La thaw da u Ex.Rev.K.Langrin, Secretary Arts&Culture,
All Lyngngam Organisation.
Ka Ri Lyngngam ka don shaphang sepngi jong ka West Khasi Hills District, Meghalaya, kaba iakhap bad ka ri thor Assam na shatei bad ka Garo Hills bad Bangladesh na sepngi. Ka long ka jaka kaba riewspah ha ki khlaw ki btap, ki syntiew ki skud, ki sim ki doh bad khamtam ki marpoh khyndew kum u dewiong, u nar, u Selimanite, u granite, u mica, u uranium bad kiwei kiwei.
Namar ba ki Phareng hyndai ki khot ia ka jaka ba shong ki Lyngngam ‘country’, na kata ka daw ba sa khot ia ka mynta ‘Ri Lyngngam’.(Peit ha ka kot jong u P.R.T.Gurdon ‘The Khasis’ p.193-197). Ka Ri Lyngngam ka long kaba ïar katta katta kumba long ka Ri Bhoi, Ri War bad Ri Jaiñtia. Katkum ka jingiathuh jong u babu Albert Lyngwa uba la wan shongshnong na ka shnong Mawphlang sha Nongkyn-a, Ri Lyngngam, u ong ba ha ki snem 1957-58 kat kiba leit poi sha Markasa ki ong beit ba ki la poi sha Ri Lyngngam. U (L) Rev.S.Wollington Thabah na Pariong ha ka kot jong u ‘Ka Histori ka Mission ialap bad Kolshor Ri Lyngngam’ p.32, u ong ba ka Ri Lyngngam ka kynthup naduh ka thaiñ Sawsymper Pamsanngut, bad la ñiew ia ka kum ka Ri Lyngngam mihngi.
U(L) Tbn.W.G.B.Marwein na Pariong ha ka jingthoh jong u ha ka Souvenir Golden Jubilee Celebration Lyngngam Presbyterian Higher Secondary School Mawthengkut p.14 u ong, “Ka Ri Lyngngam ka kynthup katto katne ki bynta jong ki hima: Maharam, Langrin, Myriaw, Riangsih, Nonglang, bad Jyrngam. Ka bynta kaba khambun ka dei hapoh ka hima Nongstoin.” Sa u Rev.Phidolis Dkhar ha ka bynta jong ka jingthoh jong u, “Ki Nongmait lynti ia ka Ri Lyngngam”, u ong ba ki missionary ki la pynim biang ia ka jingialap sha Ri Lyngngam shaduh ki thaiñ Nongkharai.(Phin lap ia kata ha ka Souvenir Golden Jubilee Celebration LPHSS Mawthengkut p.5).
Lada don ki ban pyrshah ia kane ka jingthoh, wat kynnoh ia nga, hynrei to phin kynnoh beit ia kitei ki Rangbah ba nga la kdew. Lada phi kynnoh ia nga ka mut ba phim pat nang pule kum kawei ka briew ba ialeh ban ioh ia ka kyrdan Doctorate ha NEHU, Shillong (kaba la ong ia nga, “Balei phi kynthup ia ka hima Maharam?” Nga la ong ia kata ka briew, “Da pule bha kong, nga shu kdew ia ka jingthoh jong kiwei”)
Ban pynlyngkot ia kane ka jingthoh nga shu ong ba ka Ri Lyngngam mynshuwa ka long kaba ïar hynrei mynta pat ka la nangrit suki suki, namar ka jingbymtreh ki nongshong shnong ban kam ialade ki ‘Lyngngam’. Ki ong hana ba ka dei ka kyrteng kaba poh.
Mynta to ngin ia peit sa ia ka Anthem ba nga la thaw ha ka snem 1996. Ka daw ba nga sa thaw ia kane ka jingrwai ka long da ka jingbthah jong ki riewtymmen bad ki dkhot ka All Lyngngam Organisation(ALO). La ioh ban rwai nyngkong ia kane ha ka General Meeting jong ka ALO kaba la long ha Nongstoin ha ka snem 1996. Bun ngut ki tymmen Lyngngam ki la jaw ummat haba nga phah rwai ia ki khynnah skul na ka Seinduli Upper Primary School.
Haba nga thaw ia kane ka jingrwai, ym dei ba ngi pynkheiñ noh ia ka Jingrwai “Ri Khasi Ri Khasi”, hynrei ka long tang ban pynpaw ba ngi ruh ngi don ka jingrwai Ri Lyngngam. Ka jingthmu ha ka por ba thaw ia kane ka jingrwai ka long ban rwai ha ki por ba long meeting ALO. Bad ruh yn shah sngewbha lada don ki skul ha Ri Lyngngam ki ban pyndonkam teng teng ban rwai ia ka. Nga la thoh lang ruh bad ki note ha ka Tonic Solfa Notation khnang ban pynsuk.
Ki don ki kyntien kiba phin shem jingeh ban kynnoh. Kita ki long kum : ‘rev’ kynnoh shiteng ia u ‘rew’, ‘barev’ kynnoh shiteng ia u ‘barew’. Nga la shu shna alphabet Lyngngam ma nga ia u ‘V’ nga shu ot shiteng ia u ‘W’. Te sngewbha shim, ‘ev’ kynnoh shiteng ia u ‘ew’.
Phi don ban ong eiei?