Shillong: U Myntri ka tnat pule puthi, u bah Lahkmen Rymbui mynta ka sngi u la buh ïa ka jingkyrpad sha ki nongpynïaid skul, nonghikai, kmie kpa bad ki khynnah skul baroh ba kin long kiba kham pynkhreh ïa ka lawei ym ban duh mynsiem lane ban sngew ba la kut lut ki lad ki lynti.
“La shibnai tam ka por ka la ïaid bad ngim tip sa katno por kan dang ïaid. Baroh ki jingmut, ki jingthmu jongngi ha une u snem 2020 ka la thut lut. Ha kane ka por ngi lynga, ngi pisa, ngi dom bad ngi babe. Hynrei ha kum kine ki por kiba thom ka jingeh ka don hi ka jingkyrmen bad nga ngeit skhem ba kane kan pynkhlaiñ ïa ngi met bad mynsiem, bad ka jingmut jingpyrkhat ba ngin long kiba kham pynkhreh ïa ka lawei,” ong u myntri ka tnat pule puthi ka sorkar jylla ha ka kyrwoh kaba u phah mynta ka sngi.
Sha ki Nongpynïaid Skul:
Nongpynïaid skul baieid, nyngkong eh nga ai khublei ïa ka jingkyrshan lang jongphi ha kane ka por kaba khim. Hynrei nga pynshlur ïaphi ba phin kyrshan ïa ki nonghikai bad ki khynnah skul kumjuh. Ha kane ka por ba ngi hap ban shong pajih, kiar ka jaka ïalum briew, kam long kaba suk ban pynlong skul. Dei na kata kadaw ngi dei ban shim kabu ia ki lad jingtip lyngba ka internet digital, e-learning bad ki lad ai jingtip lyngba ka information technology. Kine kin ailad iangi ban hikai bad btin lynti ïa ki khynnah skul ha kum kine ki por. Ka jingai jinghikai ia ki khynnah skul kadei ka kamram ba kongsan jongngi. Mynta ki bun ki skul ki la sdang ban pyndonkam ïa ki lad ai jingtip (virtual aids) ban hikai ïa ki khynnah. Nga ïaroh shikatdei eh, hynrei ngi dei ban pynphriang ïa kane sha baroh ki skul ban poi sha ki khynnah skul. Ngi dei ban bteng ban ai hikai da kaba pyndonkam ïa ki lad kum ka Google Classroom, Zoom app ne da kaba shu email na WhatsApp ïa ki assignment sha ki khynnah skul. Ka Education department ka pynshlur ïa kane ka jingthmu ha ryngkat ka jingïatreilang bad ka seng trei mon sngewbha ka cr.online.
Sha ki Nonghikai:
Nonghikai baieid, Nga ai khublei ïa ka jingtrei shitom jongphi ban ïalam lynti ia ki khynnah ha ka jingpule. Nga kyntu ïaphi ba phin wad ki lad ki lynti ban ïasyllok bad ki khynnah skul da kano re kano ka lad. Kane kadei ka por ba ki khynnah skul ki lynga, ki pisa, kumno kin pule, kumno kin dep ia ka syllabus bad ki tieng ruh shano kane kan ïalam. Kumta ki donkam bha ïa ka jingai mynsiem jongphi. Nga tip ba ka kam nonghikai kam dei kaba suk kumta nga sngewnguh ia ka jingtrei shitom jongphi. Nga kyrmen skhem ba ynda la sdang biang ki skul, phi la long kiba la pynkhreh bha kumno ban hikai hapdeng kine kiei kiei. Na ka liang ka department ngi la pyrshang katba lah ban pyllait ia ka tulop ki nonghikai kaba dang sah ha ka por kaba biang ryngkat kiwei de ki jingsiew kynthup ki school grants, ki uniform grant ia ki khynnah skul.
