B.M Pugh
[ba bteng] Katkum ka jingkhein ki nong Assam (kine ki kynthup ia ki Khasi-Pnar ruh) ki bam kumba 19 oz (auns) u khaw shi-sngi shi-sngi, (kata haba khein lang bad baheh bad barit baroh). Ha Bengal ki bam kumba 10 oz; ha Bihar bad Central Provinces ki bam kumba 9 oz; ha Bombay ki bam kumba 5 oz; ha United Provinces ki bam kumba 4 oz; ha Punjab ki bam khaw duna shibun ban ia kitei baroh. Bad namar ba u Khasi-Pnar, kum u nong Assam baroh, u pyndonkam shibun eh u khaw ha ka jingbam jong u, kumta ngi ngeit ba ka long kaba dei eh ia u nongrep Khasi bad Pnar ban sngewthuh bha aiu ngi ioh na u kba bad na u khaw lane na ki jingbam baroh kiba shna na ki.
U khaw uba ngi ioh na ki mill (ki karikhana) kiba dung khaw na u kba u long uto uba ki la pyniakhlad ym tang ia u stait, hynrei uba ki la shim noh kattokatne ia i jingsop (pericarp) jong i symboh kba bad ia i khmat kba (embryo or germ), kiba long ki bynta kiba don shibun ka jingbam kaba donkam na ka bynta ka jingkoit-jingkhiah jong u briew. U khaw dkhar (milled rice) namarkata um da long uba bha eh na ka bynta ka met u briew kum u khaw Khasi uba ngi ioh tang da kaba ngi shu dung ha u thlong. Dei na kata ka daw ba kiba bam khaw dkhar bunsien ki shait ioh ka jingpang at (beri beri). La kumta ruh u kynja khaw baroh u duna ka kalsiom (calcium), ka met tynrai kaba donkam shibun na ka bynta ka met u briew bad kaba iarap ban tei ia ki shying.
Lada dung ia u kba ynda la lah pdem ia u ha ka um shipor bad sa shet ia u, kata ka jingkhlain jong u kum u jingbam kam da don eh. Ia u khaw uba ki shna ha kane ka rukom ki khot ‘parboiled rice’ ha ka ktien phareng. Tangba ka jingshna ia une ruh ka iapher ha la ki jaka-jaka. Ka rukom shna kaba suk eh ka long kumne. Ia u kba ki buh ha ka tin umphniang sharak, lane kano-kano ka kynja khiew, bad ki pyndap ia ka tin da ka um, bad ki ieh hangta kumba shi sngi ar sngi, katkum u jaid kba. Hadien kata pat ki sa tiew ia kane ka tin halor ka ding bad ki sa pynshit ia ka um haduh ba kan da thnam. Ynda u kba u la sieb katto katne bad u la sdang ban jem (lah ban ithuh ia kane da ka jingbthei jong ki katto-katne ki symboh kba), ki sa theh noh shabar ia ka um bad ki sa pynrkhiang ia u kba, bad hadien kata ki sa dung ia u ha u thlong.
Ha Punjab pat ia une u khaw ki shna kumne. Ki shet ia u kba bad ka um kumba 24 kynta ha ka ding kaba shu rhem da kba thang da u skop kba. Nangta pat ki sei ia u kba bad ki khleh bad u sh’iap bad ki sa sdieh (roast) ha ka ding kaba meh bha kumba 5 minit. Katba ki dang sdieh ki king shait-shi-shait. Nangta pat ki sa thad ha ka sngi haduh ba un da rkhiang bha shuwa ba kin dung ia u.
Don ruh bun kiwei pat ki rukom kiba iapher-iapher kiba ki ju pyndonkam ha kaba shna ia une u khaw, hynrei ngim lah ban batai lut hangne. Ngi la batai ia kitei ar tylli ki rukom namar ngi ngeit ba kan pynmyntoi ia ka ri lada ngi lah ban leh kumtei; kan pynmyntoi ruh ia ka jingkoit jingkhiah. Ki riewstad ki ngeit ba da kaba leh kumtei ki vitamins bad kiwei-kiwei pat ki jingbam kiba don ha u khaw, kiba donkam na ka bynta ka met u briew, ki ngam noh hapoh u khaw; bad kumta haba dung ia u kim duh noh haba khlur ka snep najrong.
