KA RI, KA JAITBYNRIEW BAD KA LAWEI JONG KA

Da u Samla M.P Mawkon.
Nongjri P/O Pynursla 793110, Meghalaya.

Ka Ri Khasi Jaiñtia ka dei kawei na ki ri lum kaba don ha ka thaiñ shatei lam mihngi jong ka ri India. Wat la ka don sha kyndong eh jong ka ri India, phewse ka long ka ri lum kaba ki briew ha India bad kylleng ki ri ha ka Pyrthei ki bna ia ka nam jong ka namar ka jingitynnad ka mariang bad ka jingdon ki mar kordor hapoh bad ha sla khyndew. Ia kane ka jingshisha ngi lah ban lap bad ithuh na ka jingwan tuid ki briew na kylleng ki ri ka Pyrthei naduh ki riewpaitbah haduh ki riewkhraw ban wan jngoh ia ka.

I Rev. Dr. I kharkongor i la iathuh ba ka jingheh bad ka jingiar jong ka Ri Khasi na mihngi sha sepngi na shathie bad shatei ka long 7000 square miles. Ha ka por ba ka Ri India ka ioh ia ka jingsynshar laitluid ha ka snem 1947 bad haba ia ka Pakistan la pyniakhlad na ka ri India (East & West Pakistan) kiba bun ki jaka ne shnong khasi la shah klun ha ka East Pakistan kaba long ka Bangladesh mynta. Nalor nangta haba ka Meghalaya ka la ioh ia la ka jylla kaba pura da kaba pyniakhlad ia ka na ka Assam kiba bun ki shnong Khasi naduh na mihngi shaduh sepngi, nangta shatei bad shathie la shah klun ha ka jylla Assam. Lada dei ba thew biang mynta ia ka Ri Khasi Jaintia kan sah sa katno ka jingheh bad jingiar jong ka? Kumba ka long ha ki snem ba la leit haduh kine ki sngi mynta, kiwei pat ki jaitbynriew na Ri thor Assam bad na Bangladesh ki ju wan pyndik bad pynthut man la ka por ia ka suk ka saiñ ki briew jong ngi kiba sah ha ki thaiñ Khappud (Border). Kaba i ma ka long ba suki suki ki briew jong ngi kiba dei ki TRAI RI (KHASI JAIÑTIA) kin ieh noh ia la ki Ing ki sem bad ka shnong ka thaw bad kin wan ban shong na Assam kin wan ban buhai shnong riehtngen ha ki shnong bad ki Nongbah jong ka Khasi Jaiñtia (Shillong, Jowai, Nongstoin bad kiwei kiwei). Katba kiwei ki jaitbynriew na Assam, ki wan ban buhai bad kam ei ia ki shnong . Kumne na ka por sha ka por la shu shah kurup ei ia ki shnong Khasi jong ngi ha kiwei pat. Kumne katba nangmih ki sngi ki por ka Ri Khasi Jaiñtia ka la nangrit. Ki Sengbhalang bad ki kynhun trei mon sngewbha ki ia ksaid tyngeh na ka por sha ka por ban iada ia la ka jong ka Ri bad ka Jaitbynriew na ka jingwan buhai shnong ki mynder bad ki nongwei na kiwei pat ki jylla ha ri India bad na bar ri bad ruh na ka jingwan buhai shnong kiwei pat ki jaitbynriew bapher bapher na ka jylla ASSAM bad mynta lei lei wat na kiwei ki JYLLA kum ka Bihar, West Bengal bad kiwei kiwei.

Ki nongsynshar jong ngi mynta ki leh aiu, ne kin shu shong lyngngai sadhai ne? Ki Nongialam jong ngi ki la ialeh tyngeh bad kmen ruh ba ki la ioh jylla, ki la dei ruh ban kham kmen lada ki lah ban pynioh syndon ia ki Land Records ne ki kot ki sla kiba biang kiba ia dei bad u pud u sam ban nym wallam jingeh ia ka pateng kaba mynta bad ka ban sa wan.

