B.M Pugh
[ba bteng] Ka jingkhuid kaba ar kan poi hadien man ka 20 – 21 sngi ka ban neh kumba 2 – 3 sngi. Ia ka ‘niang kynthei dei ban ai kpa ha ka sien poi ba ar ba ka poi jingkhuid (second heat) bad ruh ha ka sngi kaba ar. Wat la katta ruh ka dei ban don ka met kaba la biang pura. Katba ia ka ‘niang kmie ba la kha teng dei ban ai kpa ha ka sien ba nyngkong mar ia poi jingkhuid.
(b) Ka por pun khun:- Ka sniang ka juh pun khun 3-bnai, 3 taiew 3 sngi lane 144 sngi (+ 5 sngi). Ia ka sniang kynthei ne ‘niang kmie ba dang pun khun dei ban ai ka jingbam kaba biang kaba ka lah ban bam khnang ba kan lah ban kham bun tylli ki khun bad ruh kiba koit ba khiah. (3) Lai taiew shwa ba ka sniang kan kha khun dei ban ai dawai wieh bad ruh ban set noh ha ka sem ne kamra kha khun (farrowing pen) ba khuid bad ba rkhiang lada don ne ban set noh marwei ha kawei ka kamra. Lai sngi shwa ba ka sniang kan kha, dei ban ai da ka jingbam kaba jem khnang ban nym set kpoh bad ruh ka jingbam dei ban pynduna noh sha ka shiteng na kaba ju ai barabor.
(c) Ka por kha khun:- Pynsyaid ia ka madan da kaba siang da ka byrni ba khuid ne skum khamtam lei lei ha ka por tlang. Ki dak ba ka sniang ka ju pyni shwa ban sa kha artad ki long – (i) Kam neh shong neh dem, (ii) Ki buin ki la kham sieb bad (iii) Ka leit shabar bad leit pynjhieh khari khari (iv) Baroh ki soh buin ki la mih dud lait noh ar tylli kiba shadien haba phi khem ia ki.
(d) Ka por lung khun – Ka por ioh nong ha ka ri sniang ka shong eh ha ka jingkha bun tylli ki khun kaba kynthup ryngkat ryngkat bad ka jingkha iwei iwei i khun lem bad ka jingkoit jingkhiah jong ki. Kumta ka por naduh ka kha ia ki khun haduh ba ka kmie kan da ieh bam ia ki ka long ka por kaba dei ban kham kit khia bha namar ka jingiap khun sniang ka jur eh ha kane ka por. Hynrei lah ban iada lada phi kham kit khia bad ban khmih ha ia ki khun sniang katkum ka mat ba la ai harum –
(i) Khmih thuh bha ia ki khun sniang ba dang shu dep kha bad pynkhuid bha ia ka shyntur bad khmut ioh don jakhlia ei ei da i jain bajem ba la wieh um syaid. Nangta sa pynkhuid bad pynrkhiang bha ia ka met baroh kawei bad sa buh ha ka jaka ba syaid. Kane kan iada na ka jingioh kem pang kaba lah ban jia namar ka jingkhriat.
(ii) Ia u sohpet dei ban ot noh hadien shiteng kynta ynda dep kha kumba 3 cm na ka met bad da tah da ka Tinture Iodine.
(iii) Dei ban khap noh ia ki saw tylli ki bniat (middle teeth) ba nep (ba long kum ki bniat ksew ha ki briew) hapoh ka lai sngi namar ka jingnep jong kine ki bniat ki lah ban pynmong ia ka buin jong ka kmie, bad ki pynmynsa ia la ki para ne ki hynmen ha ka por ba ialehkai lane ba iadait ha ka por ba ia knieh buin.
(iv) Dei ruh ban phikir ba ki khun sniang ba dang shu kha ki dei ban ioh buin na ka kmie la kumno kumno hapoh ka ar kynta.
(v) Phikir ba ki khun sniang kin nym iap op na ka jingiaban para ma ki ne ba ban ka kmie ha ka por ba dem ne thiah bad ba ki dei baroh ban ioh buin lang na ka kmie ha kajuh ka por.
(e) Ka por khlad kmie- Ka por pynkhlad kmie ia ki khun sniang ka long haduh ba ki la dap 8 taiew (56 sngi) ka rta. Ka rukom pynkhlad kmie ka kham bha da kaba weng noh ia ka kmie ban ia kaba rah ia ki khun shawei, namar ki khun sniang ki kham juh bad mlien (accustom) bad kato ka kamra. Hadien ar taiew pat lah ban pynkynriah noh ia ka shawei.
Mar ia pynkhlad kmie ki khun sniang ki lah ban hiar ka met khyndiat bad ioh pynhiar kpoh. Hynrei kane kan sa jah ynda ki la myllen ia ka bam. Lah ban iada ia ka jingpynhiar kpoh da kaba ai dawai antibiotics ha ka bam.
(f) Ia ka sniang kmie ba la dep khlad na ki khun, dei ban set shwa la ka jong bad hapdeng khyndiat sn gi ki buin kin sa rkhiang hi. Kumta hadien shi taiew tam ne duna kan sa poi jingkhluid biang bad dei ruh ban ai kpa noh bran bran ha kane ka sien poi kaba nyngkong haba ka shait ka khlain bad ka jingkhia ka met katkum ka rta.
BAN IADA NA KI JINGPANG
Niar ba ki sniang ba la ri bad sumar bha ha ka sem ba khuid bad ba rkhiang, ba biang ka bam ba bha, ka umdih kaba khuid ba sani, kin ioh pang. Wat la katta ruh ki jingpang kum ka jingpang khlam sniang (Swine Fever), ka jyrhoh sniang (Swine influenza), ka pangkhnap (Foot and mouth disease), Pox Haemorrhagict-Septicaenia, Anthrax bad kiwei kiwei ki jait jingpang lah ban iada da kaba Tika (Vaccination) ha ka por kaba biang. Ia kane lah ban leh da kaba ia syllok bad shim jingbthah ha uno uno u Veterinary Doctor uba jan tam.
Kynmaw ruh ba donkam ban ai dawai wieh la kumno kumno shisien man la ka ar bnai.
LYNNONG – 10
U RIEWHADEM
U riewhadem u long uwei pat u jingthung ia uba la wallam sha kane ka ri India na Amerika lehse ha ka por ba ka wan ka “East India Company”. Naduh ba la shem ia ka ri Amerika u la phriang kylleng ka pyrthei ba mynta u long u jingthung uba ki ju thung ha kylleng ki ri jong ka pyrthei, kum ha ka United States of America, ha Rumania, Italy, India, Hungary, South Africa bad Egypt. Ha kane ka ri India ki jylla kiba kham thung shibun eh ki long kumne ter-ter; ka United Provinces, ka Bihar, ka Punjab, ka North West Frontier Province, ka Hyderabad, ka Central Provinces, ka Bombay, ka Madras, ka Bengal, bad kiwei kiwei. Ka jylla Assam kam da thung shibun kum kitei ki jylla jong ka ri India lait tang ha ki jaka lum. Kumta ka ri Khasi-Jaintia ka long kawei na ki distrik jong ka Assam kaba kham thung shibun u riewhadem, kumta ba ngi sngew dei ban niew ia une u jingthung kum uwei na ki jingthung kiba kham donkam ha ki ri lum Khasi-Jaintia. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?