Ngi sngew dei ban pyni hangne ruh ba u khaw ryngkew, kata u khaw uba ki ioh na u kba lum ne u kba uba ki thung ha ki lyngdum-rkhiang, u kham bha na ka bynta ka met u briew ban ia u khaw na u kba pynthor. Ki ju ngeit ruh ba u khaw saw u kham bha ban ia u khaw lieh lehse namar ba u pukhaw (bran) jong u khaw saw u kham rben ban ia u jong u khaw lieh bad dei kane ka syrtap jong u symboh khaw kaba don shibun ka jingbam kaba bha na ka bynta ka met u briew, kum ka vitamins, ka protin (protein), ka khlein, ka phosphoros bad kiwei kiwei ki mineral. U khaw Dkhar (polished rice), kata u khaw uba la shop khuid noh kane ka snep, um don ei-ei lait tang u starch, katto-katne ka protin, bad katto-katne ka mineral.
Na u kba don ruh katto-katne ki jingbam kiba ki ju shna, kum u khoi bad u shira. Don ar jaid ki khoi; uwei uba ki shna na u kba, bad uwei pat uba ki shna na u khaw, uba ki khot ha ka ktien Bengali u ‘muri’ lane ha ka ktien Hindustani ‘murmura’.
Ia u khoi uba ki shna na u kba ki shna kumne. Ia u kba uba ki la thad bha ha ka sngi kumba 8 kynta ne, ki buh ha ki khra khyndew kiba heh, bad ki sa theh da ka um khluit ha kita ki khra. Hadien ar minit ki theh noh ia kata ka um. Ia kine ki khra ki sa pynieng khongpong baroh shi miet, bad katba u kba u dang sngem ki tyllait ia u. Katba ki nang tyllait ki nang pynkhluid ia u sh’iap ha ka nar, bad ynda ka nar bad u sh’iap ki la khuid bha, ki sa shim kumba lai saw kham uta u kba uba la tyllait bad ki thep ha ka nar bad ki king war-shi-war da ka siang kaba jrong. Hadien katto-katne por ki symboh kba ki sa bthei bad nangta ki sa rah noh ia ki na ka nar bad ki sa pyniakhlad noh ia u shyiap na u khoi, bad hadien kata ki sa peh ia u skop kba. Ia ki kba ki bym bthei ki ju pynkylla kloi ynda ki la pyniakhlad ia u khaw na u skop kba, bad une uba hadien u long u khoi ‘muri’.
Ia u khoi uba ki shna na u khaw pat ki shu shim beit da u khaw bad ki thep ha ka nar kaba don utei u sh’iap uba la pynshit l’pa kumba la batai haneng, bad ki king war-shi-war kumba ki leh na ka bynta utei u khoi uba la batai haneng Ynda u khaw u la bthei ki sa sei noh na ding bad ki sa pyniakhlad ia u khoi na u sh’iap da ka shalani. Ia une ruh ki khot u khoi ‘muri’.
Ia u shira pat ki shna ha kane ka rukom. Ia u kba ki pdem ha ka um kumba ar ne lai sngi haduh ba un da jem. Nangta ki sa shet ha ka ding katto-katne minit, bad ki sa rah noh na ding. Ynda ka um ha kaba ki shet ia une u kba ka la khriat ki sa jiar noh ia ka. Ia u kba pat ki buh ha ka nar kaba lynghung kum ka nar karai ba shet jyntah (con-cave vessel), bad ki sa tiew biang ia une u kba ha ka ding haduh ba un da pyrthiew. Hangta pat ki sa dung ha u thlong haduh ba un da iakhlad u skop na u khaw shira, bad ki sa peh ha u prah. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?