Kyrsoibor Pyrtuh
“Shem ruh ha ka Baibl,
Ka jingieit bah U Blei.” (KHB 140)
Ka Sunday kaba nyngkong jong u December ka dei ka Baibl Sunday bad ki shait don ki snem ba ka Baibl Sunday ka їalyngkhuh bad ka World Aids Day ha kajuh ka sngi. Ha ka World AIDS Day ngi pynkynmaw їalade ba ngi dang dei ban їakhun tyngeh pyrshah ia u khῆiang jingpang HIV bad AIDS. Ki Sorkar ne ki seng bymdei Sorkar ki pynlong ia ki jingїalang bad ai jinghikai ia ki briew shaphang ka jingpang AIDs ne ῆiangkulia.
Ka jingpang AIDS ka dei ka jingpang khlam kaba shyrkhei tam bad kaba la pynїap ia ki million ngut ki briew bad pynkylla khunswet ia ki spah hajar ngut ki khyllung khynnah ha ka pyrthei. La shem nyngkong ia ka jingpang AIDS ha ka snem 1981 bad ha India la lap ia ka ha ka snem 1986. Naduh kitei ki snem ka jingpang AIDS ka la sar bad lynsher ia ka jingim jong ki briew khlem sangeh haduh kine ki sngi. Haduh mynta ym pat don dawai ne vaccine ban їada na u khῆiang HIV bad ym pat don dawai ne jingsumar ban pynkoit na ka jingpang ῆiangkulia ne AIDS. Hynrei ki don pat ki dawai ne rukom sumar kiba lah ban їarap ia kiba їohkem ia u khῆiang HIV ban pynkhlaiῆ ia ka met ka phad bad ban їakhun pyrshah ia u khῆiang HIV lyngba ka jingsumar ART.
Ki katto katne ki lad jingїada ba ki briew ki lah ban shim ban їada na u khῆiang jingpang HIV bad ka jingpang AIDS (i) kaba kongsan hi ka long ban їashongkha (sexual intercourse) tang bad la ka jong ka lok ne u lok (ii) ban kiar na ka їashongkha pathar bad ban pyndonkam da ki jingїada kum u condom (iii) ban ym lehraiῆ ban їathuh ha ki doctor ne ki nongtrei ka koit ka khiah ne ban leit sha Hospital ban test їalade (iv) ban kiar na ki jingdih drok bad ban ym pyndonkam da u juh u thyrnia haba injek dawai ne drok (iv) Lah ruh ban їakhun pyrshah ia u khῆiang HIV da ka lad jingsumar Antiretroviral Treatment bad lah ban їoh ha ki Hospital. Ki briew kiba їoh ia u khῆiang HIV ki lah ban їaid ban їeng, ban trei ban ktah kum kiwei ki para briew, tangba ki hap ban sumar bha їalade.
Katkum ka jingkheiῆ jong ka Sorkar, ka jingdon kiba їohkem ia u khῆiang jingpang HIV ha ka Jylla Meghalaya ka la palat ia ka san hajar ngut bad lai ngut na ki shi hajar ngut ki kynthei kiba armet ki dei kiba їohkem ia u khῆiang HIV. La їathuh ruh ba ka Meghalaya ka long ba san ha ka Ri ha ka jingjyllei jong u khῆiang jingpang HIV. Ha ka por jong ka khlam covid19 ka jingim jong kiba don ia u khῆiang jingpang HIV ka la long kaba syrtok shisha, kiba bun na ki, ki dei ki nongtrei nongbylla kiba im jakpoh na ka bylla nong sngi bad kim shym la їohlad ban leit bylla namar ka jingkhangdam. Kane ka la ktah ruh ia ka jingsumar jong ki namar ba kim lah ban thied ki jingbam kiba tei ia ka met na ka bynta ki khun bad їalade. Ym tang katta, namar ba ki la don lypa ia u khῆiang jingpang HIV ha ka met bad mynta sa u khῆiang jingpang Covid19 ka buh ia ka jingim jong ki ka jingma kaba khraw.
