M.M.Thaiang
Harum ka Jowai Civil Hospital, Jowai, hajan u Mot sahnam jong u Kiang Nangbah, u Commander Inchief ki ‘riewkieng Wait-Kiengstieh’, riewbah Khnam bah Ryntih jong ka Ri-lum Jaintia, la don kawei ka Thwai (Pool) ha ka Wahmyntdu ia kaba la khot ka “SYNTU KSIAR.” Ka long ka Thwai (Pool) kaba heh, kaba jlan ka lynter, kaba jylliew bad kaba don la ka parom.
Ka parom ka ong mynba danglung ka pyrthei, ha kaba ki Moosiang, ki Mootha (Mawsiang-Mawtha) ki dangjem kum ka ‘dewbilat kaba dangkhleh, la don kawei ka briew ha Jowai kaba kyrteng ka “SYNTU” kaba la iap kmie iap kpa naduh ba ka dangrit. Ka long ka briew kaba sniewbok, tang hadien katto katne bnai ba ka la iabia (shongkurim), u Kurim baieid eh jong ka, ha kawei ka Lyiur ba jur eh u Slap, u la shah rah kynting ha ka lad-lad umsaw jong ka wah Myntdu katba u dang pyrshang ban kam ia ka wah Myntdu na ka jaka rep jong u sha iing. Ka wah Myntdu ka la rah kynting ia u na uwei u Mawlong sha uwei u Mawlong bad u la iap. Ka wah Myntdu ka long ka wah kaba rit, kaba jai-jai ha ka por tlang katba ha ka por lyiur pat ka long ka wahbah kaba itriem ki lat lat jong ka.
Ka parom ka ong lai bnai hadien ka jingkhlad noh u Kurim jong ka, ka la kha ia u khun shynrang uba bha briew bad uba bit kpa bha. Ban ioh ia u khun shynrang ka long ka jingkwah, ka jingthrang bad ka jingangnud jong ka ba un mihkhmat salan (mihpli) ha ka jaka u kpa jong u bad ka khmihlynti ba ynda u la san u la rangbah un sa long kum u kpa jong u, briew uba tipbriew, tipblei, uba tiplok tip jor, uba tipkha- tipman, uba tipkher-tipmer, uba donburom bad u ban tei ia ka bha ka miat jong ka imlang ka sahlang.
Ka Parom ka ong ba ka Syntu, ka long ka khunswet, kaba la iap kmie iap kpa naduh ba ka dangrit. Ka long ka briew kaba duk, kaba sngewrit, kaba tipbriew tipblei, kaba tiplok tipjor bad hadien ka jingkhladnoh u Kurim jong ka, ka la dei ban trei shitom ban pynkdang ialade bad ban kynshew kyndiap katba lah ei na ka bynta ban pynbiang Iulum, Iutap bad ia ka bam ka sa na ka bynta i khun iba kan sa kha. Lai bnai hadien ba la iap u kpa, ka la kha ia u khun shynrang, haba ka la sngew ba ka la kham iohbor ka met (Wam em dae u sniaw lungpran ong ki Pnar), ka la kham sngewshait ka met ka phat, da sngewskheh ka kti, ka kjat, ka sdang ka leit trei leit ktah sha Hali sha Pynthor da kaba bah iala u khun ha Ryngkhi (She carried a baby on her back) man ka sngi. Teng teng haba kala sngewthait ban bah ia u ha ryngkhi, ka leit pynthiah ia u ha ka Salahut (a cloth sleeping bed) ha Myndu kba (Trep) bad tang-tang shiphang ka wan jngoh ia u. Haba u khun jong ka, u la kyndit na bathiah shisyndon ka rah bad bah ia u ha ryngkhi bad trei artat kumne manla ka sngi, ha ka lyngkha kba jong ka, ka bym da jngai eh na ka jaka kaba u Kurim jong ka, u shah rong ha ka lat lat Umsaw bad iap jyllop ha ka wah Myntdu.
Katba nangiaid ka por bad ka rta jong ka Syntu ruh kaba dang i samla bha (being in her young age) shibun ki Samla shynrang kiba wan tyrwa ialade ban shong kurim ia ka bad ka kyntait ia baroh ki jingtyrwa namar ka jingmut jingpyrkhat jong ka, ka her satang shaphang u kpa jong u khun jong ka, uba ka ieid eh. Ka Syntu, kum ka nongrep ka jingim jong ka ka long dangstep bad u khun ha ryngkhi sha Hali kba bad na Hali kba janmiet sha iing. Kum ka riewkynthei la ha Lyngkha ne hapdeng ki paralok, ki parajor, ki para marjan iing, para mar jan sem, u khun ba marwei baieid eh jong ka, u long u nongpyntngen jong ka.
