Rev Kyrsoibor Pyrtuh
“…Balei ba phi sheptieng…?”- ki kyntien ba u Jisu u kren ha ki synran kiba shong ha ka lieng kynda kaba la jan ngam jyllop ha ka duriaw na ka daw jong ka eriong bad jingat phyllung kaba jur. Kane ka jingjia kam don jingiadei ei ei ruh em bad ngi, hynrei ka pynkynmaw ia ngi ba ngi dei ban jop ia ka jingsheptieng. Ym lah ban len ba ka jingsheptieng ka tyllep bad pynjem khnap ia ka jingim bad kumta ka khubor ka long ban jop ia ka jingsheptieng.
Ka jingsheptieng ka don ar bynta, wei, ka jingsheptieng ia ki bor kiba thombor bad pyniap. Ar, ka jingsheptieng ban duh ia ka bor, ka pyniap ia ka jingiatiplem bad ki briew kim salia ban leh ia ki kam runar bad ban iaid da ka lynti bym dei tang ban ioh bat ia ka bor. Ka jingsheptieng ia ka bor ka tuh noh ia ka jingim ba pura, ka pyniap ia ka jingkmen bad jingkyrmen ha ka jingim. Ka jingsheptieng kam ai lad ia ngi ban long, ban san bad ban im kumba ngi dei ban im ha ka jinglaitluid bad jingheh mynsiem. Ka jingsheptieng ka pyndkoh ia ka jingroi bad jingkiew shaphrang ka longbriew manbriew, ka imlang sahlang bad ka Ri.
Ka jingsheptieng ka pur kylleng ka pyrthei bad ki Jylla ka Ri India namar ba ki seng bad kynhun jong ki hehpaid ki pynsyier-pyntieng ia ki briew ha ki rukom bapher. Ki riewshitniam jong ki niam kiba hehpaid, la ka long ki riewshitniam Khristan ne Jiw ne Musulman ne Bhudist ne Hindu, ki lehmeng bad leh hanga mei halor kiwei. Ki trai ri trai muluk (indigenous people) kum ha dewlynnong West Papua ki shah thombor, ki shah knieh jubor ki lum ki wah, ki mar poh khyndew bad ki shah pyniap ha ki shipai ka Ri Indonesia. Kumjuh ruh ha Ri India, ki Tribal, Dalit, Adivasi, ki riewngeit Musulman bad kiwei de ki ritpaid ki im syier mynsiem bad ka jingleh donbor jong ki kynhun riewshitniam Hindu i kumba ka la khie rasong biang ha kine ki khyndiat snem. Ha kine ki khyndiat sngi ka Nongbah Shillong ruh ka la shong syier namar ka jingiakynad bad ka pynlyngngoh pat ba kane ka mih ha ka por ba lap ia ka jingbthei ki “top buh jakhlia Uranium” ha Nongbah Jynrin bad ruh ha ka por ba mih ka jingpynbna ba ka CAA kan treikam noh shen. Ym lah ban len ba ka kynhun synshar ha Ri India lada ka dei na kano kano ka rong kin ym sangeh ka jingthrang ban klun tylli ia u Uranium bad kin ym pyndam ia ka jingthmu barieh ban pynkylla Ri Hindu ia ka India?
Ka Jingrwai Salm kaba ong, “Shisha la nga iaid ruh ia ka them ka syrngiew ka jingiap, ngan ym sheptieng ia kaba sniew, namar me don ryngkat ma me bad nga…” (Salm 23:4) ka dei ka jingrwai kaba ngi ju sngewtynnad ban pule ha ki por jong ki jingeh bad jingdukha mynsiem. Don ki riewstad Baibl kiba batai ba kane ka dei ka jingrwai ba u Dabid u rwai shaphang ialade ha shuwa ba un long u syiem ka Hima Israel. Ha shuwa ba u Dabid un long syiem, ka Hima Israel ka long kaba tlot bor bad ka im hapdeng ki hima kiba khlainbor bad kiba hiar thma dusmon kat ia ba don. Ka la don ka por ba ka synduk ka jutang jong ki jiw ka la shah knieh ha ki nongphilistia bad ka la long ka jingjem daw bad jingjem rngiew kaba khraw. U Dabid ha shuwa ba un long syiem u la ialeh thma pyrshah ia u Golaiat bad ki nongphilistia ha ka them Ella. Ha kane ka thma ka la don ka jingiapyniap bad jingiaumsnam ba shyrkhei bad katkum ka Baibl, ka Ella ka dei ka them jong ka jingsheptieng bad jingiap kaba u Dabid ryngkat ki khun Israel ki la iaid lyngba.