Ka jingkiew jong ka jingdon ki briew kiba їoh ia u khῆiang HIV ka lah ima bad la nang pynsdot shuh shuh ia ka jingim da ka jingduk, jinglah shilliang bad ka jingduna ha ka jingpynbiang dawai bad jingsumar pang ha ka Jylla.
Ha ka jingїasyllok bad ki katto katne ngut ki paralok kiba їohkem ia u khῆiang HIV ki їathuh ba ha kine ki taїew ba la lah ka don ka jingduna jong ki dawai khamtam na ka bynta ki khyllung bad ki samla kiba dang san. Lada ka long kumta ka buh jingeh ia kiba donkam ia ka jingsumar. Kumta ki bor ba dei peit ki dei ban shim khia ia kane bad ka la dei ruh ka por ba ka Meghalaya Society for Social Audit and Transparency kan pynlong ia ka public hearing (bishar paidbah) ne social audit halor ka jinglong jingman jong ka koit ka khiah, ka sumar pang, ka jingdon ki dawai bad ki lad jingsumar na ka bynta ki jait jingpang baroh ha ka Jylla baroh kawei.
Katba ki Ri kiba duk ki dang їaksaid ban їakhun pyrshah ia kane ka jingpang, ha kajuh ka por ki Ri kiba riewspah kiba pynmih ia ki dawai -dashin ki khnoit beiῆ bad syngit da ki aiῆ halor kiwei pat ki Ri. Ha ka snem 2011 ka European Union ka pynbor ia ki Ri kum ka India ban soi ia ka Free Trade Agreement ne ka Soskular Khaїi-pateng bad kane ka Free Trade Agreement ka khang bad pynduh lad ia ki Ri kum ka India ban pynmih dawai hi hala ka jong ka Ri. Lada lah ban pynmih dawai ha la ka jong ka Ri, ka bai dawai kan tat bad kumjuh ruh ka bai sumar pang, hynrei ka Free Trade Agreement ka khanglad bad kane ka ktah jur ia ki nongpang bad ia ka koit ka khiah bad ka sumar pang. Kiba їap ki dei ki briew kiba duk.
Ka jingpang HIV/AIDS ka dei ka jingpang kaba kiba bun ki briew ki tieng bad sngewlehraiῆ ban їakren. Ka dei ruh ka jingpang kaba ka imlang sahlang ka dang peit ibeiῆ, ka bishar, lorni bad pynrem ia kito kiba їoh ia ka. Kan jia aiu lada u Jisu un im ha kane ka spah snem? Kumno un leh ia kito kiba pang HIV/AIDS, hato un pynrem? un bishar? un lorni shaphang jong ki? Em! U Jisu un ym leh kumta, hynrei kumba u leh ia kiba pang ῆiangthohlieh, un leh kumjuh ia kiba pang HIV/AIDS, un kdup ieid, un sngap, un shah skhor bad їaksyllok bad ki, un їa-їenglang bad ki bad їakhun ryngkat bad ki ban їoh ia ki dawai-dashin ha ka dor kaba tat, un їakhun bad ki ba kin їoh ka bai bylla kaba biang ba kin lah ban thied ki jingbam kiba tei. Ym tang katta, un pynkhuid bad pynkhiah ia ki.
Ka jingpang HIV/AIDS ka dei ka jingpang bad kam dei ka kam lorni ne ka kam ban їa-bishar ne pynrem briew. Kiba їohkem ia u khῆiang jingpang HIV/AIDS ki dei ki nongpang kiba donkam ia ka jingїarap, ka jingkyrshan bad jingsumar kaba paka. Kam dei ia ngi ban pynrem ne bishar, pynban ngi dei ban kner ia ki kti ban їarap, ban kyrshan bad ia-їaidlynti lang bad ki. Ngi dei ruh ban ai jingїada bad pynshlur ia ki ban wan shakhmat ban їathuh, ban phah test bad ban sumar їalade. Ha kane ka dur ngi lah ban їakhun bad їada ia ka imlang sahlang na ka khlam jingpang HIV/AIDS kaba dang saphriang kylleng hapoh ka Jylla. U Jisu u khot bad kyntu ia ngi ban kyrshan bad їarap ia ki, “…nga la pang bad phi la shim ban sumar ia nga…Mynno ngi la ju їohi ia me ba me pang? …Nga ong ha phi ba man ba phi leh ia kane na ka bynta uno uno uba rit tam na kine ki dkhot ka longїing jong nga, phi leh ia kane na ka bynta jong nga” (Mathaїos 25 :34-40).
