La thoh da: Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli,
West Khasi Hills District.
Secretary Arts&culture, All Lyngngam
Organisation (ALO).
Paralok, shwa ba ngan iathuh lyngkot ia ka jingim u Khon rympha jong ki Lyngngam hyndai, nga kwah ban pynbeit lem ia ka jingbakla kynnoh jong u paralok jong nga (Rev.H.K.Nongbsap) uba phi la iohsngew ha ka YouTube channel jong u. U pastor imat u la shah shet hano re hano, namar ia u khon rympha u kynnoh “Kondongpa”. U la kren ia kata ha ka jingiaseng samla KJP Synod sepngi ha Riangdo, snem 2014. Shibun ki paralok jong nga kiba sngewthuh malu mala ia ka ktien Lyngngam ki ju kylli na nga -Ka mut aiu ‘Kondongpa’? Nga la shu jubab lyngkot,”kondongpa, kam dei ka ktien Lyngngam” Ha ki sngi jong ka lockdown 2020, i menkmie jong nga (kong EB.Snaitang) i la plie ia ka YouTube channel jong u Rev.HK. Nongbsap ba u la kren ia ka subject balang jong ka balang Riangdo 2014, nga ruh nga la kum sngap. Dei hangta ba nga iohsngew ba i pastor i pyndonkam ia ka ktien “Kondongpa”. Shipor te nga la lyngngoh hynrei ynda u la batai nga sa sngewthuh ba u mut ban ong “Khon rympha”.
Da kane ka jingthoh, nga ngeit ba kan ai jingmyntoi ym tang ia ki bym dei Lyngngam hynrei wat ia ki samla Lyngngam kiba la pynleit jingmut 100% tang ia ki khana phareng bad dkhar. Bad ruh da kane phin sa lah ban pynbeit ia ka jingbakla na u Kondongpa sha u Khon rympha khnang ba kan ym long bieit kumba ong kawei ka longkmie ia u dkhar uba loit ia u ksai jingteh ,”Lawra mama, lawra”.
Ha ka ktien Lyngngam, ‘Khon rympha’ ka mut ‘Khunswet khun rangli’ ba la iap u kpa bad ka kmie naduh dang rit. Ka jingim khonrympha ka long kaba dap tang ka jynjar bad sohsat. Sa tang U Blei uba ri ba sumar ia ki. Hynrei u Blei bastad u kyrkhu kyrpang ia ki ba ynda la san kin manbha manmiat, riewspah riewphew, bhabriew kyrpang bad pawnam. Ki longdien mandien kin sah pyrto junom ia ki.
To ngin ia peit noh ia ka jingim u khon rympha ki Lyngngam hyndai:-
U kpa bad ka kmie ki la leit wad jaka rep lyngkha ba ha ka ktien Lyngngam ki khot “Wangmiangsar”. Kita ki dang don khun tang arngut. Uba nyngkong u dei u shynrang uba dang tang 6 snem eiei bad kaba ar ka kynthei kaba dang 2 snem. Ïa kita ki khun rit ki la iehnoh ha ïing, katba ma ki pat ki la leit sha kawei ka lawbah ban ïit jaka ban rep lyngkha ha ka snem kaba bud. Ynda la dep ka wangmiangsar(ban thung da u siej ba la tyngkhap da ki sla dieng), ki la khreh sa ban bam ja song. Hamar hangta la iohsngew ia ka jingpyrta kaba sawa jam ba la mih na kata ka khlaw “Kaw!” Kata ka dei ka jingpyrta jong u Basa ba shong ha kata ka khlaw. Mar kumta ka kmie ka la suh khriat bad la khynñiuh baroh shi rynieng. Kumta ka kmie ka la ong, “Ïa leit noh sha shnong, nga sngewthuh ba ka met jong nga kam long shuh.” Kumta ki la leit kyrkieh sha shnong khlem lap bam shuh ia ka ja. Mar iapoi ha ïing ka kmie ka la kyllon kram bad dkut mynsiem artad. U kpa ruh u la kem pang bad tang shiphang u ruh u la iap. Ngaiñ la dum ka bneng, ki khunlung ki la iam bad lynñiar. Ki para shnong baroh ki la beh shata, bad ynda ki iohi ba la iap arngut ki la tharai ba ka dei ka khlam. Kumta ki la phet kyrkieh sha khlaw. Ha shnong sah sa tang kita ki khunlung arngut.