Ka Sorkar Jylla, Ka District Council ryngkat bad ki sengbhalang ki la dei ban shim khia ban thaw ki lad baroh ban iada ia la ka jong la ri bad ka jaitbynriew na ka jingwantuid bad buhai shnong jong kiwei pat ki jaitbynriew bad ki nongwei na kiwei pat ki jylla bad na bar ri.

Haba phai sha ka Jaitbynriew Khasi ki la don shibun ki jingbatai kiba ngi la ioh, hynrei tang shi kyntien Ka Jaitbynriew Khasi ka dei ka jaitbynriew kaba dei trai ia kane ka Ri Lum KHASI JAIÑTIA baroh kawei. La iathuh ba kat kum ka jinglum jingthoh da i Rev. Dr. I Kharkongor ki la don haduh San hajar shiteng ki kur Khasi bad dei kine kiba la pynlong ia ka JAITBYNRIEW KHASI bad ka ri kaba khraw shi tylli ha kane ka ri KHASI JAIÑTIA jong ngi. Ha ka jingkylla jong ka por bad ha kane ka pyrthei shai bad ha ki jingkylla ka synshar ka khaddar, ngi i ba ka rukom sngewthuh bad rukom pyrkhat Khasi ruh ka la kylla.

Bunsien Ngi ia kren IEID RI bad IEID ia la ka jong KA JAITBYNRIEW, hynrei hangno ngi pynshong nongrim? Ngi ju ia kren ia U TIROT SINGH BAD IA U WOH KIANG NONGBAH bad ia ka MYNSIEM IEID RI bad ia KA JINGLENLADE JONG KI na ka bynta la ka jong KA RI BAD KA JAITBYNRIEW. Hynrei haba ia kynduh paralok ngi ju ia kylli PHI DEI I KHASI NE I PNAR? PHI DEI I BHOI NE I WAR? PHI DEI I KHYNRIAM NE I PNAR NE I LYNGNGAM? Bad haba ngi leit shabar na la ka RI BAIEID jong ngi NGI ONG NGI DEI U NONG MEGHALAYA. HYNREI KABA SNGEWSIH KA LONG IOH BA NGI KLET KLET NOH BAD SHEPTIENG NE BAN PYNITHUH IA LADE BA NGI DEI U KHASI KHAMTAM HABA NGI DON HA BAR LA KA JONG KA JYLLA NE HA RI NONGWEI.

Bad kumba la ong ha khmat namar ka jingkylla ka rukom synshar khadar bad ha ka jingnangshai ka pyrthei, imat ka rukom sngewthuh bad pyrkhat Khasi ruh ka la nang kham khim bad jyndong. Kaba sheptieng ka long ioh ngim kynmaw shuh ia lade ia la ka jinglong Khasi hynrei la pynper ha kata ka jingong jong ka jinglong KHYNRIAM PNAR BHOI WAR, Nangta ioh ba ngin klet ruh ia ki para khasi kiba shong ha LYNGNGAM.

Ha kine ki sngi bunsien ngi ju iohsngew bha ia ka jingpyndonkam bad ki jingpyrta “KA BRI U HYNÑIEWTREP”. Bad kane ka jingpyrta ka la phriang bha lyngba ki kot khubor bad ki kor ai khubor bad wat ha ki jingialang ruh ban pynsngewthuh paitbah bad ban pyndei ruh ba ka RI KHASI JAIÑTIA ka dei tang ka “BRI”. I REV. DR. I Kharkongor ha ka kot lyngkdop kaba i la ai kyrteng “LAWEI U KHASI” i la thoh kumne, “KA JINGHEH BAD JINGIAR KA RI KHASI JAIÑTIA, KAT KUM KA MAP (PRE-BRITISH RULE) BA LA PRUID DAK KA LONG KUMBA HYNÑIEW HAJAR (7000) SQUARE MILES, HYNREI MYNTA KI NONGAI KHUBOR KIN PYNRIT IA KANE KA RI TANG BAD KA KPER SOH U NONG PYNTER NE KA BRI KWAI U NONGTYNGUR KABA DON HAPDENG HYNÑIEW HAJAR HADUH SHIPHEW HAJAR SQUARE FEET.

