Da u Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli, West Khasi Hills District
Shuwa ban poi sha katei ka phang ba nga la pyni haneng, nga kwah ban pynpaw tiak ia ka kyrdan jong ki nonghikai skul kiba la nangkylla katkum ka jingtyllun ki shaka jong ka por.
Ha ka por ba nga dang khynnah rit eh, ha shnong jong ngi ha Nongkrong la wan hikai skul nyngkong da u babu uba dang pass class-I uba na ka shnong Patharkhnang. Kham hadien pat, la pynsangeh noh ia uta u babu namar u dang rit kyrdan. Kumta la wan sa u babu ba la pass class-III. Hadien katto katne snem la pynsangeh ia u namar ba u dang rit kyrdan. Kumta la wan hikai sa da u babu ba la pass class-VI uba na Nongmyllam. Ha ki M.E.School ruh uba bit ban long Headmaster u dei uba la pass class-X.
Hynrei ha kane ka juk thymmai pat, ka sorkar kam shah shuh ia kiba dang rit kyrdan ban hikai skul. Wat ia kito ki nonghikai kiba la trei 20 bad 30 snem, hynrei kiba ioh duna 45% ia ka P.U.C ne class-XII ka sorkar kam shah shuh ban hikai.
Hangne nga kwah ban kylli ia ka sorkar jong ngi bad ia ki nongmihkhmat – Hato phi thaw aiñ tang ia kiwei? Ïalade pat balei phim thaw aiñ, ka kyrdan kaba kumno ba ki nongmihkhmat ki dei ban don? Katkum ka jingiaid jong ka por, la dei ban da buh da ka kyrdan ne qualification na ka bynta ki nongmihkhmat jong ngi khnang ba ka jylla jong ngi kan kiew stet ha baroh ki liang.
Haba nga pyrkhat marwei, nga iohi ba ka kyrdan jong ki nongmihkhmat jong ka jylla jong ngi ka kylla khongpong haba ia nujor bad ki nonghikai skul.
Haba ngi kyrtiang dien ia ka mynnor, ki nongmihkhmat ka jylla jong ngi ki long shisha kat ki nongmihkhmat. Peit ia u J.J.M.Nichols Roy, u Martin Majaw, u H.Hadem, u B.B.Lyngdoh, u G.G.Swell, u S.D.Khongwir, u Garnol Massar, u H.S.Lyngdoh, u B.Pakem, u Peter Marbaniang, u Capt.Williamson Sangma, u Purno A.Sangma bad kiwei kiwei, ngi da i hun shisha. Ki long shisha kiba stad, ba shemphang bad ka kyrdan ruh kaba biang. Hynrei nga lyngngoh ba mynta pat ki la nang bun ki nongmihkhmat kiba nangrit nangrit ha ka kyrdan pule. Hato kane kam long mar pyrshah bad ki nonghikai skul?
Ka sorkar ka la buh ryntih shuwa ia ki nongtrei sorkar naduh khlieh haduh kjat ha la ki kyrdan kyrdan. Hynrei katba nangiaid ki por, wat kito kiba la pass M.A, M.Phils, etc.ki hap ban trei ia ka kam chowkidar, peon, driver…
Haba ka sorkar ka buh da ki kyrdan ia ki nongtrei bapher bapher, balei mo kam buh noh da ki kyrdan sa ia ki nongmihkhmat? Ka kam saiñ hima sima ka dei kaba kongsan tam ha snieh pyrthei. Kumta, la dei ka por ba ka sorkar kan da buh noh da ki kyrdan ba thikna na ka bynta ki nongmihkhmat. Kita ki kyrdan ki long kumne: M.P. dei ban long kiba la pass M.A ne M.Com ne MSc shaneng, MLA dei ban long kiba B.A. ne B.Com ne BSc shaneng bad MDC dei ban long Class-XII shaneng.
Ka long kaei kaei kaba pynlehraiñ ia ka jaitbynriew Khasi, Jaiñtia bad Garo hapoh kane ka jylla jong ngi ba katba nangiaid ki sngi ki por, ba ia ki nongtrei sorkar bad ia ki nonghikai skul la thung sa tang ia kiba la biang kyrdan, katba ki nongmihkhmat pat la nangjop kham bun pynban da kiba dang rit kyrdan kiba long ki heh saipan. Kane ka pyrthei ka dei ka pyrthei Social Media. Kumta ia ka jingduna jong ki nongmihkhmat haba ki kren phareng la iohsngew, iohi bad peit da baroh ki briew ha kylleng ka pyrthei. Hato kane kam dei ka jinglehraiñ ia ka jylla jong ngi?
