Kyrsoibor Pyrtuh
“… u la kwah ban pynksan ia lade, kumta u la kylli ia u Jisu, “Uei u paramarjan jong nga?” (Loukas 10:29).
Ka khwan shimet ka dei ka jingim kaba pyrkhat tang їalade lane ban bit ban biang tang shimet ne shi їing lane kumba ju ong ka kyntien “tangba ba la lait ka tdong lajong kam lei lei lada kiwei ki jynjar ki suhsat bad ki kordit ka jingim”.
Shisien ha kawei ka por u Kain u jubab ia u Blei kumne- “…Hato dei ma nga u ban sumar ia u para jong nga?” (Jenesis 4:9). Da kane ka jubab u Kain u kyntait ia ka kamram bad jingkitkhlieh ban peit bad kitkhlieh lang na ka bynta ka bha ka miat jong u para ne u kur u jait ne u paramarjan. Kumjuh ka khana shaphang u Iso bad u Jakob ha ka kitab Jenesis 25:27-33, ka pynkynmaw ia ka longbriew kaba khwan bad kaba khmih tang ia ka myntoi shimet. U Iso u die duh ia ki hok jong u kum u khun nyngkong tang na ka bynta ban pynhun ia ka jingkhwah bad jingjrah ia ka “syrwa saw” (Jenesis 25:30) bad u Jakob ruh um don ka jingїatiplem kat haduh ban shim kabu ia ka jingthngan bad ka jingsliang jong u Iso bad phah smai ia u Iso ba un ai noh ha u ia ki hok baroh (Jenesis 25:33).
Ngi im ha ka juk ba ki briew ym tang ba ki kyntait ia ka jingkitkhlieh bad kamram ban їarap, ban kyrshan bad їatreilang ba kiwei ruh kin roi kin kiew. Hynrei ki don ki briew kiba long ka daw ba kiwei kin jot, kin kordit bad jynjar ha ka pyrthei. Ka pyrthei-mariang kaba u Blei u la thaw kam dei kaba kordit, hynrei ka dei kaba bha bad kaba kordor. Ka kitab Jenesis 1:31 ka їathuh, “U Blei u la khmih ia kiei kiei baroh kiba u la lah thaw, bad u la sngewbha eh” bad ha kiwei pat ki kyntien kiei kiei kiba u Blei u la lah thaw ki long kiba bha bad u Blei u la kyrkhu ia ka pyrthei-mariang.
Ka pyrthei-mariang kam long kaba duk ne kaba kyrduh, hynrei dei ki policy treikam jong ka Sorkar kiba pynduk bad pynjynjar ia ki briew, khamtam eh ka “economic policy” ne ka rukom treikam ha ka liang ka їoh ka kot bad ka khaїi-pateng kaba pynmyntoi tang ia ki katto katne ngut kiba don ha ka bor synshar bad kiba don jingїadei bad ki nongsynshar. Ha kane ka juk, ki aiῆ bad policy treikam la pynwandur ha kata ka rukom ba kin pynkhraw ia ka khwan bad ka їohnong shimet. Kum ka nuksa, ka “Single window policy” jong ka snem 1997 ka la pynjot ia ka mariang bad kam shym la pynmyntoi ei ei ruh em ia ki nongshong shnong ka Jylla, pynban tang ia ki heh saipan bad khlieh nongsynshar kiba їohbhah ban seng kharkhana dew bilat bad kharkhana saiῆ dewїong ne “coke factory”. Ka jingkhwan myntoi jong ki katto katne ngut ki nongsynshar, ka jingai huspai tang ia ki katto katne ki nongkhaїi heh saipan ne ki kynhun nongkhaїi ne “corporate”, kata kaba ngi khot ka “crony capitalism” ka la pynkylla duk ia ki briew bad pynjot ia ka pyrthei-mariang. Ki policy kiba ibeiῆ bad kheiῆ beiῆ ia ki paidbah nongshong shnong, khamtam eh ia ki duk ki suk, ki jyllei ha ka Ri bad ka Jylla. Kine ki policy bad ka rukom treikam kaba khwan, kaba ngi la ailad baroh shi katta, ki la pynlong ia ki briew ba kin shaniah tylli ia ka jingim ha ki nongmihkhmat. Kumta ka por ka dei mynta ban pynduh pyndam shi syndon ia kane ka rukom bad ka dustur kaba la pynjngut bad kjap ia ka synshar paidbah.