Sha Ki Kmie Kpa:
Kmie ki kpa baieid, nga kyrmen skhem ba kine ki sngi kiba ladep phi la pynlut ïa ka por da kaba janai bad ki khun ki kti. Baroh ki por ngi ki kmie ki kpa ngi bunkam hala ki jong ki jong ki kam ba man ka sngi bad ngim ju don por ban pynlut bad ki khun ki kti. Kumta pyndonkam janai ïa kane ka por bad ki khun da kaba hikai, pynshlur ha kino kino ki kam kiban tei ïa ka lawei jongki. Hikai ïa ki ba ngi donkam ka imlang sahlang kaba don jingkyrmen, kaba ai jingkyrmen iwei ïa iwei. Ha kum kine ki por btin lynti ia ki ha ka liang ka akor ka burom bad kin tip khamtam ba u don u ba synshar ïangi na jrong bad ngim long eiei khlem ma U. Hikai ba kin burom ïa ka mariang, ki dieng ki siej, ki doh lum doh wah. To ngin hikai ïa ki ba ka jingstad ym tang naka jabieng, hynrei ngi dei ban tip ban im bad kumno ngin im. Nga kyrmen shibun ba ki khun jongngi khamtam kiba ha sor ba ngi ki kmie ki kpa ngi ailad ïa ki khun ban nang ha ki kam ïing kam sem, haduh ka shet ka tiew. Kynmaw ba baroh kine kin ïarap ïa ki ba kin lah ban im ha kano kano ka jaka ne ka jinglong jingman.
Sha Ki Khynnah Skul:
Khatduh khynnah skul baieid, kine ki shibnai tam ki lah ban long kiba pyndap ïaphi da ka jingkmen, jingdom, jinglynga ba phin donkam ban leit shaei shaei ne phim lah ban leit shaei shaei, ki sngi ki kynta ki lah ban long kiba jrong bha. Ka jingpule ka long kaba bteng bad iai bteng, kumta pynlut por khyndiat ban pule ïa ki kot jongphi, pyndep lada phi don ki assignment jongphi ba ki phah ki nonghikai da kano kano ka lad. Pynlut ka por ban hikai bad tip ïa kiei kiei kiba thymmai. Ai ba ka jingïajan bad kiba ha ïing ha sem kan nang khlain. Pynlut ka por ha kper ha prah, ha ki kam ïing kam sem ne ha kino kino kiba phi sngewtynnad hynrei kiban tei ia ka lawei jongphi. Nga ngeit skhem ba kine ki jingjia kin phrang ïaphi ba phin lah ban im ha ka jingim jongphi.
Nalorkata pat, u bah Lahkmen u la pyntip ba ïa ki eksamin ba dang sah ngin sa pynlong ha kata ka rukom ka ban ïabiang lang baroh, ki khynnah skul kim dei ban lynga ban pisa.
U la ong ruh ba ngi dei ban shim ïa kane ka jingjia kum ka lad ban wanrah ia ka jingkylla ha ki skul, rukom hikai, jingpule na ka bynta ka jingmyntoi ki khynnah skul bad ka lawei hi baroh.
“Ka jingai jingmut jongnga ka long ba ngin long ki briew kiba don jingkyrmen bad shaniah skhem ba kine ki jingjia, kin long tang ki jingtynjuh bad kin kutnoh. Ngi dei ban mih na kane ka jinglong jingman ba skhem jingmut. Ai ba kane ka jingjia kan hikai ïa ngi ba ngi dei ban long kiba sngewnguh ngin ym kheiñ dewthala ïa kiei kiei,” ong u myntri ka tnat pule puthi.
Shuh shuh u la ong, da kaba shong ïing ngi khlem ïada tang ïalade hynrei ïa ka jaid bynriew hi baroh bad kyntu ba to ngin ïatei iwei ïa iwei ban jop thiaw ïa kane ka khlam kaba wan lynshop ïa ka pyrthei namarba ha kane ka por ngi baroh ym nga marwei ban lah ban jop, shong ha ïing, duwai bad kynmaw ïa kaba bha.
Phi don ban ong eiei?