Lada kane ka jingpynsngewthuh paitbah kan ioh ngam ha ka jaitbynriew Khasi khamtam ha ki khun samla, khlem pep kan wan ruh ka jingsngewthuh ba kiwei pat ki jaitbynriew sawdong ka Ri Khasi Jaiñtia ki lah ban kam bad knieh katba mon ia ki jaka bad ki shnong Khasi.

Mynshuwa ngi dang iohsngew ba la ju ia rwai “RI KHASI RI KHASI NGA IEID IA PHA” khamtam ha ki jingialang paitbah, Nga kynmaw kum u khynnah Skul L.P ha ka Skul Sorkar kaba don ha shnong mynstep mynstep ngi ju iarwai bha ia kane ka jingrwai. Hynrei kat nangiaid ki sngi ki snem imat kane ka SUR BATHIANG JONG KA RI KHASI ka la nang jah bad lehse kan sa poi ka por ba ngin ym iohsngew shuh ia ka. Ha ki jingkylla jong ka por bad ha ka synshar ka khadar la i kumba ia ka jaitbynriew la pyrshang ban ia BATE ha kita kat kum ki pud ki sam ha la ka jong ka Ri. Kata la nang pyn ia bate ha kita KI KHYNRIAM, KI PNAR, KI BHOI, KI WAR katba la sdang ban klet ia la ki PARA KHASI NA LYNGNGAM. Ka Ri ka la nang rit, nang tlot, nang duh bor katba ka JINGSNGEW PHER JAITBYNRIEW ka la nang KSAN bad nang khraw ha la ka jong ka dong ha la ka jong ka thaiñ.

Kham bunsien ha ki jingialang kiba kham kyrpang ha kine ki sngi la pyndonkam da ka Jingrwai “Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War- u dei u pait khasi baiar”. Bad haba ngi kynud ia kane ka jingrwai ngi lah sdang klet noh ia KI PARARI na LYNGNGAM.

Ka Thaiñ BHOI bad ka Thaiñ WAR ki dei tang ki jaka ne ki thaiñ kim dei re ka jaitbynriew, Ngim dei ban sngewthuh bakla ba NGI KI WAR ne KI BHOI ngi dei kiwei pat ki jaitbynriew. Hynrei Ngi dei KI KHASI kiba sah ha thaiñ Bhoi bad ha thaiñ War jong ka RI KHASI BAIAR.

Ka kyntien Bhoi ka mut SHEPTIENG kaba dei ka ktien ASSAMESE. La iathuh ha ka por ba ki AHOM ki mut hiar thma ia ka Ri Khasi ha ka spah snem kaba khathynriew mar ia poi ha RI BHOI ki hap ban phai dien noh namar kim lah ban bsut ia ka khlaw bah ha RI BHOI, nalor kata ki ia kynduh jingeh namar ka jingjur ka khieshoh bad kiwei kiwei ki jait jingpang.Ki phai dien noh bad ong artad BHOI LAKE kaba mut ka jaka ne KA RI kaba Sheptieng. Ki jaka ha Ri Bhoi ha kito ki por ki long kiba sheptieng namar kata la khot RI BHOI. Ha kajuh ka rukom ka kyntien ‘WAR’ ka mut ka ‘THEM’ lane ka ‘LHUH”. Hynrei mynta imat i kumba la ia pyrshang ban pynlong Jaitbynriew wat ia ki jaka ne ki thaiñ bapher jong ka RI KHASI.

Ha ka kot kaba la ai kyrteng “Ka Jymbriew bad ka Thymmei long kur longjait u Khasi” i Pastor I Kharkongor i la ioh lum haduh 5204 tylli ki kur Khasi bad ki dang don kiwei pat ki kur khasi kiba ym pat kynthup ha kata ka kot jong i kaba i ong ba i dang donkam ban wad bad ban kynthup ha kata ka kot jong i ban iohi ia ka dur ka dar kaba shai ia ka jingdon ki kur Khasi ha Ri Khasi Jaiñtia. I Pastor I Kharkongor i la thoh ruh kumne, “Ia kitei ki ki san hajar arspah saw ki kur bad ia kiwei pat kiba dang wad, lada donkam ban pynshisha ia ka jinglong kur Khasi dei tang ki bor DISTRICT COUNCIL bad bor Sorkar kiba ju ai certificate ki don ka bor ban pynshisha. Hangne ngi ioh ba ka District Council ka hap shim khia ha kaba ia dei ban peit bha ia ki Kur Khasi kiba don ha ka Ri Khasi Jaiñtia kiba pynlong ia KA JAITBYNRIEW KHASI.