Ka Syntu, wat la ka long ka riewkynthei (Widow) hynrei pat kam ju pep ban leit jngoh bad pyntngen ia kito kiba pang kiba shitom, kiba iashong iasah marjan iing ha ryngkat ka kitbok kitrwiang ba kin ioh biang ia ka jingkoit jingkhiah kloi bad ai jingiarap kat kaba ka lah ei, ia kito kiba donkam ia ka jingiarap. Hakhmat ka Syntu, ym don nongshun, nongdusmon baroh ki long ki paralok jong ka, nalor nangta ka pynlut por ia ki jingmut jingpyrkhat jong ka kumno ban sumar, ban pynheh pynsan iala u khun ba marwei ba ieid eh jong ka, ba un long u briew uba tipbriew tipblei ha baroh shilynter ka jingim jong u.
Ka Syntu, katba nangiaid ka por, u khun jong ka, u la nangheh nangsan ha ka jingshoh u Slap, ha ka jingbeh lyer, ha ka shit ka sngi jong ka Lyiur bad ha ka jingkhriat jong ka Tlang hapneh jong ka kmie (by the side of his Mother). Ka Syntu, ka don ka Hali kba harud wah Myntdu, kaba la puh la dain da u Kurim jong ka, ha shwa ba un khlad ha ka jingshah rong jong u ha ki lat lat jong ka wah Myntdu. Ha baroh ki saw aiom jong ka snem, ka Syntu, ka dem minot thop ha ka rep ka riang ha kane ka Hali. Ha ka por Lyiur lada slap ne rang dangstep phyrngap bad la u khun ha Ryngkhi, ka thiew phlang, thiew kynbat hapoh hali, ha ka por otkba, ka otkba bad rah ia ki Kham kba napoh hali sha Myntu shoh kba bad shohkba, katba ha ka por tlang da u Mohkhiew, ia ki hali lum ka puhdun bad ia ki hali ba don um pat ka puhkyllastong (turn the soil up side down). Ka Syntu, ka long ka ‘riewkynthei (a Widow), hynrei pat kam sngew ia ka thait ka jrem bad ka trei shitom ban ioh pyndap pynbiang ia ki jingdonkam jong ka bad iala u khun bamarwei baieid eh jong ka.
Ka Syntu, ka longkmie kaba trei shitom bad kam ju pynlehnohei ia ka por. Ialade ka bunkam ha ka trei ka ktah hapoh Hali katba u khun jong ka, u mareh shane shatai bad teng teng u iaid ha ki Stiar Hali bad kynrot ha jan jong ka. Haba u khun jong ka, u jngai bad kam iohi ia u, ka khot, (khut-kbai) ka pyrta bad maham ia u ba um dei ban jngai na ka. Teng teng ka leit jngoh ia u ha Myndu–kba ban iohi u leh aiu. Haba ka wan jngoh ka iohi ba u khun jong ka, u pynlut por bad barngia ban peit ia ki Dkhiew kiba rah ia ki Wieh, ki Ktiar bad teng teng u pynlut por ban peitkai ia ki Thabalieh kiba har-rukom kiba wan kjit Umsyntiew na uwei u syntiew ha uwei u syntiew na ki syntiew kiba don ha sawdong ka Myndu shoh kba. (Trep shoh kba). Haba ka iohi ba u khun jong ka, u suk, u kmen hangta ha Myndu kba, da kaba kmen ka leit hiar rep sha Hali la ka long ha kaba thiew kynbat, wer stiar Hali lane pynkhuid khap-hali lane ha ka puhdun ne ha ka puhkylla stong ia ka Hali jong ka.
Ha kawei ka sngi la don ka jinghap slap-lapro kaba jur bha ha ka thain pynthor Nein jong ka wah Myntdu, ka Syntu kam tip kam bna eiei ia kane ka jinghap slap lapro naba ym don slap ha ka thain ba don ka Hali kba jong ka bad ka dem sia ha ka trei ka ktah hapoh Hali bad kam tip kam bna eiei ba u khun jong ka u dang ialehkai ha Shyiap jong ka wah Myntdu.
Ha ka jingjah slem jong u, ka kmie ka la khot la pyrta (khut-kbai), hynrei kam shym la ioh jubab eiei. Ka leit peit leit jngoh sha Myndu shohkba iohlehse u don hangta bad um don satia. Ka la khot ia u ha ka kyrteng katlah katiai, kam shym la ioh jubab eiei bad ka la shu iohsngew tang ia ka jingsawa ka lum ka wah ia ka surktien jong ka. Ka la khot katlah katiai da ki spahsien, hynrei longlehnohei. Ki Nongrep kiba iadon marjan haba ki la iohsngew ia ka jingiam jinglynniar jong ka ki la iawan kylli bad ban iarap ban pyntngen ia ka, hynrei ym lah leheiei, ki la shu iohi ba ka mareh shane shatai na uwei u Stiar Hali sha uwei pat u Stiar la kum ka biej bad kim tip ia ka daw. Ki lok ki Jor ki marjan marpa kiba don hangta, ki sngewthuh na ka jingiam, jinglynniar jong ka, ba u la jah u khun ba marwei baieid eh jong ka. Ki lok ki Jor kiba don hangta ki la pyrshang ban iawad shane shatai ia u khun jong ka, hynrei ym lap satia.
