Donald Nongkynrih, Sohra.
U Sohkwit ne ha ka ktien botany ki tip ia u kum u “Citrus macroptera”, u long uwei naki soh uba kynrei bha ha ka Ri Khasi – Jaintia jong ngi. Ia une u soh la shem bha ha ki thain Ri- war jong ka West jaintia bad East khasi hills district . Ki shnong ba une u soh u mih bha ki long Mawlong, Wahlong bad Tyrna .U dei ruh uwei ba ngi ha ka Ri Khasi – Jaintia jong ngi, ngi iabam bha bad ha teng ha teng u long ruh u dawai ba naduh ki pa kulong kumah jong ngi ki la pyndonkam ia u ha kiba bun ka liang.
Une u soh u la ioh ia ka kyrteng kyntang jong u na uwei scientist uba kyrteng “Montrouzier” haka snem 1860.. Khyndiat ngin ia phai kumno une u soh ba ki stad science naka subjek biology ki la ai ka kyrteng kynsai ia une u soh “u Sohkwit ” ne haka ktien jong ka botany ” Citrus macroptera “u long uba kordor bha ia ngi ki briew ,bad ngin iapeit kumno une u jait soh u long uba donbor shisha ne uba ngi dei ia shimkhia ne ngin ia bam ne pyndonkam ia u.
Ki kato ki katne ba une u soh u long ba kynsai na ka longiing ‘Rutaceae’ u lah ban ai ka jingshakri jong u ki long kumne harum:
• Ha ka baiongkhlieh,Shitmet bad pangmet : U Sohkwit u long uwei uba iarap shibun ha kane bynta ha kaba u sla jong u, u long uba iarap bha bad ha ka shit met pat ka um jong u ka long ka bor ne ka dawai bah .
• Ha ka bynta bad ka kpoh kum ka prie, pynhiar bad suhot : U Soh jong u u long uba iarap shibun ha kaba ngi lah ban shet bad ka um bad sa dih iaka um jong u.
• Nalor kitei ki bynta ba u la iada, u sohkwit u long ruh kum u rang ialeh ha ki bun bynta ha ka koit ka khiah bad u long ruh kum u Antiseptic, Anti oxidant, Anti – inflammatory, Anti-carcinogenic, Anti-allergenic.
• Khamtam leilei U snep jong u, u long u ba don ka bor kaba lah ban iarap iaka met jong ngi namar u don iaka umphniang kaba ki khot ka “Essential oil” kaba ka don laka bor bad ka dor jongka ha ka tarajur jong ka jingkoit jingkhiah.
• U Sohkwit u long ruh u soh uba don ia ki Carbohydrates, Protein, Dietary Fibre, Minerals, Vitamins.
Hynrei katba nang iaid ka por ne haka jinglngaid noh jong ka por une u soh uba kordor uba don ka spah bakhraw hapoh jong u , u la nang sdang hiar arsut ha ka jingdonbynta ka jong u ha ka jingim kaba man ka sngi ka jong ngi . Kawei ka lah ban long ba ka jingpyndonkam ka jong u ruh ka la kham duna ha kaba ia nujor bad ki por jong ka mynnor . Kawei ruh ka liang ka lah ban long ka rukom pyndonkam ia u bad ha kano ka bynta ngin pyndonkam ia u kaba ki mynbarim jong ngi ha ka por jong ka sotti juk ki ju pyndonkam ia une u soh .
Kyntang iawai shuwa ba ngan khylliap noh ia u khulom ksiar nga buh ka jingkyrpad barit ba shisien pat ngin dur iap ban pyndonkam ia u ha kano kano liang la ka long haka bam ne haba ngi shem ne iakynduh kinokino ki jait jingpang namar ba u long u soh uba lah ban ai ka jingiarap iangi shibun. Kumjuh ruh naka liang jong ngi ngi dei ban nang pynneh pynsah ia u ne ban sumar iaka mei mariang namar kumba ngi ju tip hi “ Kaei kaba ngi ai ne bsa iaka mei mariang, Ka mei mariang ka noh laka bynta iangi” .
Phi don ban ong eiei?