KA KOT REP

B.M. Pugh

[ba bteng] Kine ki thliew ki lah ban long kumba 24 in. x 12 in. kawei kawei. Haba plie ia kine ki thliew bad ia kitei ki thliew na tnum, kata ka l’er ka lah ban iaid lyngba kane ka sem. Kane ka sem ka don ruh ka pajwa kaba ka khlieh jong ka, ka ia ryngkat bad ka tbian (floor jong ka sem). Ia ka l’er shit na kane ka pajwa ki ialam da ki paip (pipe) nar kiba kumba 12 inshi u diameter, bad kaba par baroh sawdong ka sem bad kaba kut khadduh-khadwai kum u atoskhana ha ka tnum hamar pyrshah jong ka pajwa. Ha kawei na ki saw tylli ki kynroh jong kane ka sem don iwei i jingkhangiit iba rit iba ki pyndonkam ban peit ia ki thermometer (jingthew ia ka jingshit jingkhriat) bad ia u hygrometer (jingthew ia ka jingrkhiang ne jingsngem ka l’er).

Ka pajwa (furnace) kaba ki pyndonkam na ka bynta kane ka sem ka long kaba ki ju ioh na ka kompani u Messrs Arthur Butler & Co., Muzaffarpur Bihar. Nga ngeit ba lah ban ioh na kiwei pat ki kompani kiba die ia ki kor rep, kum na ka kompani u Kirloskar Brothers & Co., Satara, Bombay Presidency. Ia kane ka pajwa dei ban tei ha kata ka rukom ba ka khmat jong ka ka iaryngkat bad kawei na ki kynroh bad kaba lah ruh ban ai ding na shabar. Ka jingshit na kane ka pajwa ka iaid baroh sawdong jong ka sem. Ha ka sem pat ki buh san kyrdan ki ding sawdong lynter lynter, ha baroh saw ki kynroh ha ka jingjngai kaba kumba 4 phut na kawei ka kyrdan ha kawei pat, hynrei u dieng sawdong uba hapoh eh u dei ban long kumba hynniew phut ka kynjang na tbian. Kine ki dieng sawdong ki kyrshan ia ki shken ha kiba ki sdien ia ki sla dumasla.

Ynda la sdien ia ki sla bad la buh ia ki hapoh kane ka sem, ia ki jingkhang bad ki ventilator baroh ki sa khang noh, bad ki sa ai ding ia ka pajwa. Dei ban ai ding suki-suki ba ka jingshit kan ym kiew kynsan eh. Donkam ruh ban da thew ia ka jingshit kaba hapoh iing. Ia ka jingshit ki thew da ki thermometer kiba ki buh ha pyrshah i jingkhangiit iba rit kiba long kumba 4 phut shiteng na ka khyndew bad i bym dei ban plie katba ki nang pynrkhiang ia ki sla hapoh ka sem. Ka jingshna ia ka sla dumasla da kane ka rukom ka long kumne: (1) kaba pynstem ia ka sla, (2) kaba pynneh ia ka rong, (3) kaba pynrkhiang ia ka sla. Khnang ban pynstem ia ka sla, ka jingshit jong ka sem ka dei ban long naduh kumba 85 degree (Fahrenheit) haduh 100 degree (Fahrenheit), bad ka dei ban neh ha kane ka jingshit naduh kumba 30 haduh 40 kynta. Hadien kane pat ki sa kham pynshit shuh-shuh khnang ban pynneh ia ka rong stem, bad ka jingshit ka dei ban long pat naduh 100 haduh 120 degree. Kane ka dei ban neh kumba 16 haduh 24 kynta. Hadien kane ki plie ia ki ventilator malu-mala ban pynmih ia ka jingsngem. Nangta pat ki pynkiew ia ka jingshit khnang ban pynrkhiang ia ka sla, na ka 120 haduh 165 degree, bad katba ki nang pynkiew ia ka jingshit katta ki nang pynrit ia ka jingplie jong ki ventilator. Kane ka jingpynrkhiang ka neh kumba 28 haduh 42 kynta. Ynda ki sla ki la rkhiang bha haduh u thied pdeng (midrib), ki sa pynduna ia ka ding bad sa plie ia ki ventilator baroh, khnang ban pynrkhiang ia ka sem. Ki sa ieh kumne baroh shimiet bad ia ka jingkhang ruh ki iehnoh rynghang khnang ba ki sla ki lah ban ioh jingsngem katto-katne na ka l’er bad ba kin ym shroin eh ynda haba la dei ban shim noh ia ki na sem mynstep.

Ka sem kaba heh kattei katba la ong haneng kata 16 ft x 16 ft x 18 ft ka lah ban ngiam kumba 22 mon shiteng u dumasla; bad une, ynda la dep shna, un long 4 mon shiteng. Ynda la sei ia u na ka sem ki sa jied bad buh kyrpang ia ki sla katkum ka jingitynnad jong ki.
Kino-kino kiba kwah ban ioh jingtip kham bha shaphang kane ka rukom shna dumasla ki lah ban pynioh ia ka bulletin No 187 (1928) jong ka Agricultural Research Institute, Pusa; lane ia ka bulletin No. 71 jong ka Department of Agriculture, United Provinces.

“KA RI SYIAR”

Ia ka kam ri syiar mynta ka por la shim ba ka long ka jait jingtrei kaba kyrpang ha kaba lah ban wanrah shibun ka jingiohnong. Ha ki por myshuwa la ri ia ki syiar tang ba shu sngew ieit, ne, jait ba la ju mlien ka ri jingri. Katba nang iaid ki sngi, ki briew ki iai pyrshang ban ioh ia ki jingbam kiba kham bha khnang ban kham tei ia ka met. Kumta la lap ba ka don shibun eh ka jingdawa ia ki pylleng syiar bad kumjuh hi ruh ia ka doh syiar. Khnang ban pyndap ia kane ka jingdawa ba khraw, ha ka jingnang jingstad ba mynta, ka Veterinary Science ka la pyrshang shibun ki lad ban pynmih ia ki jait syiar kiba lah ban kha pylleng shibun bad ruh ia ka rukom ri ba khambha.
La bynta ia ki jait syiar ha ki ar bynta kiba iar :-

1. Ki ‘iarkha – Kiba lah ban kha pylleng bun.
2. Ki ‘iar bam doh – Kiba san ne heh kloi ka met
   Ka ri syiar ka ai jingmyntoi shibun bha ia ki nongri kum ka kam ba bynrap ia ka ioh ka kot. Kumta haba mut ban shim ia kane ka kam, dei ban da pyrkhat sani bha, kumnio ba ka jingpynlut kan wanrah sha ka jingiohnong.
   Kumno ban sdang ka ri syiar Farm?
   Kine harum ki long ki mat ba kham kongsan ba dei ban da khmih thuh bha :-
3. Ka Jingjied ia ka jaka :- (a) Ka jaka na ka bynta ka farm barabor ka dei ban long kaba kham pajih na ka shnong ka thaw ne karkhana ha kaba lah ban ioh ia ka lyer ba khuid.
   (b) Ka dei ban long kaba biang ka lynti syngkien ba lah ban pynsuk ha ka leit ka wan bad ruh ha ka kit ka bah.
   (c) Ka dei ban long ka jaka kaba lah ban ioh ka um kaba khuid lane ba don tyllong um hajan.
   (d) Kan bha shibun lada dei ka jaka kaba la don line electrict. [yn dang bteng]