To ngin ia kylli mynta. Balei ba ki nongmihkhmat jong ngi ki nangrit nangrit ha ka kyrdan katba nangiaid ki por? Hato kane kam dei da ka jingbieit ki paidbah nongjied?
Nga iohi ba wat ha ki jaka sor bad khap sor ruh ki paidbah mynta ki khmih lynti tang ia ka bainong shisngi ha ka sngi thep vote, kim pyrkhat shuh na ka bynta ka burom jong ka ri bad jaitbynriew. Kumta bun ki nongmih khmat jong ka jylla jong ngi ki nang tang ban sam skhim, hynrei kim nang ban saiñdur na bynta ka ri.
Nga kynmaw ia uwei u nonghikai uba la pass B.A. naduh ka snem 1963, uba hakai ha kawei ka Upper Primary School Adhoc. Hadien ba u la trei ha kata skul 45 snem ka M/C ka la pynsangeh noh ia u namar ba u la tymmen. Nga isynei ia u namar ba ha ka por u la shongthait u la jaw ummat namar um ioh eiei shuh. Ka sorkar jylla jong ngi imat kam sngewsynei ia ki nonghikai skul. Imat ka sorkar ka kwah ba ki nonghikai skul adhoc kin iap noh mar ia kut ka kam hikai. Ka la dei ka jingong jong uwei u paralok jong nga uba ong, “Give us pension or poison.”
Katba ki nongmihkhmat jong ngi pat wat lada kim ler katno katno ruh, haba ki jop tang shisien bad hapoh 5 snem kim shym kren ha ki dorbar assembly wat shi kyntien ruh, ka pension jong ki pat ka nangkiew nangkiew. Hato kane kam dei ka jingleh shiliang khmat?
Ban pynkut ia kane ka khubor, nga kwah ban pynkynmaw ia ka khubor kaba dt.16 tarik Jylliew 2020, ba kat u myntri jong ka sorkar um tip ia ka shnong Ampata la ka hap ha ka jylla Meghalaya ne Assam. Kumta u shu ong ruma ba katei ka shnong ka hap ha ka Assam. Namar ka jingkren ruma jong u myntri sorkar, ka la pynlong ia u Syiem ka Hima Jirang ba un hap ban pynshai bad pynshisha ba katei ka shnong ka hap ha Meghalaya. Hato kata kam pynlehraiñ ia ka jaitbynriew?
Para ri, hato phi hun ba ka kyrdan ki nongmihkhmat kan nang hiar arsut? Ne phi kwah ba kin nangkiew artet kum kiwei ki nongtrei sorkar bad ki nonghikai skul? Ki nongmihkhmat jong ngi ki dei ban long kiba stad, bashemphang bad kiba la biang ka kyrdan khnang ba ka ri jong ngi kan kiew stet ha kiba bun ki liang. Lada ki nongmihkhmat ki kham duna ban ia ka kyrdan jong ngi, kata ka mut ba ngi dang long kiba bieit, kiba matlah bad kiba kyllut.
Kaei kaba phi kren, ka dei lut. Kumban bsuh shi laiñ ia kaba phi thoh, ka jingbym don kyrdan ne jingpule ki nongmihkhmat, hateng hateng ka pynshlur ia ki nongshong shnong ban ym ia leit skul noh, namar khlem jingpule ruh lah ban long nongthawaiñ lada don ka pisa.
Balei kim buh kyrdan iaki nongmihkhmat namar ki shaniah ha ngi ki paidbah namar iaki la jied ma ngi te ka shong ha ngi ki nongjied ban bishar tangba ki nong shong shnong jong ngi pat ha baroh hi ki constituency namar ba biej pisa palat kimbna shuh shaphang kata tang ba dei u candidate riewspah ym pher la u long kumno2 ruh ia uba lah nang lh stad,ba shemphang bad donburom pat klet noh shwa namar ba um long uba pahuh pahai. Na kata ka daw ka jylla jong ngi ka hiar ha ki liang baroh bad ym pat I don jingkyrmen ba Kan kiew ne don jingkylla.Ko ki nongjied sngewbha ia kynditbynriew noh khnangba ka jylla jongngi kan ym iap.