Uta u khunlung ba 6 snem ka rta u la nang ban pyrkhat ba ym long ban iehnoh sah ia ka met jong ka kmie bad u kpa hangta. Kumta, u la tih ia ka thliew ha khrum jong ka kyrpong ïing tang da u kyrsap(kyrsap u dei u mohkhiew rit ba shu thung ha u siej jrong). Hadien 3 sngi ba u la tih u la ithuh ba la ngiam ia baroh 2 tylli ki met iap. Kumta, u khunlung shynrang u la pyrshang ban pynkhih ia ka met jong ka kmie hynrei um lah. Kumta u la duwai Blei,”Ko Blei, to ai bor ia nga ba ngan lah ban khynñiat ia ka met i mei.” U Blei ruh u la iarap, bad u la lah ban pynhap ia ka met jong ka kmie shapoh thliew. Sa ia ka met jong u kpa ruh u leh kumjuh. Nangta u sa tap da ka khyndew. Ah! Sangsot ia ki khunlung bapli, ki bam kat ia kaba lap ba shem. Ïa kita la khot ‘Khon rympha’.
Hadien bun sngi, la don ki para shnong kiba la wan peit suh la kita ki khunlung ki dangim ne ki la iap. Haba iohi ba ki dangim, baroh ki la wanphai biang sha shnong namar ki ong ba kam dei ka khlam.
Ynda ki para shnong ki la wanphai sha shnong, kita ki khunlung ki la sdang ioh mynsiem. Ki la im da ka jingai ja isynei da ki para shnong. Ynda u khynnah shynrang u la dap 10 snem u la sdang ban ioh bylla bad ka para jong u ruh ka la nangsan. Haba u shynrang u la dap 13 snem karta u la leit wad bylla noh sha ka jaka ba jngai. Ïa uta u khynnah baroh ki khot sin, khon rympha. Ka ktien ‘khon rympha’ ka dei ka common noun.
Ha kawei ka sngi u la leit poi ha ka ïing jong u syiem. U syiem u don kawei ka khun samla kaba bhabriew katta katta ba baroh ki samla ba khlaiñ ki ju leit pyrsia, hynrei kam i mon wat tang uwei ruh. Haba u khon rympha u la poi ha phyllaw jong ka ïing syiem, ka khun syiem mar ia iohi ia u ka la iapmat. Namar kam pat ju iohi ia u khynnah uba bhabriew kum ma u.
Da ka jingkyndeh ka mynsiem ka khun syiem ka la mareh sha u bad sa khyndiat ka la jan kdup. Ka la kylli, “Phi uei, balei phi wan shane?” U khon rympha u la jubab,”Nga dei u khon rympha, i mei i pa jong nga ki la iehnoh khunswet ia nga bad iwei i para kynthei ba dang rit. Nga wan hangne ban wad kam bylla.” Ka khun syiem ka la mareh sha u kpa, ka da ong, “Pa! Ai bylla lem seh ia utei u khynnah ba nga isynei eh.” U syiem u la mih shabar bad u la iohi ia u khynnah ba jot raitoi. U la ong, “Ani! Dang kat ma me me pan bylla? Mano ban ai bylla ia u khynnah rit?” Ka khun syiem ka la ong ia la u kpa, “To seh pa ai bylla ia u, phim isynei ia u bapli u khun swet?” Kumta da ka jingpynbor ka khun u syiem u hap ban mynjur. Te u syiem u la ong ia u khon rympha,”Ïa leit sha lyngkha ngan ai ia me tang khyndiat.”
Ynda poi ha lyngkha u syiem u la tyrwa tang 10 pruh sawdong ba un thiew kynbat. Hynrei uta u khon rympha u la pan baroh kawei ka lyngkha kaba heh. U syiem u la ong,”Me nud ban pan baroh, katno bnai men pyndep? Me tip, ia kane ka lyngkha wat ia ki rangbah ruh kan shim por 3 taiew.” Hynrei da ka jingpynbor ka khun, u syiem u hap ban ai.
