Kyrsoibor Pyrtuh
Kine ki kyntien na ka Baibl (Mathaїos 5:17-20) la ju pyndonkam ia ki ban pynksan ne pynїeng ia ka thymmei ne ka mynnor. Hoid ka mynnor ka dei ka thymmei, kumta ka mynta bad ka lawei kin ym lah ban їeng khlem ma ka. Tangba kam mut pat ba kiei kiei kiba la long ne leh ha ka mynnor ki dei ki aiῆ ne ki hukum kiba ym lah shuh ban pynkhih ne ban kynthoh ne wat ban pynkylla na ka bynta ka jingbha bad jingїaid shaphrang jong ka jingim briew. Ha kajuh ka por kam long ruh kaba dei ban kheiῆ dewthala ne kheiῆ synrum ia ka tynrai bad ki jinghikai kiba la їohpdiang pateng bad lada don ei ei da kumwei ka long ban pule, ban bishar bniah bad thew ia ki.
Ha ka Gospel Mathaїos 5:17-20 u Jisu u kren shaphang ki hukum bad u ban ba ka jingtrei kam jong u kam dei ban pynduh bad pyndam ia ki hukum. Hynrei ka jingthmu jong ka Gospel ka long ban pynbha bad pynshai shynna shuh shuh ia ka hukum khnang ban nang kiew irat, ban phngaiῆ bad shngaiῆ ka jingim. U Mathaїos u thoh ia ka Gospel na ka bynta ki Jiw bad u Josephus u kynthoh kumne, “ym shym la don ba nud ban pynkylla ia ka hukum, ki jiw ki bud pyrkhing ia ka, ki im bad ki їap na ka bynta jong ka…” Bad u Philo pat u ong, “Ka hukum ka long na ki bymjukut sha ki bymjukut. Katba ka sngi, u bnai, ka bneng bad khyndew ki dang neh, kumta kein ka hukum ruh ka neh”. Kine ki jingkynthoh ki long katkum ka jingshem bad jingїohi jong kine ki nongthoh histori ha kato ka juk.
Ka Gospel Mathaїos 5:17-20 ka thew ia ki hukum bad ki nongїathuhlypa. Dei halor ki hukum ba u Jisu u їatyngkhuh bad ki Pharisi, ki Sadusi, ki Nongthoh, ki Lyngdoh bad ki Nongsynshar jong ki Jiw. Kiei kita ki hukum bad ki nongїathuhlypa kiba u Jisu u kren? Ki hukum ba u Jisu u kdew ha ka jingkren jong u ki dei ka Shiphew Hukum kaba u Blei u la ai ha u Moses bad lah ban shem ha ki san tylli ki Kitab- Jenesis, Eksodus, Lebitekos, Jingkheiῆ bad Deuteronomi bad la ju tip ruh kum ka Hukum ne Aiῆ jong u Moses. Nalor kane, ki don sa kiwei pat ki hukum ne ki aiῆ kiba mih na ka Shiphew Hukum bad la lumthup ia ki ha kot aiῆ kaba ki khot ka Torah. Ka Torah ka kynthup ia ki aiῆ ne ki hukum kiba la thaw ne pynmih da ki riewstad ne nonghikai ne nongthoh jong ki Jiw kiba batai ia ka Hukum katkum ka jingsngewthuh jong ki.
Ki Nongїathuhlypa ki dei kito kiba la treikam ha ka pyrthei Jiw bad kiba don ha ki Kitab naduh u Joshua haduh ki Syiem bad ki Nongїathuhlypa naduh u Isaїah haduh u Malakhi. U Jisu ha ka jingtreikam jong u u angnud ban pynbha bad ban nang pynshai shynna shuh shuh ia ki hukum bad ki jinghikai jong ki Nongїathuhlypa na ka bynta ban pynim bad ai jingkyrmen ia ki briew. Katkum u Jisu ki Nongїathuhlypa ki dei kiba u Blei u la sei bad pyndonkam ia ki. Ki Nongїathuhlypa ki sngewthuh bad shemphang ia ka Shiphew Hukum, bad ki hikai ne pynshai sha ki briew ba ka Hukum kam dei ban teh ban khum ia ka jingim, pynban ka dei ban pyntngen, ban pynlait, ban pynim bad ai jingkyrmen.