Mynta ka Ri Khasi bad ka Jaitbynriew Khasi jong ngi ka dang iai don sah hapdeng ka THMA kaba nangrhem bad kaba nangeh katba nang mih ki sngi. Lada ngi peit ia ka LAWEI jong ka teng teng ngi i ba ki long kiba i jngut namar la shah khyrwit lut ha man la ki liang. U Pud u sam uba tikna ngim don hynrei tang uba shu mutdur, Ka jingeh jong ki PARADOH PARASNAM kiba sah ha ki Khappud naduh ka surok, ka rep ka riang, ka kamai ka kajih, ka koit ka khiah namar ki jaka sumar, ki surok bad kiwei ki jingdonkam ki long kiba ym biang baroh.

Ka thma kaba ngi kum ka jaitbynriew ka iatyngkhuh ha kine ki sngi ka long wat hapoh ha ngi hi, kata ka jingshah teh shah khum ki khun samla ha ka jingmlien ba sniew jong ki jingdih buaid bad kiwei ki jingsniew bad ki jinglong thrang snam, nangta ka jingshah teh ha ka jingbuaid spah bad bor kiba nud wat ban shim ia ka aiñ ha lade wat ban khñiot beiñ ia kiba rangli ki juki bad kiba pyndonkam ban thied ia ka hok bad ka jingshisha. Ka spah ka pynmatlah ia ngi kum ka jaitbynriew la ka long ha ka jingjied ia ki Nongmihkhmat bad Nongsynshar jong ngi. Ha ka kam synshar khadar la iohi ba kham shlur kiba mih shakhmat kiba kham ioh kham em, ki khun binong bishon katba kiba don ka MYNSIEM ban shakri bad kiba don ka thong kim SHLAN ban mih namar ki sngewthuh ba KA TYNGKA PLIAH KA KREN BRIEW. Namar ka juk ka long kaba IEID SBAI IEID BUROM BAD IEID IA LADE, tang ban lait ia lade LA DIE NOH WAT IA KA HOK BAD IA KA JINGSHISHA kiwei ki mat ngat ha ka jingeh bad jynjar ruh. Lada ngi phai ha ka kam synshar shnong synshar hima ha kine ki sngi la iohi ba bun kita ki Rangbah Shnong ne Nongsynshar shnong kiba mih ban ioh long Nongsynshar da ka jingmut ban ioh eiei bad dei kane kaba i ma ba ka Ri bad ka Jaitbynriew kan shah thied lada la siang da ki Sbai Rupa kiba ibang ithiang. Ka Kamai IA ka hok ka la SHAH thied noh ha KA JINGKWAH RHAH KI KYNDANG KWAH KI KHWAN MYNTOI.

Dang shen ka jingeh kaba ngi iohi ka long ki briew kiba nabar kiba sah ha ka ri jong ngi ki la kylla long ki NONGPYNSHIT, KI NONGAI DING BAN PYNMEH DING bad BAN THANG noh ia kane ka RI BAIEID jong ngi lyngba ka SOCIAL MEDIA. Ki kwah ban pynshit bad pynkhluit ia ki SAMLA KA RI JONG NGI bad ia KA JAITBYNRIEW ba kin long kiba ia khih (Violent) bad kiba umsnam khnang ba kin nang ioh ban pynmih shuh shuh ki JINGPYRTA SHLA sha ka Ophis jong U PRIME MINISTER jong KA MEI RI INDIA. Ngim dei ban ngat ka JINGRIAM ka jong kine ki briew nabar kiba sah ha ri jong ngi kiba kwah pat ban pynjot ia ka RI JONG NGI. Ngim da donkam ban ia Umsnam hynrei TANG KA JINGIEID HOK bad BAN SUMAR hok ia la ka RI KHASI, ia la KA ÏING KA SEM, KA JAIT KA KYNJA, KA JAKA KA PUTA bad KA JAITBYNRIEW HI BAROH KAWEI.