Ha ka sngi ba u khon rympha u sdang ban trei u la pyndem shuwa ban duwai ha U Blei, “Ko Blei, to isynei ia nga u khunswet khun rangli. To ai bor ba ngan pyndep tang shisngi ia kane ka lyngkha jong u syiem.” Ynda u la sdang phut ia ki kynbat, wow! Ka jingstet ki kti. Bad tang hapoh shiteng sngi u la dep baroh.
Ha kawei ka sngi u syiem u la khreh ia ka jing khawai na ka bynta u khun u hajar jong u. U la ri lypa ia uwei u sniang uba heh, uba ka jingjrong ka long 15 pruh. U syiem u la khot shuwa ia ki 15 ngut ki khoraw kheibah (ki samla heh ksah kiba khlaiñ) ba kin leit kem ia uta u sniang. Kita ki 15 ngut kim lah ban kem namar u sniang u long uba khlaiñ. Kumta uta u khon rympha u la pan jingbit na u syiem, “Syiem, long ne em ba ngan pyrshang ma nga marwei?” Baroh ki la rkhie bad ki la ong, “Da ma me u khynnah men pyrshang?” Hynrei ka khun syiem ka la pynbor ia u kpa ban ailad ia u khynnah. Bad u syiem u la ailad. U khynnah u la hiar sha ka sem sniang, u la kem bad pynthiah lyndang ia uta u sniang radbah. U la khum bad teh ia ki kjat jong u sniang. Kita ki samla heh ksah ki bishni ia u khon rympha tangba ki tieng pat ia ka bor jong u.
Ha kawei ka sngi u syiem u la khot ia ki samla heh ksah ban leit bah ia ki dieng thung kiba heh bad bajrong ban shna ïing. 15 ngut ki la pyrshang bah ia uwei u dieng thung hynrei kim lah. Ha kaba khatduh la leit sa u khon rympha. Ma u pat u bah syndon artylli, uwei sha kamon bad uwei sha kadiang. Haba u syiem u phah leit pom ia ki diengbah ia ki samla heh ksah ryngkat bad u khon rympha, kita ki samla heh ksah ki la hap ban shu phet ruma namar u khon rympha u pom ia u diengbah tang shi wait bad ar wait. Haba phah leit thied shatri na iew ruh ki samla heh ksah ki ioh da ki shatri thri katba u khonrympha pat u ioh da ki shatri press ban wan ai ia u syiem bad ka khun syiem.
Katba nangiaid ki sngi, u klongsnam jong ka khun syiem u la nangtied stet haba ka iohi ia ka bor phylla jong u khon rympha nalor ka dur khmat jong u kaba kum u actor. Kumta ka la iathuh ha u kpa ba ka kwah ban shongkurim noh ia u khon rympha. U syiem ha kaba sdang u pyrshah namar ka long ka jingjah burom ba ka khun jong u kan shong kurim ia u khunswet. Hynrei da ka bym banse u hap ban mynjur ha kaba khatduh.
Sa uta u khonrympha ruh u la iam 3 miet 3 sngi namar u sngewlehraiñ ban iapoi kha bad ka khun syiem. Ha kaba khatduh u la kohnguh. Ynda ki la iashong, ka ïing syiem ka la phuh kum ka ksiar. U khonrympha u la kylla long uba riewspah tam, uba khlaiñ tam, uba donburom tam bad uba bhabriew tam hapoh ka hima. Na kata ka daw la ainam ia u kum u Actor banyngkong jong ki Lyngngam.
Ka history jong u Khonrympha ka long ka burom ia ki Lyngngam. U long uba bat ia ka hok bad jingshisha, uba khuid khlem arsap bad uba smat ba u Blei u sa kyrkhu kyrpang ia u. Ki tymmen Lyngngam haba ki sneng ki kraw ia ki samla jong kane ka juk ki shait pynkynmaw ia u khonrympha. Hynrei ka long kaba sngewsih ba bun ki samla jong kane ka juk kim bud ia ka nuksa jong u. Bad bun ki samla Lyngngam mynta kim tip shuh wat tang kat ine i khana lyngkot ba nga la iathuh. Hato ngin dang ioh jingkyrkhu?
(Kiba kwah ban ioh ia ka jingtip ba kham bniah, leit kylli na u babu H.Witting Mawsor uba hikai ha Nongstoin College mynta).
Nga sngewtynnad bha is Kum kine ki Khana hyndai.