Ha ka jingrwai Salm ba 23 u nongrwai u rwai shaphang ka them jong ka jingiap bad ka jingsheptieng. Ym lah ban len ka jingsheptieng ka teh mraw bad pynduh ia ka mynsiem iakhun. Ka jingsheptieng ka kjap ia ka bor pyrkhat, ka pynlynga-pynpisa jingmut, ka pynduk, pyntroin bad pyniap. Ka jingsheptieng ka pynkha ia ka jingpang khlieh bad ki jingpang kiba ktah ia ka bor pyrkhat bad bor jabieng. Ha ka por jong u Jisu nalor kiwei ki jingpang, ka jingpang khlieh ne jingpang ba ktah ia ka bor pyrkhat ka jur bha. Ki riewstad ki batai ba kawei na ki daw jong ka jingpang khlieh ka dei ka jingduk bad jingkyrduh. Ka jingduk ka pyndukha mynsiem bad ka pynsheptieng ia ki briew bad ka jingsheptieng ka ktah ia ka bor pyrkhat jong ki.
Hoid ym lah satia ban ioh ka jingkhein ba thikna, hynrei ka don ka jingiakren ba ka jingkhang dam bad jinglynshop ka khlam Corona ka la ktah jur ia ka jingim bad ka la ktah ruh ia ka jingkoit jingkhiah bad ka bor pyrkhat jong ki briew . Ka jingjah bad jingphet lamwir ki briew na la iing, ka jingiap kynsan bad jingbthat jubor ia la ka jong ka jingim ka paw kumba ka kiew ha kane ka por khlam? Ym lah ban len ba ki nongshong shnong ki sheptieng ym tang ia ka khlam hynrei ki sheptieng namar ka jingim, ka ioh ka kot bad ka kamai kajih ka la julor. Ki samla kiba bun ki la duh kam bad baroh ngi sheptieng bad artatien shikatdei ia ka lawei?
Ka jingsheptieng kam dei ka dak kaba bha. Ka jingsheptieng ka pynkha ia ki jingsniew ba bunjait. Kum ka nuksa, lada ki nongshong shnong ha ka Ri ki im syier mynsiem ka jingim ka long kaba sangsot bad kordit bad ka Ri kan ym san ne roi ne kiew shaphrang lano lano ruh. Ka jingsheptieng ka lah ruh ban pynbor ia ki briew ban kieng atiar, ban ialeh da ka wait, ki suloi bad ban iaumsnam. Niuma,ka jingkieng atiar kam iarap ei ei ruh em, ka pynjot bad pyniap pynban; kumjuh ruh ka jingiadung-iapyniap kam pynjop iano iano ruh.
Hoid ka don ka jingpyrkhat bad ka jingsheptieng ba ka jaidbynriew Hynniewtrep kaba ritpaid ka lah ban shah tyllep bad jah rngai na sla pyrthei. Kumta ngi iakhun bad iaksaid tyngeh ban iada ia ka jaidbynriew. Hynrei mynta to ngin iatai bniah ia kaei ngin iada? kumno ngin iada? bad na kaei ngin iada?
