Da u Ex.Rev.K.Langrin,
Seiñduli, WKHD.
Napdeng kiba la ioh ia ka jingpang khlam Corona ne Covid-19 bad kiba la ïap bun eh ha ka pyrthei ki dei kiba ioh lyngba ka tdem bad ka jingring pynhiar mynsiem para briew kaba jan eh.
To ngin ia peit tang tiak ia kine:
1)Ka tdem duma/biri/sikret:-Ki riewstad wad bniah shaphang ki daw jong ka jingpur stet ka jingpang ki ong ba ha ka nongbah Wuhan jong ka ri China kaba la ioh nyngkong eh ia ka jingpang Corona, ki shem ba kiba la ioh nyngkong bad kiba ïap kloi eh ki dei kiba dih duma/sikret. Ha Wuhan la lap ba kiba dih sikret palat 14 sien ha ka sngi, 62% ki dei shynrang; bad 3% ki dei ki kynthei. La shem ruh ia ka daw balei ba iap kham bun ki shynrang, dei namar ba majority kiba dih sikret ki dei ki shynrang. La lap ruh ba ha America kiba iap bun eh dei ki nongdih sikret (smokers).U khñiang Corona u iadei met bha bad ka tdem duma/sikret/biri. Ka kam jong ka tdem duma ka long ban rung beit sha ki tor. U Corona ruh u ioh ban rung kloi sha ki tor jong kiba dih duma da kaba bud ia ka jingialam ka tdem. Lada u Corona u dang poi tang ha ki thliew khmut bad ka shyntur te dang lah ban pynkoit. Hynrei lada u la ioh rung haduh ki tor te ym lah shuh ban pynkoit.
Ka jylla Meghalaya jong ngi ka dei ka jylla ba kiba bun ki shynrang ki dei ki nongdih duma. Lada u Coronavirus un ioh lad ban pur hangne ha ka jylla jong ngi te ki ban ioh kem kloi bad ki ban iap kloi ki dei ki nongdih duma/sikret (smokers). Te ka la bha ba ki nongdih duma bad sikret kin sangeh noh shuwa. Bad ka sorkar Meghalaya ruh ka la dei ban khang noh ia u duma/sikret bad biri.
2)Ka tdem karkhana:-Balei ba kiba iap ki bun eh ha ri China, Italy, England, America… dei namar ka jingbun eh ki karkhana ba pynmih tdem. U khñiang Corona u bud ruh ia ka tdem ba mih na ki factory.
Ha Meghalaya ki don bun bha ki karkhana kiba pynmih tdem. Tang ha ka thaiñ Shallang ruh la palat 30 tylli kiba dei ki karkhana shet dewiong. Ka tdem ba mih na ki karkhana shet dewiong ka pynsniew ia ki umbam umdih, ia ka lyer, ia ki jingthung jingtep…hynrei kaba kham ma eh ka long ka jingpur stet u khñiang Corona ynda u la iohlad ban rung ha ka jylla jong ngi. Nga iohi ba ia ka karkhana ha Rwiang mynta la khang noh. Hadien ba la khang ia ka, ka lyer ka la khuid, ki um ki la khuid…Te ka bha ba ia baroh ki karkhana ha Byrnihat, ha ki thaiñ Jaiñtia bad ia ki 30 tam ki karkhana dewiong ha thaiñ Shallang dei ban khang khyrdep noh shuwa.
3)Ka tdem kali:- Ha ri India kiba la ioh bun eh ia ka jingpang khlam Coronavirus dei ha nongbah Delhi. Kawei na ki daw ba sa ioh bun eh dei namar ba la bun palat ki kali.
Ka jingiaroh ka leit sha ka sorkar jong u Modi namar ba la khang mynta ia ki kali ban iaid ha surok. Hangne ha ka jylla jong ngi ruh ka la bha shibun namar ba ka sorkar hapoh ka jingialam u Conrad Sangma ka la khang ia kiba bun ki kali kamai ban iaid ha ki nongbah kum ka Shillong, Tura, Jowai, Nongpoh…lait tang ki kali ba la ioh Car Pass kiba leit na ka bynta ki kam bym lah kiar. Ka bha ia kito kiba don kali ba kin set shuwa shi por katba ka jingma na u Corona ka dang ap.
U Dr Yael Bar Zeev, chair of the Isaeli Medical Association for Smoking Cessation and Prevention u ong ba khnang ban iada na ka jingpur stet u khñiang Coronavirus dei sangeh noh ka dih sikret/duma ki karkhana ba pynmih tdem bad ki kali, ki rel…(Stop smoking, air pollution, environment pollution to prevent the quick spread of coronavirus). Lada ma ngi hangne ha Meghalaya ngi pdiang ia kane te ngi dei ban leh noh da ka kam naduh mynta.
Ban pynkut ia kane ka jingthoh lyngkot jong nga nga kyrpad ia baroh ba ngin kiar shuwa na kino kino ki jingialang paidbah ba ialum bun briew. Ka sorkar ka la khang ia ki skul, ki college, ki jaka ialehkai, ki cinema…te balei pat ha nongkyndong ki dang pynlong jingiaseng Good Friday bad Easter Sunday ha ïingmane? Balei kim kohnguh ia ka aiñ Lockdown? Kaei ka jingeh ban shu pynlong jingiaseng tang shi ïing shi sem lada kwah ban rakhe ia ka Good Friday bad Easter Sunday? U Blei u iohi ia ki jingshisha baroh bad u shah shkor ia ka jingduwai jong uwei ne arngut. Balei ba ngim lah ap haduh ba kut ka khlam?
Lehse don ki ban sngewsih ia kane ka jingong jong nga. Tangba ym leilei lada ki kynnoh basniew ruh. Kiba pdiang to kin pdiang bad kiba kyntait to ai kin kyntait.
Khublei shibun ia phi baroh.
Phi don ban ong eiei?