Ka Baibl ka dei ban ai jingkyrmen, ban ai jingtngen ia kiba pang HIV/AIDS bad ngi dei ruh ban pule ia ka na ka phang jong ki briew kiba shem jingeh bad shem lanot. Ka Baibl ka dei ka ktien u Blei bad ha ka ktien khasi ngi nam ia ka ka Kotbah bad ym shym la khot ia ka ka Kot heh. Ka kyntien Kotbah ka la longdoh longsnam ha ngi ki Khristan bad hangne ngi їohi ka jingїapher hapdeng ka Kotbah bad Kot heh. Ka Kotbah ym dei tang ba ka heh, hynrei ka long kaba khraw, kaba їar, kaba jylliew bad maїan.
Ka jingkhraw jong ka Baibl ka long ba ka lah ban kdew lynti ia ngi kumno ban їakhun, ban їalympat bad їakob bad ka juk kaba kynriang, kaba runar, kaba mutlop, kaba thok bad kaba shukor. Ha kane ka juk kaba leh jubor, kaba ban beiῆ bad thombor ia ki para briew ngin pule ia ka Baibl na ka phang jong ki nongshah ban beiῆ bad ngin їakob bad їakhun pyrshah ia kane ka pyrthei kaba bamsap bad ka bymhok.
To ngin kdew katto katne ki dkhot kiba long ka nongrim ha kata ka jingїakhun, jingїalympat bad jingїakob pyrshah-
Kumno ngin їakhun pyrshah ia ka jingbymhok? U Amos u pyrta shaphang ka hok, “Pynban ai ba ka jingbishar hok kan tuid kum ka wahduid bad ka jingleh hok kum ka wah ka bym ju rngad” (Amos 5:24). Da kajuh ka sur jong u prophet ngi dei ban pynїeng ia ka hok bad jingshisha ha kane ka juk.
Kumno ngin їakhun pyrshah ia ka jinglah shilliang? u Isaїah u їathuhlypa bad mutdur, “Ki suri bad ki langbrot kin їa-im lang ha ka jingsuk, bad ki ‘labasa kin їadem lang bad ki khun blang. Ki khun masi bad ki khun sing kin їabam lang bad ki khynnah rit kin sumar ia ki…” (11:6) Ka kitab Deuteronomy ka hikai, “U Trai…un kyrkhu ia phi ha kata ka Ri kaba u ai ha phi, Yn ym don uwei ruh uba duk na ki para jait jong phi…” (Deuteronomy 15:4)
Khatduh, kumno ngin їeng bad їaleh pyrshah ia ka jingban beiῆ? u prophet Isaїah u ong. “Phi long kiba la tim! Phi thaw ki aiῆ bymhok ban ban beiῆ ia ki briew…Kata ka long kumno ba phi khang ia kiba duk na kaba їohpdiang ia ki hok jong ki bad na kaba їohpdiang ia ka jingbishar hok. Kata ka long kumno phi knieh ia ka jingdon jingem kaba dei jong ki riewkynthei bad ki khunswet” (Isaїah 10:1-2).
Ka Baibl ka hikai ba ngim dei ban shah ba ki bor synshar kin thaw ia ki aiῆ kiba ban beiῆ ia ki para briew, ngim dei ban shah ba ki bor synshar ne kiba donbor kin thombor bad knieh jubor ia ka khyndew ka shyiap bad ia ki jingdon jingem na ki nongshong shnong.
Ka Baibl ka kren bad ka їai kren, ka їai hikai bad ai jingkyrmen. Amen
Phi don ban ong eiei?