Kane ka jingiohi kaba ngi la iohi ba ki mih kiei ki JINGBYMSNGEWTYNNAD kiba mih ha kine ki jaka kiba ngi kum ka JAITBYNRIEW ngi la long kiba long paralok bad kiwei pat ki jaitbynriew ha mei India da kaba ki wan ban sah na bynta ki jingbylla ne kam khaïii pateng kiba mynta bad kiba kham mynshuwa. Napdeng jong ki ki don kiba wan da ka jingmut ba bha ban seng kam bad don kiba thmu poh ban pynlong ia ka Ri jong ngi ka ri kaba ia kynad da ki buit sianti poh jong ki. Ka donkam ka jingkyndit thiah noh jong ngi khamtam ia ki shnong ki thaw kiba ym pat don kiwei ki Jaitbynriew nabar ka MEI INDIA ba ngin long kiba trei hi ia la ki kam ki duk ha la shnong la thaw bad ngim dei ban shah thied ha ka JINGTHRANG SPAH bad ka JINGKANGAR SPAH BAD BOR, hynrei to ngin sumar ia la ki JAKA KI PUTA, KI LYNGKHA KI RISAI, KI BRI KI BSAH kiba long ki Nongkynti jong ngi ban ym shah knieh kynthed noh ha kiwei pat ki para nong India kiba nabar ka RI KHASI jong ngi.

Haba ngi phai sha ki SORKAR JYLLA kawei hadien kawei ki la shu ia lehkai ia kane ka mat ban iada ia ngi kum KI TRAI RI na ka JINGSHAH TYLLEP ha kiwei pat wat la ki SENG BHALANG ki ju kren na ka por sha ka por. Ngi iohi ba kine ki NONGMIHKHMAT jong ngi ki long kumjuh bad teng teng YM I LAH SHANIAH ia ki. Kam pher ki lah ban dei KI CONGRESS ne KI NPP ne KI BJP wat KI SENG RIEWLUM (UDP/PDF/KHNAM/HSPDP) ruh. Ka ILP ka dei kawei ka mat kaba la ia kren bad dawa naduh kine ki phew snem ba la leit. Hynrei Ngi iohi ba ka CONGRESS hapoh ka Jingialam u MUKUL SANGMA ha ka por ba ki don ha ka BOR kim kwah ban ai hynrei u la wanrah da ka MRSSA. Hynrei mynta une U MUKUL SANGMA u la pynrem ia ka NPP hapoh ka jingialam u CONRAD SANGMA ba kam lah ban ai. Ka NPP lyngba u PRESTONE TYNSONG bad U CONRAD SANGMA ki pynrem ia ka Sorkar jong U MUKUL SANGMA bad ka CONGRESS ba ha ka por jong ki um mon ban ai. Ki ia SAITKHUID IA LADE BAROH BAROH.