Ka ba nyngkong, ngin iada ia ka khyndew ka shyiap, ki khlaw ki btap bad ka mariang- kawei ka dei ban shai kdar ba baroh ki trai ri, ym dei tang kawei ka kur ne katto katne ngut ki hehspah, ki dei ki trai jong ka bri , ka khyndew, ki lum ki wah bad ki khlaw ki btap. Khnang ba baroh ki trai ri kin ioh kynti ia ka khyndew la dei ban pynduh noh shi syndon ia ka jingpynlong mar khaii ia ka khyndew, dei ban buh pud ia ka jinglong trai halor ki ri kynti bad dei ban khang pyrshah ia ka jingpynkylla ri kynti ia ki ri raij, ki ‘law shnong bad ‘law kyntang. Uwei pa uwei bad kawei pa kawei ka trai ri ki dei ban don shi lyngkhot ka khyndew ban rep bad ban shong iing. Ki Dorbar Shnong ne ki Dorbar Raij ne Dorbar Hima ki dei ban khmih bad pynthikna ban don ki ‘law shnong ne ki khyndew raij ha man la ki Hima bad Shnong.
Ka ba ar ban pynneh ia ka khein kur khein kha khlem da pynbakla da ki ain kiba noh shilliang bad kiba niew bein ia ki kynthei bad ki longkmie. Ka tynrai tang jait-thaw jait thymmai kaba la buh la seng da ki longshuwa ka dei ban neh. Kumjuh ruh ka tynrai ban don ka nongri-nongda, ka nongsumar-nongrap ia ka nongtymmen bad ruh ka ban kit ia ka khia ka shon ka pang ka jhia ha ka kur ka kpoh kan iai bteng. La donkam eh ban ngam kham jylliew sha ka mynnor ban wad bad thud ia ki syrwet jingshai ki ban lam khmat ia ngi sha ka lawei bad hapdeng ki jingkylla kiba bun.
Na kaei ngin iada? ngi im ha ka juk “Neo-liberal era” ka juk khwan myntoi bad ka jingrhah spah jong ki katto katne ki riewshimet. Ki nongbud jong kane ka sainpyrkhat kim ngeit ha ka jingiabhalang bad jingiasam bynta lang. Ka nongrim jong ka, ka long ban lum spah shimet, ban khwan myntoi bad khun ranab sha lade. Kane ka sainpyrkhat ka ngeit ha u ‘Lei thymmai ka roi ka par bad ha ka kyrteng ka roi ka par kam salia ban pynjot ia ka mariang, ban pynrngat bad pynkylla bih ia ki wah, ban pynkhyllem ia ki lum bad ki khlaw, ban pynkylla phetwir bad pynkylla duk ia ki briew. Kane ka sainpyrkhat kam pdiang ba ki don ki Jaidbynriew kiba dei ki trai ri, trai muluk kiba ieid ia la ka jong ka bri, ka khyndew, ka khlaw bad kiba ieid ia ki lum ki wah, ia ki mrad, ki mreng bad ki dohkha-dohpnat. Ki nongbud jong kane ka sainpyrkhat kim khein snep ia ki ‘lei khyrdop, ki ‘lei kharai bad ia ki ryngkew ki basa. Ki nongbud jong kane ka sainpyrkhat ki lah ban dei ki para ri, ki paradoh, ki parasnam ne ki lah ban dei ki heh saipan kiba wan na shabar Ri ne Jylla ne ki lah ban dei ki Syiem ne ki Myntri ne ki Nongmihkhmat paidbah. Kumta ngi donkam ban iada ia la ka jong ka Ri bad ka bri na kine ki kynhun kiba mane blei ia u ‘Lei thymmai ka juk “Neo Liberal era”.