Ki aiῆ bad ki hukum kiba mih na ka Shiphew Hukum ki dei kiba la thaw bad pynwandur katkum ka jingsngewthuh jong ki nonghikai ne ki stad aiῆ ne ki nongthoh jong ki Jiw. Ha ka jingbatai bad jingpynshai shynna jong ki ia ka Shiphew Hukum ki pynmih pynban ia ki jyrwit jyrwat bad buh jingeh ia ka longbriew manbriew. La shem ruh bun ki aiῆ ne hukum ba ki pynmih ki long kiba lah shilliang bad kiba ban beiῆ ia ki kynthei, ki khunswet bad ki riewpaidbah. Ki nonghikai, ki stad aiῆ bad ki nongthoh ki ῆiewkor kham bun shah ia kine ki aiῆ ne hukum ba ki thaw hi ban ia ka Hukum jong u Blei bad u Jisu u їatyngkhuh bad kob pyrshah ia ki hukum ne ki aiῆ ba ki Pharisi bad ki Sadusi ki thaw.
Ka hukum ka ong, “…ka sngi kaba hynῆiew ka dei ka sngi shongthait ba la pynkyntang sha nga. Ha kata ka sngi phim bit ban leh kano kano ka kam…nga u Trai nga la kyrkhu ia ka Sabatton bad nga la pynkyntang khuid ia ka.” (Eksodus 20:10-11). Kane ka hukum ka khang ban trei ban ktah ha ka sngi Sabatton bad ki nonghikai, ki nongthoh, ki Pharisi bad ki Sadusi ki batai pynshai ba kane ka Hukum ka khang ban trei ia ki jait kam baroh ha ka sngi Sabatton bad ki kem daw ia u Jisu ba u pynkheiῆ ia ka. Ki hikai ba ym bit ban ai dawai ha u nongpang ha ka sngi Sabatton, wat la u pang katno katno ruh. Ym bit ban ai umsyiad ban pyndih ha uba pang jur, dei ban їehnoh ia u nongpang ha ka sngi Sabatton, wat lada u dei ban їap ruh.
Kumta u Jisu u їatyngkhuh bad ki Jiw ha kaba їadei bad ka jingsngewthuh ia ki Hukum ne ki aiῆ. U Jisu u la wan ban pynlait luid, ban pynim, ban pyntngen bad ban ai jingkyrmen. Ym don da kawei pat ka jingkob bad jingїatyngkhuh hapdeng u Jisu bad ki Jiw kaba kham khor ban ia kaei kaba u Jisu u jubab pyrshah ia ki Pharisi. “Їa ka Sabbaton la thaw na ka bynta u briew; ia u briew ym shym la thaw na ka bynta ka Sabatton” (Markos 2:27) Bad ka jingїeng ehrngiew jong U ban pynrem ia ki Lyngdoh ha ka Temple kiba pynkheiῆ ia ka sngi Sabatton bad ba u kob ruh ia ki Pharisi ba ka hukum kaba khraw ka dei ka jingieit bad ka jingbhasbun, ym ka jingkῆia ia ki mrad (Mathaїos 12:6-7). Da kane u Jisu U pynskhem ia kaei kaba u Amos u la lah kren, “Nga isih ia ki Jingkhawai Niam jong phi; ngam lah shah ia ki! Haba phi wanlam ia ki jingainguh thang…jong phi, ngam ym pdiang ia ki…keiῆ noh ka rwai da ka sur bajam; ngam kwah sngap ia ki duitara jong phi. Pynban, ai ka jingbishar hok kan tuid kum ka wahduid…” (Amos 5:21-24).