Dang shen ngi iohi ba kine ki MLA jong ngi baroh ki la RAI SYNDON DA KA RESOLUTION halor ka ILP ban pynlong aiñ. Hynrei mynta ka SORKAR NDA na DELHI hapoh ka BJP ka pynpaw ba kam mon ban ai wat la ka SORKAR JYLLA ka la rai syndon da ka RESOLUTION ruh. Hynrei ia ka MANIPUR kaba khlem dawa bad pan ia ka ILP u Amit Shah Home Minister jong ka SORKAR NDA u la ai ILP ia kane ka jylla hapoh PARLIAMENT syndon bad u da ong ruh ba ka dei ka JINGAI SNGEWBHA JONG U MYNTRI RANGBAH DUH KA RI INDIA (Gift of PM) imat ba ka dei ka jylla ba la synshar da ka BJP. Hynrei une u Myntri um treh hi tdot ban ia kynduh bad ki Myntri SORKAR JYLLA ne bad ki SENGBHALANG ruh ha ka por ba u wan iuh kjat hangne ha NONGBAH SHILLONG myn ha ka 23rd Kyllalyngkot 2021 da kaba ai daw ba u bunkam palat kum u Myntri Sorkar Pdeng. Bad u da don por bha pat ia ka ASSAM imat namar ka dei ka Jylla ba la synshar da ka BJP. Ka BJP Meghalaya kam i lah thaw pyrthei ne donbor wat la ki don arngut ki MLA ruh ne ioh kim pynpaw ne kren hi re ia kane ka mat hakhmat jong u AMIT SHAH ne u Narendra Modi ruh. Haoid wat la ki pynpaw ba ki la ia kren ia kane ka mat bad U JP Nadda u President Rangbah kane ka Party ha Delhi, hynrei haduh katno kata ngim lah ban tip. Ne tip ioh ba kane ka Party kaba hehduh bad riewspah tam ka pyrkhat na ka bynta ka Election ha ka Assembly ka ban sa wan ha kane ka jylla da kaba ka pyrkhat na ka bynta ka 2023? Namar ngi iohi dang shen ia uwei U MLA jong ka KHNAM uba la pynpaw ba un leit rung BJP lada ka lah ban ai ia ka ILP. Bad haba peit ia kine ki POLITICAL PARTY bad ki POLITICIAN la i ba ka dei tang ka jingiapyrkhat ban iohnong ha ka kam Politic.

Bad haba ngi phai sha kane ka kam ILP, la ngi ioh ne ngim ioh ruh ka JINGIALEH KAM DEI BAN KUT NOH BAN IADA IA KA LAWEI JONG KA RI JONG NGI na ka JINGSHAH KNIEH NOH HA KI PARA NONG INDIA bad NA KA JINGSHAH TYLLEP NOH da kaba RI, SUMAR BAD WAT DIE DUH NOH IA LA KA JAKA KA PUTA bad Ngin long TRAI ha la ka RI da kaba ym dei ban shah thied noh ha KI TYNGKA PLIAH kumba long i MEIRAD SPILITY LANGRIN LYNGDOH.

Sa kawei ngim lah ban len ba KI DON KI BRIEW hapoh ka Ri kiba IEID SPAH haduh wat ban knieh kynthet na kti KI PARA DOH PARA SNAM ia ka HOK ka jong ki la ka long ka LYNGKHA KA RISAI ne KA BRI KA BSAH JONG KI, kum kine kim ia pher na ki NONGDIE RI nga nud ban ong. Kam pher phi don ha ka jingim ka bym don spah hynrei phi don ka JINGIM kaba synshar da ka TIP HOK TIP SOT bad KA KAMAI IA KA HOK, na ka liang ka jong nga kum uwei uba wan na ka ing kaba ym dei uba RIEWSPAH nga phah ia ka JINGDUWAI PHIRAT TO PHIN NANG IAI LONG KIBA BAT IA KA TIP HOK TIP SOT BAN IADA IA LA KA RI. Bad ia kito ba shait mlien ban LEHBEIN ia ki RANGLI KI JUKI to kyndit thiah noh namar KA PATENG KI KHUN KI KTI JONG PHI KAN DON HA KA JINGMA LADA KI IM DA KATA KA JINGIOH KABA KNIEH NOH IA KA HOK KIWEI.

TO NGIN IEID IA LA KA JONG KA JAITBYNRIEW,
BAD NGIN BUROM IA KIWEI PAT KI JAITBYNRIEW,
JINGIEID NYLLA BA SHISUR KA RI KA DAWA
NA NGI KI KHUN KA RI KA IAI SAWA.

KA MYNSIEM BA SHYNRANG KA RI KA DAWA,
BAN PEITNGOR IA LA RI BAD BAN KER BAN DA,
IA LA KHYNDEW LA SHYIAP TO NGIN RI NGIN SUMAR,
YM DEI BA NGIN DIE DUH HA KI NONGWEI NONGAR.