Ka Parom, ka ong ba ha kaba khatduh, ka kmie (Syntu) ka la iapler bad kam mih iam, mih lynniar shuh, haba ka la kham tipbriew, ka la ai khublei ia ki lok ki jor kiba don hangta bad ka pynkut da kaba ong “Ia u Kurim jong nga la bam da kane ka wah Myntdu ha kane ka THWAI, sa ia u khun ba marwei ba ieid eh jong nga, kumta kan myntoi aiu ia nga ban im. Ngan suk ngan kmen tang haba ngan ia don lang bad ki”.Kumta ka la rynsiej pum ha wah Myntdu. Ki lok ki jor kiba ia don hangta, ki la iohi shiphang arphang ba ki lat lat jong ka wah Myntdu ki rah kynting ia ka bad tang shu poi ha Thwai,nangta kim iohi shuh ia ka.
Haba ki briew ki tip ia kane ka jingjia baroh ki ia kren satang shaphang ka Syntu bad ki kam leh isnei jong ka iala ki parabriew, hynrei pat ki briew ki iaid kiar na kum kine ki jingiap mynsaw. Ha ka step kaba bud ki riew rangbah ki la iashong pyrkhatlang kumno ban leh ban lap ia ka met iap jong ka Syntu. Ha kata ka por, ka por kaba dangieng ka hok ha ka shikyntien, ka dei ka rukom ban phai sha U Blei Nongbuh Nongthaw, pan ia ki dak ki shin lyngba u Klong u Skaw. Ki ud ki nam da kaba pan dak pan shin lada ka Umkhuid Umsngur lane ka Kyiad Um kaba la thep ha u Klong Skaw, ka sohlymbar, ka sohlynthiang ha u Klong u Skaw, kata kiba leitwad kin sa shem ia ka metiap bad lada kata ka Umkhuid Umsngur lane ka Kyiad Um ka pan sapet ka pansapar ha uta u Klong u Skaw kata ki la sngewthuh ba ki nongwad kim lap ia ka metiap. Nangta u Tymmen, u San, u Nongud Nongnam lyngba u Klong u Skaw, u pan sa kawei ka dak ka shin da kaba pynper ia u Klong Skaw ha kata ka jaka kaba jia bad ha ka jaka kaba neh bad shad u klong hajuh hangta ka don ka met iap.
Ka Parom, ka ong ki la leitbuh ia uta u Klongskaw ha kata ka lat-lat jong ka wah Myntdu, kaba ka Syntu ka la rynsied. U Klong u la per ha kata ka lat-lat bad haba uta u Klong u la poi ha kata ka jaka ba don ka metiap, u Klongskaw u shad sawdong sawdong bad na ka jingshad jong uta u Klongskaw ki tip ba hangta ka don ka metiap. Ha kata ka por haba ka hok ka dangieng rasong, haba ki briew ki pan dak pan shin na U Blei Nongbuh Nongthaw ha ka hok ka shikyntien, katba pan u briew, U Blei U sngap bad u ai ka jubab hangta hangta hi. Ha kane ka jingpan dak pan shin, u Tymmen u San Rangbahduh u ud u nam ha u Blei Nongbuh Nongthaw da ka ong “Lada shisha shisha ka metiap ka don ha ka jaka ba shad u Klong u Skaw, to hukum ko Blei Trai Kynrad ba une u Klong u Skaw un wanphai biang sha nga u Tymmen u San uba don hapdeng kine ki paidbah kiba donlang harud kane ka Thwai (Pool) kaba shad une u Klongskaw. Hangta hangta hi la ong ba la khie ka Lyer kaba jur bad khynniat ia uta u Klongskaw sha kti jong uta u Tymmen u San bad hadien ba u Tymmen u San u la shim ia uta u Klongskaw, ki la tip shai ba ka metiap ka don hangta bad ki la leitphainoh sha la iing.
Katba nangiaid ki sngi bad ka por ki briew kiba don jaka rep ba marjan ka Hali Kba jong ka Syntu bad ia ka Thwai ha kaba ngam bad don ka metiap jong ka, la burom bad niewkor ia ka kum ka Nongri Nongsumar jong kane ka Thwai kaba kyrpang (Pool) ha ka wah Myntdu. Ia ka Syntu wat lada ka dei ka riewkynthei, hynrei haba ki la niewtang ia ka jingbha bad ka jinglehbha sbun jong ka ia ki briew kiba donkam ia ka jingiarap bad ia kam babha jong ka la niewkor ba ki long kiba kordor kum ka Ksiar bad katba nangiaid ka por ia kane ka Thwai lakhot ia ka “KA SYNTU KSIAR”. Ha ka khanatang hi kam shym mut ba ka Syntu Ksiar, ka dei u ne ka Syntiew (A golden Flower), hynrei ka thew ia ki kam babha jong ka Syntu ba ki long kiba kordor kum ka Ksiar.
Phi don ban ong eiei?