Mynta kumne ngi iam briew bad diaw mynsiem namar ka jingkhlad noh jong i Kong Spility Lyngdoh Langrin, ka riewshlur kaba la ieng skhem triang khlem jingsheptieng ban pyrshah ia ka jingtih ia u Uranium ha ka thain Domiasiat. I Kong Spility i la long u mawjynthut uba wit ym tang ia Uranium Corporation of India Limited, hynrei i la long ruh u diengpyngkiang bad u shiah uba thar ia ki para kher, ki para mer, ki kur, ki para shnong, ki heh saipan bad kontraktor jong ka thain bad ki Hima Langrin, Nongstoin, Maharam bad kiwei kiba bun kiba kwah bad thrang dik dik ba ka Sorkar India kan tih noh ia u Uranium bad ban lum naphang ia ka spah bad klur tyngka ba ka bor Synshar ka tyrwa. Ki kyntien ba i kren, “ka klur tyngka kam lah ban thied ia ka jinglaitluid jong nga” ki dei ki kyntien jong ki riewshlur bad ba ki nongbud jong ka sainpyrkhat “neo-liberal era” kin ym pdiang lano lano ruh, hynrei ai kin long pat ki ‘tien phira ki ban pynshlur ia ngi mynta bad ki pateng ban wan.
U nongiathuhlypa Isaiah u ong, “…to wat sheptieng me, namar nga long u Blei jong me; ngan pynshait bor ia me; ngan iarap ia me; hoid ngan kyrshan ia me da ka kti kamon ka hok jong nga” bad kine ki dei ki kyntien jingpyntngen bad jingkyrmen ia ki Jiw kiba im ha ka jinglongmraw ha Babilon. Ha Babilon ki khun Israel ki im hapdeng ka jingsheptieng bad ki rwai sngewsynei ia lade. “Harud ki wah Babilon ngi la shong; hangta ngi iam…kumno kein ngi lah ban rwai ia ka jingrwai ha u Trai ha ka ri nongwei?” Ha ka snem 539 SK ka Hima Babilon ka la khyllem noh bad ki Jiw ki la lait na ka jinglong mraw, hynrei wat la katta ruh ki don ki Jiw kiba la bit la biang ka jingim bad ioh jingmyntoi shimet ha Babilon kim kwah bad kim mon satia ban ioh jinglaitluid, katba kiba bun kiwei pat ki Jiw ki thrang dik dik, ki duwai bad ki pynkhreh ialade na ka bynta ka jinglaitluid. Kito ki Jiw kiba la ioh jingmyntoi bad kiba la bit la biang ka jingim ha Babilon ki sheptieng iohba ka jinglaitluid kan pynduh noh ia ki jingmyntoi baroh ba ki ioh, katba kiwei pat ki sheptieng iohba kata ka jingkylla ha ka synshar khadar kan nang pynjlan shuh shuh ia ka jinglong mraw ha ri nongwei. Ki Jiw ki bym kwah jinglaitluid ki iasylla bad ki nongbabilon pyrshah ia u Isaiah, uba long u nongiathuhlypa ha kato ka por bad uba ialap bad iakhun tyngeh ban laitluid na ka jinglongmraw bad ban leit phai biang sha la ka Ri. Ka Babilon bad ki Jiw khwan myntoi shimet ki byrngem, ki kem, ki tied, ki bom, ki pynsheptieng bad ki set byndi ia u Isaiah, pynban u Isaiah um shym la pyndem ha ka jingsheptieng bad u la ieng pyneh rngiew bad u la jop ia ka jingsheptieng.
Lada don da kawei pat ka jingjop kaba khraw ha ka jingim ka dei ka jingjop ia ka jingsheptieng bad ka Rosa Parks, ka nongtrei bylla sngi bad ka dohiong kaba la ieng bad iakhun pyrshah ia ka jingthombor jong ki dohlieh ha Ri America ka ong kumne:
“nga la thait bad ngiah hi shoin ban pyndem sah ha ka jingleh donbor ki dohlieh….nga la ioh jinghikai lyngba ki snem bad wei ba la kut jingmut hi triang ka jingsheptieng ka shu jah hi la ka jah bad shisien ba la sngewthuh kaei kaba dei ban leh lane kaei kaba dei bad kaei kaba lait, ka jingsheptieng ka la phet rieh hi”
Amen
Phi don ban ong eiei?