Nangkyntiew S. Warjri
Ka Ri India mynta u snem 2021, kan sa rakhe ia ka Republic day ha ka 26th mynta u bnai ha ryngkat ki kyndon (Protocol) ban bud khnang ban iada naka jingsaphriang U Corona virus. Hooid, ngi iohi ba kane ka pandemic mynta ka la don hapdeng ka lynti ban sa leit noh, hynrei kynmaw pat ba kam pat kut. Te khyndiat kum shibynta kum ka jingpynkynmaw, ka Ri India ha ka 26th January 1950 ka la pyntreikam pura ia ka Constitution jong ka Ri India lane ka riti shynshar jong ka Ri India.
Ka Constitution jong ka Ri India, hadien ba la ioh iaka jinglaitluid(Independence) ha ka 15th August 1947, la thaw iaka da ki dkhot ka Constituent Assembly, kiba shu mih khmat da kaba shu jied(Selected) ban mih khmat na man ki jaka lane ki jaidbynriew na kylleng sawdong ki ba hapoh ka ri India. Ka jingtrei shitom ka jong ki hapoh ka jingialam u Prime minister ba nyngkong ka Ri u Pt. Jawaharlal Nehru bad ruh u Dr. Ambedkar kum u chairman ha ka por ba shna ia ka, la ioh ban kheit ia u soh ka jingjop hapdeng ka jingiatai bad iakren sani bha bad dei hangne la mynjur ia ka ha ka 26th November 1949 bad la pyntreikam pat ia ka haka 26th u January 1950.
Hapoh ka Constitution ka Ri India, la bsut shaphang ki ain, ki hok u briew, ki kamram u paidbah, ka rukom synshar, ki jingmyntoi, ki hok ki nongshongshnong, ki kyndon, ka bor ban bishar, ki jingiateh soskular bad kumta ter ter bad ha kajuh ka por kadei kawei na ki Constitution kaba jrong tam napdeng ki ri ka pyrthei.
Te mynta u snem shwa ba ngin sa ioh ban rakhe ia ka Republic day, nga sngewdei ba kum ki nongshong shnong ka Ri la kumno kumno ruh ngi dei ban long kiba phikir bad wad jingtip khnang ba ngi lah ban tip bad sngewthuh shaphang jong ka. Te hangne ka jingkylli ka mih hato donkam mo ban tip bad sngewthuh shaphang ka Constitution ka Ri India?. Kawei ka jingmut kaba ktah shisha ka long ba ha kine ki sngi ngi iohi ia ka jingiakhih khappud, ka jingdawa ban ioh iaka ILP, ka jingdawa ban pynrung ia ka ktien Khasi kum kawei na ki official language ka Ri India hapoh ka kyrnit kaba 8, bad kiwei kiwei de.
Te dei hangne shisha ka mih ka jubab ia kane ka jingkylli ba imat ka donkam ia ngi ban tip bad sngewthuh ia ka. Hooid, ban tip bad sngewthuh lut ia ka shisha ym don uwei ruh u ba lah, hynrei kum kita ki nongshong shnong kiba don ia ka jngkitkhlieh pat ngi sngew ba ngi donkam ban tip shaphang kiei kiei kiba lah ban iada bad ki ai ka jingmyntoi naka bynta ka hok jong ngi. Namar ngi iohi mynta ka jingbymdon jingtip jong ngi shaphang Ka Constitution ka Ri bad don aiu ha ka, ka paw long pynban kum ka dak ba ngi kyntait ia ka jingshisha.
Mynta, ngi iohi ia ki nongialam la ki long ki nongialam sain pyrthei lane ki seng bhalang lane ki seng mon sngewbha lane kiwei ki jait seng ruh ki pyni ia la ki jong ki jingsngew ia la ki jong ki nongrim ha ba don ka iakhih shaphang ka jingdonkam ka jaidbynriew, ym dei tang katta hynrei ruh ha ki por ba mih ki jingeh kum ka jingshahleh bein lane niew bein jaidbynriew lane ki niam. Bunsien hangne ngi iohi ia ka jingtlot kaba wan ban bat ia ngi bad dei hangne ba ka Constitution ka Ri ka lah ban ai ia ngi ka jingkyrmen da kaba ka ai ia ngi ka jubab halor ki jingeh kiba ngi shem kum ka jaidbynriew. Namar u briew ne kano kano ka jylla hi hapoh ka ri India kim lah ban leh bor ne donbor palat ia kaei kaei ka la la ai bor. Hangne ngi iohi ba ka donkam ban ai jinghikai ia ki khynnah skul ban tip shaphang jong ka namar ka dei ka thymmei jong kiei kiei kaba ai bor bad kaba ai ban shynshar ia ka Ri.
Kumjuh ruh, ngi iohi ba ngi donkam ruh ia ki nongialam kiba don ia ka jingtip bad sngewthuh ia ka la ka long ki nongialam sain pyrthei lane ki nongialam sengbhalang bad ruh kum ki nongshong shnong kiba don ka jingkitkhlieh namar lada ngi leh bad dawa ia kano kano ka jingdonkam ngi dawa da ka jingtip ia ka jingshisha.
Khatduh eh, kynmaw ba lada ngi don ka jingtip bad jingsngewthuh shaphang jong ka kat kiba ngi donkam ban tip ngi la kup lypa ia ka bor, namar kum ka jingpynkynmaw ba kano kano ka seng sain pyrthei kaba bat ia u lakam synshar(Government) kam lah ban thaw ain tam bad leh tam na kaei kaba ka Constituion ka ai bor bad kumjuh ruh ka Constitution kam shah ia ngi ruh ban iaid lait lane ban im laitluid katba sngewmon ka mynsiem ban thaw jingklumar bad jingeh ha ka imlang sahlang.
Dei tang ma ka kaba khum tylli ia ngi kumne shitylli kawei kum ki nong India watla ngi ngi don ka jingiapher ka rukom ka dustur kiwei na kiwei pat ki jaidbynriew. Bad dei ma ka kaba ai jingiada ia ngi lada ki wan ki jingeh kiba mut ban pynjot ia ngi, kumta ka dei ka shatri ha ka por slap, ka dei ruh ka stieh ha ka por ki thma. Kumba u Dr. Ambedkar u ong ba ka Constitution ka long kaba trei kam bha, ka long kaba jem bad kaba eh ruh ha kajuh ka por, ban iada bad ban bat shitylli ia ka Ri la ka long ha ka por ka jingsuk lane ha ka por ki jingeh.
Phi don ban ong eiei?