Kyrsoibor Pyrtuh
“Ka gospel thymmai ha ka synshar paidbah: ka shuki synshar ka dei ka lad kamai spah shimet”
(Mark Twain)
Kam dei kaba shu jia ryngkhat ba san phew snem mynshuwa, ki Myntri ka Sorkar ka Meghalaya ki shah kynthoh namar ba ki їadih sahuh da ka kiad kaba remdor tam ha kito ki por, ka Royal Salute bad mynta pat uwei u Myntri Sorkar u thied ka kali kaba remdor, ka Lamborghini, kaba shongdor da ki klur tyngka.
Kam pher la ka kiad Royal Salute ne ka kali Lamborghini la thied da ka pisa lajong ne da ka kamai umsyep, hynrei kaei kaba ktah ia ka synshar khadar ne imlang sahlang ka long ba ha baroh ar tylli ki khep ki dei ki Myntri Sorkar ne ki shakri paidbah kiba shah khmat bad kumta ki mih shibun ki jingkylli? Mynnor ha ki snem 1970 ka kamai shimet jong u ne ka nongshong shnong ka long tang 327 tyngka shi snem bad ka long kaba poh dor tam bad mynta ha ka snem 2022 ka Sorkar Jylla kam lah ban siew tulop ia ki ASHA, ki nonghikai SSA, ki nongtrei Mid-day meal bad kiwei, katba ki shakri paidbah ne Myntri Sorkar kim sngew lehraiῆ ban khyllew ia ka spah ba ki don.
Ki nongshong shnong ka Meghalaya ki dei ki briew kiba shi sur shi dur, kiba sngur jingmut, kiba don akor bad kiba їeid ban pdiang їing basa ia ki nongwei. Ňiuma, ka jinglong shi sur shi dur kam thew ia ka jingjem rngiew ba ki briew ki lah ban shim kabu ne leh katba mon ia ki nongshong shnong ka Jylla. Ki ar tylli ki nongrim tynrai jong ki trai Jylla ki long ban kamai ia ka hok bad ka tipbriew tipblei. Kaba nyngkong ka thew ia ka jingim kaba bam bad kamai na ka umsyep bad kaba ar ka dei ka jingῆiewkor-ῆiew burom ia kiwei bad ia u Blei nongthaw. Їa ka imlang sahlang bad ka saiῆ hima-sima la seng nongrim ha ka hok, ka jingshisha bad ka jingїalong mar ryngkat.
Hapdeng ka snem 1972 bad 2022 ki la mih ar tylli ki khana puriskam shaphang ka kiad Royal Salute bad ka kali remdor Lamborghini. Lehse, kine ki khana ki shat phalang ia ka jinglong bym suidῆiew jong kiba don ha ka bor bad pynpaw ruh ka jingnang jur ka jinglah shilliang ha ka їoh ka kot ha ka Jylla bad kaba ngi len haduh mynta. Ha kine ki khyndiat snem ka jylli synshar ka Jylla ka la sdang ban shlei da ki heh saipan bad ki nongkhaїi, kaba lehse ka jingthmu jong ki ka long tang ban khaїi bad kamai spah. La plie lad bad ai mynsiem ia ki da ki katto katne ngut bad ki longїing kiba la rim ha ka kam synshar. Katba ka їew khaїi ha ka jylli synshar khadar ka thnem bad heh dor, ki nongshong shnong pat ki nang sdot bad shah ibeiῆ dew.
Ka dei ka sngi u Blei, kata ka 27 tarik Rymphang 2022, bad ha ka por nohphai sngi ki nongshong shnong ka nongbah Shillong ki sakhi ia kawei ka kali rong saw kaba phyrnai bad phylla ba ka tyllun lyngba ki shnong bad ki kyntoit. Kiba bun ki pyrkhat ba ka dei kawei na kito ki kali kiba la pynwandur thymmai bad ka kor tdem kaba sawa kum ka kali Ferrari, kaba ju їohsngew bad їohi ha ka nongbah. Phewse, dei tat ynda ka dur jong ka kali Lamborghini ka la saphriang lyngba ki social media ngin sa pei phang ba pleng ka kali saw kaba ngi їohi mynsngi ka dei shisha ka Lamborghini bad ka dei jong u Myntri ka Sorkar Meghalaya. Kaei kaba bud nangta ka long ki jingkynthoh pyrshah bad ha ki katto katne ki jingїakren-їakynthoh ka la thap don pynban ka jingsngew їapher jait hapdeng ki Hynῆiewtrep hana ba ki briew ki ‘tah matїong ia u pnar uba trei shitom. Nangta shuh shuh ka la mih ka jubab sngewlem kaba ong, ba ki briew ki shu bishni bad u briew uba trei shitom u don hok ban їoh ia kaba u kwah.