Ha ka por jong u Jisu ka imlang sahlang Jiw ka kyntait bad ῆiewpoh ia ki kynthei, ia ki nongsamaria bad ia kiba pang ῆaingthohlieh bad ki Jiw ki pynksan ia kane da ki aiῆ bad ki hukum. Ki Jiw ki ῆiewbeiῆ ia ki ba kim long kiba khuid ne kiba la jied kyrpang. Sa shisien u Jisu u їeng pyrshah ia ki nonghikai jong ka Hukum bad ia ki Pharisi ha ka por ba ki mudui pyrshah bad rai pynrem ia ka kynthei nongsamaria (Їoannis 8:1-11).
Hoid u Jisu u ῆiewkor ia ka Hukum bad ki Aiῆ jong ka mynnor, hynrei ym lah pat ban pynksan jubor ia ki hukum ne aiῆ tynrai na ka bynta ban pynrem, ban kyntait, ban ibeiῆ ne pynїap bad tehmraw sah ia ki briew. Katkum u Jisu, donkam ban pynshai shynna, ban pynbha bad pynpura ia ki Hukum bad u la pynpaw shai kdar ba ka long ruh kaba kongsan ban kynthoh, ban buh jingkylli ia ki hukum ne aiῆ tynrai, ym ban shu pdiang bad bud matlah ia ki. U Jisu um ibeiῆ ia ka mynnor, hynrei u pynpura ia ka da kaba u pynshai shynna ia ki Hukum na ka bynta ban pynim bad ai jingkyrmen ia ki briew.
Hoid, U Jisu um shym la wan ban pyndam ia ka Hukum bad ki Nongїathuhlypa. Ha kajuh ka por u Jisu um riej ban buh jingkylli bad ban kynthoh ia ki hukum ne ki aiῆ tynrai kiba kheiῆ poh, khῆoit beiῆ bad pynlong mraw ia ki briew. Ha u Jisu ka Hukum ka long kumne:
- U ῆiewkor ia ki jingmut kiba don ha ka Hukum.
- Khnang ba ka Hukum kan lah ban treikam lynter tait donkam ban pynkylla, ban pynbha bad pynshai shynna katkum ka jingїaid jong ka por.
- U Jisu u shem ba ki Pharisi bad ki Sadusi ki shu leh mynleh ba ki sumar ia ki hukum. Ki hikai ia ki hukum tangba kim leh pat ia kaei ba ka hukum ka hikai.
- Ka Hukum Blei ka long ba baroh ki їalong mar ryngkat hakhmat jong U. Pynban, ha ka por jong u Jisu ka don ka jinglah shilliang kaba khraw ha ka imlang sahlang. Ki Pharsis, Sadusi, ki Nongthoh, ki Bakhraw, ki Lyngdoh ki don ha kawei ka liang ryngkat bad ki Nongsynshar ka Hima Rome bad ha kawei pat ka liang ki don ki nongkhrong, ki nongtong dohkha, ki riewkynthei, ki khunswet, kiba pang ῆiangthohlieh, kiba pang їapshilliang kiba sha їehnoh beiῆ bad kiba duk ba rangli. Ka don ka kharai kaba heh kaba pynїakhlad ia kine ki ar kynhun.
- U Jisu u pynskhem bad pynjanai ia ka Hukum da ki hukum kiba thymmai, “Ieit ia U Trai U Blei jong me da la ka dohnud baroh, bad da ka jingmut baroh. Kane ka long ka hukum kaba khraw bad kaba donkam tam. Kaba ar ka Hukum kaba donkam tam ka long kum katei:ieit ia u paramarjan jong me kumba me ieit їa lade. Ka Hukum u Moses baroh kawei bad ki jinghikai jong ki nongїathuhlypa ki shong halor kine ki ar tylli ki hukum” (Mathaїos 22:37-40).Amen
Phi don ban ong eiei?