Ha ka jing iakren jong u Rupang bad u Bah Joe Marwein u ba dei u President barim jong ka Federation of Khasi, Jaiñtia and Garo People(FKJGP) halor ka mat kaba dang khluid puk bha ha kine ki sngi kiba mynta kata ka long halor ka mat Inner Line Permit(ILP).
Ka jingkylli ba u Rupang u la kylli ia u Bah Joe ki long,
Rupang: Ha kano ka dur phi iakhih ia ka ILP ha ki por ba phi don ha ka kynhun jong ki sengbhalang bad ha ki snem ba iaid?
Joe Marweiñ: Ka jingdawa ka jong ngi ban pyntreikam ia ka ILP na ka Sorkar, ha kito ki por ka la iaid ka Sorkar MUA ba la ialam da ka Sorkar Congress, naduh u 2012 hi, ngi sdang ban dawa ia ka ILP namar ba ngi iohi ba ka jingwan jong kita ki jaitbynriew kiba nabar la sdang ban roi na ka por sha ka por. Te ngi la dawa na ka Sorkar ban pyntreikam noh da kane ka ILP namar ba ka dei ka aiñ kaba kham khlaiñ. Te hadien nangto ngi la iakynduh ia ka Sorkar na ka por sha ka por ha kito ki snem, te ki phorm noh da ka Committee, hadien da ki la phorm ia ka Committee ba la ialam da i Bah Bindo M Lanong, ki la don kiwei kiwei ruh ki expert na ka liang ka Government ha kato ka por ki la don lang ha kato ka Committee. Da hadien kato ka Committe, ngi la iashong ki meeting bunsien bha bad ngi la pynlut por ruh da ki kynta ban iathir na ka bynta kane ka aiñ.
Rupang: Kadei ha ki snem aiu Bah Joe kumto?
Joe Marweiñ: Ka dei ha ki snem 2013 hi, da hadien ka Committee ka la ai ia ka report sha ka Government ba dei tang ka ILP kaba long ka aiñ ka ban teh lakam na ka bynta kane ka influx. Te da hadien na ka liang ka Sorkar kan sa khot biang ia ka meeting iangi sa shisien bad na ka liang jong ka Sorkar hi ka la kyntait beit ban pyntreikam ia ka ILP. Ha kato ka por ba long Chief Minister hi dei u Dr Mukul Sangma ba la ialam hi da ka Sorkar Congress, te ki la ong ba ka ILP ka dei kata ka aiñ kaba la long outdated, kata ka Bengal Eastern Frontier Regulation Act kaba naduh u snem 1873, ki ong ba ka dei ka ai? kaba la rim, kane ka aiñ ngim kwah ban pyntreikam shuh ha kane ka jylla ka jong ngi. Nangto, na ka liang ka jong ngi hadien ba ngi la iakynduh namar ba ngi la ju iohi ia kine ki Committe jong ka Sorkar na ki por sha ki por, tang shu la dawa ia kiei kiei, tang shu la iakhih ki la khot bad form da ki Committee bad kito ki Committee kim poi shaei shaei. Ngi pat ngi kwah ba ia kaei ba ki la ai jingmut na ka Sorkar ban form ia kane ka Committee, ngi kwah beit ba ia kaei ka report kaba mih na kato ka Committee dei ban pyntreikam, ym lah shuh ban shu ong ban ia form ia kata ka Committee tang ban shu ia delay kumba ju long ha kiwei kiwei ki por. Na kata ka daw na ka liang jong ngi, ngim shim hun ia kata ka jingiakren, te ngi la mih noh na kata ka meeting bad ngi la sdang noh ban ia mih paidbah beit shabar ban ia dawa beit ban pyntreikam beit ia kane ka ILP.
Rupang: Ha ka por jong phi, phi don katno tylli ki sengbhalang kiba don ha ka kynhun? Kaei ka kyrteng ka kynhun jong phi ha kato ka por?
Joe Marweiñ: Ngi khlem ia ai kyrteng kano kano ruh ia kane ka kynhun. Ngi don kumba 14 tylli ki sengbhalang baroh khoit, la ialum lang ia kita ki sengbhalang napoh Garo Hills,napoh Khasi Jaintia Hills bad napoh ka State hi baroh kawei.
Rupang: Kiba kham paw phi kynmaw?
Joe Marweiñ: Kiba kham paw, na ka liang ka jong ngi ka FKJGP, ka KSU, ka HNYF, ki don sa kiwei kiwei ka JSU napoh Jaintia Hills , ka GSU napoh Garo Hills. Ki la ia bun bah kita ki sengbhalang. Kine baroh khoit ki la iasnoh kti lang kawei ban ia dawa na ka bynta kane ka ILP.
Rupang: Na ka liang ka Sorkar ha ka por u Mukul Sangma ki la ong ba kane ka aiñ ILP ka dei ka aiñ ka bym ler kam shuh hynrei ha kito ki por ba phi ia poi sa ka jingiamynjur bad ka Sorkar na ka bynta artylli ki mat, kawei ka ai? MRSSA bad sa kwei pat kaba ki ong ka Entry/Exit Point, sngewbha phi lah ban batai khyndiat?