Na ka daw jong ki policy bad rukom treikam kiba lah shilliang ka don ka jingkyrduh hapdeng ka jingpahuh. Kiba duk ki nang kyrduh tasam bad kiba riewspah ki nang riewspah khelm akor. Ha kane ka khlam covid19 2020-2021, da ki spah bad phew hajar ngut ki briew ki kylla duk namar ba ki la duh kamai bad ki la shah beh kam, katba ki phew ngut ki kiew kynsan ka jingdon spah namar ba kim salia ban bamsap, ban bamklop bad ban thok ban shukor ha ka kyrteng jong ka khlam.
Ka juk kaba ngi im ka ngeit ha ka nongrim kaba ong, “lada kiew ma nga kiwei ruh kin kiew lang”, pynban kane ka dei ka nongrim kaba bakla bad ka dei ka buit sianti jong ki katto katne ngut ki riewkhwan kiba kwah ba ka spah baroh ha ka pyrthei ne ka shnong ne ka Ri kan lang ne shong tang ha ki kti jong ki bad kiba ha їing jong ki. Ym ju don kum kata ka nongrim ba haba kiew uwei ne kawei baroh kin kiew lang. Em ka bym lah ban long kata! Ka jingkiew bad jingroi jong ka jingim ne ka їoh ka kot ne ka spah ne jingnang jingstad ne ka bha ka miat jong ka imlang sahlang ka mih na ka jingїatreilang bad jingїakhun lang ban pynlong ia ka shnong bad imlang sahlang kaba їaryngkat dor. Ka mih ruh na ka mysiem їatiplem bad ka mynsiem tipbriew tipblei. Ka jingkiew jingroi ka mih na ka synshar khadar kaba khuid, kaba ai jingkheiῆ, kaba pyrkhat nyngkong ia ka bha ka miat jong u duk u suk bad ka mih na ki policy treikam kiba pynmyntoi ia ki paidbah nongshong shnong salonsar. Ka jingkiew ka mih na ka jingsynshar kaba їada ia ka hok jong ki nongshong shnong khlem da їashah liang. Lano lano ruh ka imlang sahlang lymne ka Jylla kan ym kiew lada ngi pyrkhat ba ka jingkiew bad jingroi spah jong uwei u briew ne kawei ka briew kan pynkiew ia kiwei. Ka jingshisha ka long ba ngi dei ban їatreilang khnang ba ngin їa- imlang їa-sanlang bad roi lang.
Ha ka article, The Fantasy of The Beautiful Nomad Is Morally Bankrupt, u Giles Fraser, (u nongthoh) u kynthoh tyngeh ia ka saiῆpyrkhat jong ka khwan bad pyrkhat shimet. Katkum u Giles Fraser, ka rukom pyrkhat ba u ne ka briew shimet ki dei ban long kiba laitluid bad ki dei ban im laitluid katba ki sngewbit-sngewbiang shimet (liberalism) ka long kaba mynsaw. U ne ka briew kiba im shimet marwei kum u pukir ne nongїaid wir kim long kiba phoida bad kim pynmyntoi ei ei ia ka imlang sahlang. Ka jingim shimet ne ka khwan bad myntoi shimet ka pynduh bad pynїap noh ia ka mynsiem їatreilang ne ka mynsiem kitkhlieh ban їa-imlang їa-sanlang, їa-roilang bad їa-ryngkat dor. Ki briew kiba khwan bad im tang ban їohnong shimet, kim salia bad kim kheiῆ snep ia ka jingїalong lang ne jingїatreilang kum ka shnong ka thaw ne ka kur ka jait. Ki long ki briew ki bym don tynrai bad na ka bynta jong ki ka shnong ka thaw ne ka imlang sahlang kam don dor ei ei lait noh tang ki mar ki mata ba ka pynmih bad kiba lah ban shu thied ne ban jied bad bret noh lada ym donkam shuh ia ki. Ka jinglong khwan bad myntoi shimet ka їalam sha ka jingpynjot bad ka pynkylla Ri shyiap ia ka pyrthei-mariang. Ki briew kiba khwan ki pyrkhat tang ban bam duh bad ban lum spah naphang.
