B.M.Lanong
Bun ki la shu pyrkhat, khyndiat ki la pyrshang bad baroh ki shu kut ha suin, halor ka kam pynbeit ia u pud u sam ka Ri Khasi-Jaintia.
Mynta la paw ka syrwet thymmai ha ka Sorkar Assam, hapoh ka jingialam u Chief Minister thymmai, u Himanta Biswa Sarma, ba ia ki jingiakajia pud hapdeng baroh ki jylla bala sahteng, donkam ban pynbeit noh, namar ka Sorkar India jong ka Seng BJP hi ka kwah ban leh kumta.
Ka biang hi haba wan kum kata ka jingthmu, namar lada shu ieh lyngkrang kumne shi kumne, kum ka ing khlem jingkhang- khlem tala, iarung- iamih kat uba lap-uba shem.
Ka Langpih Bapli
Ha Langpih lei, ym lah klet shuh ia ka jingshah siat iap ki 4 ngut ki rangbah la 10 snem tam mynta, ha ki pulit shutia ka Assam. Tang ia ka kyrteng shnong ruh um iatip bha, u lah da wan siat briew. Ia ka Langpih, u iakhot kyrteng da ka Lampi, Sampi.
Sa ka ktem pulit Assam kaba don ha Langpih, ha Mawsikar ruh, nangta sa ki khyllah jait iaid-wir khlem basa, kiba la shu wan bret ka Assam ha Langpih, tang ban shu ioh kam khyndew, kiba la long ka jingeh-jingma ia ki trai ri, khlem da kdew sa ia kiwei ki jingwit, kiba mih na ka por, sha ka por. Ym dei tang ha Langpih, ha kylleng ka thain pud kamrup, iakhap bad ka Hima Nongstoin, Jyrngam, Jirang bad kiwei-kiwei ka tur donbor ka Assam.
Sha Ri Jaintia
Ha u snem 1951, ka Sorkar Assam, ha kaba ia ngi ruh ka dang synshar lang ha kitei ki por, ka la pynrung haduh palat 350 tylli ki shnong, kiba don hapoh Block I bad II jong 15 tylli ki elaka Doloi, shapoh Mikir bad North Cachar Hills, tang ban iajan bad kham suk ha ki kam ki jam (administrative convenience).
Kitei ki shnong ruh baroh ki sahkut shapoh Assam, ia kiba ka Assam ka kam ei mynta. Nalorkata, ka Assam ka tur mynta sha kylleng ki pud ka Jaintia Hills ban leit pynskhem pud.
Ka Chandrachud Komiti
Ha u snem 1985, haba dang synshar u Rajiv Gandhi kum u PM ka India, u Hiteswar Saikia kum u CM ka Assam bad u Capt. W.A.Sangma CM ka Meghalaya, kiba dei baroh na ka Seng Congress, la thung ia kata ka Komiti Pynbeit Pud, hapoh uta u Chief Justice Y.V.Chandrachud ka Supreme Court bad u Chief Justice V.S.Deshpande, ka Delhi High Court, ban iarap bishar bad pynbeit ia ka jingiakajia pud ka Assam bad Meghalaya.
Katei ka komiti ka la shim kumba 2 snem ban peit ia ki dulir, khot bad sngap ia ki mamla na baroh ar jylla bad ka la pyndep ia ka Kaiphot jong ka, ha u snem 1987, kaba ong kumne-
“… Ka paw ba ka Meghalaya bad Assam kim lah ban poi sha ka jingiabeit halor ka jingiapher jingmut jong ki halor u pud u sam.
Ngim pynrem ia ki Khasi, halor ka jingsngewkhia jong ki, namar ki jingsngew jong ki, ki long kiba shisha. Ngim lah ruh ban kynnoh ia ka Assam, naba ki ieng halor ka nongrim ba ka Constitution ka la ai ha ki…”
Hadien kane ka kaiphot, ia kane ka kam la shu ieh lyngkrang da ki 3 Sorkar Congress, Delhi, Assam bad Meghalaya. Kim shym bteng shuh ban pynbeit da kiwei pat ki rukom bad ka Assam ka iai thom da ka bor, na ka por sha ka por.
Mynta La Paw Jingshai
Mynta ba la wan shimti da u Chief Minister thymmai, u Himanta Biswa Sarma ka Assam, uba don kata ka mynsiem ban pynbeit noh ia une u pud u sam, ym tang bad ka Meghalaya, hynrei bad ka Nagaland, Mizoram bad shawei de, kumba thrang ka Sorkar India, lehse ka wan lang ka jingkyrmen bad ka dur ka dar bathymmai.
Ka don ka ktien kaba ong, ba lada ka jingbha ka wan wat na u Ksuid ruh, pdiang bad ai burom ia u.
Lada ka Sorkar BJP ka trywa, long ban kyntait? Lada ka lah lei ban pynbeit te, hap hi ban ai ia ka burom sha ka.
Kaba donkam ban peit thymmai mynta ka long, ba ia kito ki nongrim kiba la ju ieng mynshuwa bad kibym lah ban poi shano-shano, imat la donkam ban iehnoh, peit noh da kiwei, lym kumta kan iai sah lynter khlem poi shano-shano, katba ka Assam bakham heh, kham donbor, kan iai pyndonkam beit da ka bor.
Lehse kan bha ban buh da ki nongrim bathymmai bad ban iamynjur lang hapdeng ka Assam bad Meghalaya ruh, kiban long ki nongrim bashong nia lang, katkum ki jinglong kiba paw bad ki jinglong ka por bad kiwei-kiwei.
Kan bha ruh ba ki District Council Khasi bad Jaintia, kin iadon bynta lang, khnang ba yn ioh ban iasaid ruh halor ki pud ki sam ki Hima, Doloiship, katkum kita ki nongrim kiba don jingmut bad kiban iapdiang lang da ki mamla ba iadon bynta ha ka kam.
Katta shuwa ia mynta, ki kam hi kin sa nang batai.
Phi don ban ong eiei?