Joe Marweiñ: Hadien ka jingiakhih ka jong ngi la don kumba la jan saw bnai ba ngi la iakhih ban pressure ia ka Government ba kan pyntreikam ia kane ka aiñ, te hadien nangto ki la iashong hapoh Assembly ruh ha u 2013 bad ka la don ruh ka jingwanrah ia kane ka aiñ bad ka motion dei i Bah Ardent Basaiawmoit, ki la wanrah ia kane ha Assembly bad ka la don ka jingia debate hangto hynrei kim shym ioh support bad kane ka aiñ ILP ka rem noh hapoh ka iingdorbar thawaiñ. Hadien kato ngi la iohsngew ka don hi ka jingdawa na ka liang u Chief Minister, u Dr Mukul Sangma ba ki dei ban withdraw te hynrei nga kynmaw na ka liang u Ardent Basaiawmoit i khlem withdraw ia kane na Assembly ruh. Hadien nangto ba ka la shah rem na Assembly, na ka liang jong ngi, ngi la iashong bad pyrkhat biang ba ngin ialeh kumno hadien ka mih ka jingiapyrkhat ba ngin wanrah beit da ka Comprehensive Mechanisms kaba mut ba ka don lang kane ka Entry/Exit Point bad ka Meghalaya Residential Safety and Security. Ka jingthmu jong ngi ka long ba kine ki Entry/Exit Point, ka Entry kan long beit ka jaka ba kin issue ia ki permit bad kan don lang ka link bad ka Meghalaya Residential Safety and Security khnang ba kiba ioh ia ki permit nangne, lada ki wan rung hangne ruh ka mut ki hap ban pyni ia kato ka permit, lada u dei u Labour ne uno uno ruh u wan shong wai u hap ban pyni ia kato ka permit. Kata ka permit ruh ka hap don bad ka por, ym lah ban ong ban shu shong sah bad lada kut kato ka por kumba 6 bnai eiei ki hap ban leit renew lada ki dang donkam.
Rupang: Hadien u 2013 mynta ngi la ioh kumba 7 ne 8 snem, ha ka jinglap ka jong phi kine ki aiñ artylli kiba la thaw ka Sorkar ha ka por jong u Mukul Sangma, ka Entry/ Exit Point bad ka MRSSA ki la sdang iaid?
Joe Marwein: Hadien ba ngi la wanrah ia kato, ka suki khyndiat ka rukom pyntreikam bad ka khlem pat iaid hi bad nga kynmaw ba ia kane ka Meghalaya Residential Safety and Security, ngi iohi ba kane ka Entry bad Exit Point ka dang shu treikam mynta hi ha kane ka Sorkar kaba mynta. Ki la shna ia kito ki Entry/Exit Point hangthie, ka Entry Point ki la shna bad ka Exit Point te ngam pat iohi. Ngi iohi ba mynta ki la sdang treikam.
Rupang: Phi sngew ba ka jingiakhih jong phi ha u 2012-2013 ka iaid kam malu mala ne phi lah ban ong ka don ka jingjop halor ka mat?
Joe Marweiñ: Ka jingdawa ka jong ngi, ka dei ia ka ILP hi, ka Sorkar ka ong kam lah ban pyntreikam ia kata ka ILP, te pyntreikam shwa da kine keiñ ki aiñ. Ia ka ILP pat ngi ong ngin sa iakren biang bad hadien mynta pat ka la mih biang ka jingdawa ia ka ILP. Na ka liang ka Assembly myn ha kane ruh ki lah pas lut baroh khoit iakane ka ILP, te ngi kyrmen ba kane ruh kan long ka aiñ ha kane ka Sorkar kaba mynta. Ban ong ia kata ka jingjop ne ka jingbymjop ruh nga tharai ba kawei hi ngi kwah beit da kane ka ILP kaba kham khlaiñ.
Rupang: Ka jingiakhih na ka bynta ban dawa ia ka ILP ka jur bha, te ka Congress ruh kadei kawei na ki party kaba kwah kyrkieh bha ia kane ka aiñ, ha ka jingiakhih ka jong phi ha u 2012-2013, kumno phi lap ba ia ka jingmut kaba don ha ka Congress ha kato ka por? Phi sngew ba lehse na ka liang jong ka Congress ha kato ka por tharai kumba phi la ong mynshwa kam don hi tdot ka jingmut ban pynioh ia ka ILP?
Joe Marweiñ: Kumba paw ha kito ki snem ba ngi la ia dawa ia ka ILP bad kane ka Sorkar MUA ba la lamkhmat da ka Sorkar Congress, ngi iohi ba ban pyntreikam ia ka ILP te ka i eh bha. Ym long te ym long ban pyntreikam ia ka ILP, hynrei kaba lyngngoh pat mynta ka long ba ha u 2019 ba ki pas hangtei hapoh Assembly, ngi iohi mynta ba ka Congress ka long kaba hakhmat ban dawa ia ka ILP, ngi iohi ba ha kaba iadei mynta na ka liang jong ka Congress ngi iohi ba ki pynpaw ba la wanrah ia kane ka CAA, te mynta ngi donkam ban pyntreikam noh da ka ILP ka ban khanglad ia kane ka CAA.
Rupang: Phi sngew iahap ia kata ka jingong ka jong ki?
Joe Marweiñ: Ban da peit shisien peit te ka jingdawa jong ka Congress ia ka ILP, nga iohi ka i long sting bha, ym da dei eh ia kata namar ba ngi la iohi ha kito ki por ba ngi iakhih mynshwa, kam ishongkhia kata ka rukom ong ka jong ki ba ki kwah ia ka ILP. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?