Ha kine ki san phew snem, ki la don shibun bah ki jingkynnoh bamsap pyrshah ia ki Sorkar bapher bad kiba la pyntroiῆ ia ka їoh ka kot ka Jylla. Naduh ki kynrum kynram ha ka tnat ka koit ka khiah (katkum ka Massar Committee Report) haduh ki tin sop їing (CGI Sheet) bad ka jingtih pathar ia ki marpoh khyndew bad ka jingshalan be aiῆ ia u dewїong kaba la ktah shikatdei ia ka Jylla, katba ki nongshong shnong pat ki trud ka maw ka dieng ban pynbiang ia ka jingim. Hoid, ka Jylla ka long kaba riewspah ha ki mar poh khyndew, hynrei ka tnat kaba peit ia ki kam marpoh khyndew ka long kaba tlot bad ka don ka jingduh nong kaba shyrkhei ha ka jinglum khajna bad kumta ter ter. Ha ka jingshisha ka Mining bad Geology department ka dei ka tnat kaba lah ban pynmih pisa lyngba ki khajna, pynban ki don bun ki jingdkhoh ha ka rukom treikam jong ka bad kane ka la pynduh nong ia ka Jylla. Na ka por sha ka por U Auditor General u la kdew bad bthah ia kane ka tnat ba ka dei ban thung ia ka kynhun audit hapoh ka tnat, ka ban peit pyrman bad pynbeit ia ki kynrum kynram, pynban ka sorkar kam patiaw ban leh ia kata. Ka jingduh nong ka jia na ki daw kiba bun – (i) kam don ka jingpeit pyrman bad ka kaiphot kaba biang kaba їathuh ia ka jingshalan dewїong (ii) ka dor khajna ka long kaba poh bad ka jingbymlah ban lum thikna bad (iii) ki jingdkhoh ha ka rukom treikam hapoh ka tnat. Katkum ka CAG report ka snem 2018 la shem ba na ka daw ka jingbymlah ban teh lakam ia ka jingshalang dewїong be-aiῆ ka Jylla ka duh nong kumba 300 klur tyngka ka khajna ha ki snem 2013-14 bad 2017-18. Ha kawei pat ka liang, ka Citizens Report (2018-19) halor ka jingsῆiew jong ka jingtih pathar ia u dewїong ka pynpaw ba ka Jylla ka duhnong kumba 1000 klur tyngka na ka kam tih bad shalan be aiῆ ia u dewїong. Ban jin lada ka Sorkar ka lah ban kynshew ia kata ka spah ne hajar klur tyngka kaba jah klep, khlem artatien ka Sorkar kan lah ban shna ia ki hospital, ki jaka pule kum ki skul, ki kolej bad ki university kiba bha tam bad yn lah ruh ban ai ka jingsumar pang bad ai jingnang jingstad ei ia baroh ki nongshong shnong.
