jingbit shwa na u ba un shah ne ai lad ia ki ban shim ia katto katne ki kyntien ne dkhot kiba don ha kata ka jingrwai ba u la thaw.
Haba na ka liang jong u kum u nongthoh u la pynpaw ia ka jinglong ba la kloi jong u ban shah sngewbha ia ki na ka bynta kata kumta da ka mynsiem kaba kmen ki la leh ia kata bad pynurlong ia kaei kaba ki angnud.
Kum ki khun ka ri ngi dei bad ngi donkam ban tip bad ngi donkam ban sngewthuh ba kane ka jingrwai ‘Ri Khasi Ri Khasi’ kaba ngi ia pyndonkam mynta kum ka jingrwai ieid ri jong ngi kam don jingiadei ei ei shuh bad kata ka jingrwai Ri Khasi Ri Khasi jong u John Robert.
Kane ka jingrwai ka la dei lah ban ong ka jingrwai kaba la suh thied bad kylla longdoh longsnam ha uwei pa uwei u khun ka Ri, hynrei la katta ruh ngim lah pat ban ong ba ka la biang pura. Ha nga hi nga sngew ba ka dang i donkam ban pynbeit bha biang ia ki katto katne tylli ki kyntien kiba don mynta ha kane ka jingrwai ieid ri jong ngi bad ban pyndap shuh shuh lada i donkam. Ia ka kyrteng jong kane ka jingrwai ruh la dei ban ai noh ‘Ri Hynniewtrep Ri Hynniewtrep’ ym shuh ‘Ri Khasi Ri Khasi’ .
Sngewdei ban ai jingiaroh shikatdei eh ia ki nongmih khmat jong ngi ha Distrik konsil kiba la lah ban pynrung ia kane ka jingrwai ieid ri jong ngi hapoh Iing Dorbar jong ka KHADC, lada ngi lah lei ban pynkylla noh ia kane ka jingrwai na ka ‘Ri Khasi Ri Khasi’ sha ka ‘Ri Hynniewtrep Ri Hynniewtrep’ khlem artatien nga ngeit kane ka jingrwai kan sa ioh rung wat ha JHADC ruh.
Phi don ban ong eiei?