Ka khwan bad ka myntoi shimet kam dei ka saiῆdur jong U Blei. Ha pyrshah jong kane ka don ka saiῆpyrkhat, “ki kher ki mer” kaba dei ruh ka thymmei longbriew manbriew jong ki khun u hynῆiewtrep. Lah kham slem mynta ha ka jingїashong kai bad I Bah Soren Khongsit, i batai kumno ka kyntien “ki kher ki mer” ka mih. Katkum I bah Soren, hyndai mynba dang kynthong ka pyrthei bad ki briew ki dang im ha rep ka riang, ki nongrep ki ju pynїakhlad ia ki pud jong ki lum ne jaka rep jong ki na kiwei pat ki para nongrep kiba markhap da kaba ker da ki dieng ker. Ka rukom ker ka long kaba skhem, hynrei ym dei pat kaba kah dum ne pynwit ia ki para nongrep kiba markhap. Ki sieh kynriang, ki sieh ryntih ia ki dieng tylli kiba rit bad kiba la khrud sani na ka bynta ban ker ia la ki kper, ki phrah ne ki lyngkha. Ki ker lynter ia ka jaka rep khnang ban pynithuh ia la ka jong bad ban ym tam pud sha ka jong kiwei. Їa kita ki dieng ker ki ju khot “ki kher ki mer” bad ia ki para nongrep kiba markhap pud ki ju khot ki para kher ki para mer.
Katkum ka Dienshonhi, “ki kher ki mer ki dei ki kha ki man bad ki lok ki jor. Barabor, ia ki kher bad ki mer ym ju pynїakhlad. Ki ju ong, ‘ki kher ki mer’ ka mut ki lok ki jor ne ki kur ki kha kiba hajan bad sha jngai kiba don ka jingїadei kaba jan. Ka kyntien mer ka mut, ka jingnang san ha ka jingїadei bad jinglong ba bha…”
Ki kher ki mer ka thew ia ka jingїadei kaba jan. Ka thew ruh ia ka jingїadei kaba їa-burom bad ῆiewkor kylliang. Ka jingїadei kaba wanrah ia ka jingїatreilang bad jingїaryngkat dor ha ka imlang-sahlang. Ki para kher ki para mer ne ki para nongrep kiba markhap pud ki lah ban ym dei na kajuh ka kur lane ki lah ruh ban ym dei ki kha ki man, hynrei tang ki para briew bad ki para marjan. Pynban ka jingїadei hapdeng jong ki ka long kaba jan bad kaba skhem. Kam ju don ka jingїatam pud bad ka jingїapynwit, pynban ki їatreilang. Para kher para mer ki don ka kamram bad jingkitkhlieh iwei ia iwei pat. Haba shoh u slap u phria ne haba їaptram ki jingthung ki їakyrshan bad їakit-їabah lang. Ha ka por shoh ne por kheit ki ia aikti kylliang khnang ban plih, ban ryntih bad їaid beit ka lum ka lang ia ki jingmih bad ki soh. Kam don ka mynsiem pihuiῆ bad ka pyrkhat shimet ha ka kit ka bah bad ka die ka thied. Haba kut ka aїom bad hadien ba la dep ban lum ban lang bud sa ka shad ka kmen bad ka rong biria ryngkat ka duwai ka phirat ba u Blei un kyrkhu sa ha kawei pat ka aїom. Baroh ki їalong mar ryngkat hakhmat ka mariang.
U Blei um shym la thaw ia ka pyrthei-mariang tang na ka bynta ban pynhun ia ka jingrhah bad jingkhwan jong ki katto katne ngut. U Blei um shym la thaw ia ki khun bynriew ba kin khwan ne pyrkhat tang ia ka myntoi bad їohnong shimet. Amen
Phi don ban ong eiei?