Ha kine ki khyndiat sngi ki la don ki jingїaid paidbah da ki nonghikai SSA bad ki ASHA, kiba la mih sha surok ban pynpaw ia ki jingeh jong ki. Baroh ar tylli ki seng ki la dawa ba ka Sorkar ka dei ban pynlait mardor ia ka bai nong ne tulop kaba la sahkut da ki bun tylli ki bnai. Ka long kaba sngewdiaw ba ka Sorkar ha ka jingstad jong ka ka la rai ban pynlait ia ka tulop jong ki nonghikai SSA tang na ka bynta ki bnai October bad November 2021, kaba kynjoh kumba 58 klur tyngka. Ki nonghikai SSA kin dang hap ban ap sa na ka bynta kiwei pat ki bnai bad lehse kin sa hap ban mih madan biang katba ka tulop ka nang sahkut na kawei bnai sha kawei pat. Kumjuh ruh ki ASHA ki hap ban ap haduh u bnai June bad ym thikna la ka jingdawa jong ki kan urlong ne em. Kane ka rukom pynbeit kaba thohmut thohmat bad kaba tang shipor kam long satia bad ym lah ban pdiang. Ha Meghalaya ki briew kiba duk ki shem jynjar sat, katba kiba riewspah bad kiba don jingїadei bad ki heh ki haiῆ ki їoh katba ki ang. Nalor nangta, ka spah kaba dei ban ia-їoh bynta lang ka lang lynnong lynnong tang ha ki katto katne ki lynghoh kti bad ka kharai kaba pynїakhlad ia uba duk na uba riewspah ka nang їar. Kane kan sa pynkha ia ka jingїakhih paidbah kaba jur bad ka ban ktah ia ka imlang sahlang bad synshar khadar.
Na ka juk Royal Salute sha ka Lamborghini bad ka jingpynkynmaw dei por jong ki Bah Bindo shaphang ka jingkynthoh kaba tyngeh jong I Professor G.G Swell pyrshah ia ki Minister jong ka Meghalaya kiba їadih kiad sahuh da ka kiad Royal Salute kaba remdor. Kumjuh ruh mynta ki nongshong shnong ki kynthoh shong nia pyrshah ia u Minister ka Jylla uba thied ia ka kali Lamborghini kaba remdor.
Hynrei ka jingkynthoh kam dei ban sahkut tang hangne, ngi dei ban pynїaid shakhmat ia ka jingїakhun bad wanrah da kawei pat ka khana kaba thymmai. Kata ka khanatang kaba thymmai ka dei ban kren shaphang-(i) ka jingїasam bynta lang mar kumjuh ia ka spah ha baroh ki nongshong shnong (ii) ka jingbuh bhah ia ka spah mariang na ka bynta ki longdien bad ki pateng ki ban sa wan bad ba ym bit ban tih bad pynjot pathar ia ka spah mariang na ka bynta ka jingmyntoi shimet, hynrei ban pynneh pynsah ia ka khnang ban im pateng la pateng. (iii) ka jingburom kylliang bad ῆiewkor iwei ia iwei pat (iv) ka jinglong hok bad jingtipbriew ha ki kam synshar khadar (v) ka jingїatiplem bad ka jingїakhun na ka bynta kiba shah їehnoh beiῆ bad kiba kordit. (vi) ka jingkyrmen ha ka hok bad jingshisha. Kane ka dei ka khana kaba thymmai kaba ngi dei ban їalap tyngeh.
Kata ka khana kaba thymmai ka dei ban mih na ki paidbah, na ki rangli ki juki bad na ki nongtrei nongbylla sngi kiba їakhun-їaksaid ha madan. Ka khana kaba thymmai ka dei ban pynїap bad pyndam ia ki khana kiba ong, ba mynta ka kam synshar khadar ka dei tang jong ki heh spah ne ki katto katne ki longїing. Ka long ruh kaba bakla ban pyrkhat ba ka jylli synshar ka dei ka hok, ka nongkynti tang jong ki katto katne ngut kiba don bor ne kiba don spah. Ngi dei ban їeng pyrshah bad pyndam shi syndon ia kane ka rukom pyrkhat. Ngi dei ban pynkhyllem ia ki kynroh jong ka jingbamsap bad jingkyreit bad ngin lah ban pynkhyllem tang lada ngi їeng lang. Ka khanatang shaphang ka jingkhyllem ki kynroh ka Jerikho kan їarap ia ngi bad ngi lah ban pyndonkam ia ka ha kane ka jingїakhun. Katkum u Joshua, ki kynroh ka Jerikho ki la khyllem hadien ba ki briew ki la їaid tawiar hynriew sngi lynter man la ka sngi bad hynῆiew sien ha ka sngi kaba hynῆiew bad ki la put ia ki turoi.
Phi don ban ong eiei?