“Ko khun samla, to sngap ia jinghikai ki Tymmen”

Ex. Rev K. Langrin

Ki samla ki dei kiba dang khie dangsan, kiba dang leh shongshit bad tare ruma ia kano kano kaba ki iohi, iohsngew bad shu bna na ki paralok.

Kumta, haba ki leh khlem pyrkhat ia kano kano ka kam teng teng bad bunsien ki bakla bad poi sha ka jingbabe. Ki leh ia kano kano ka kam da kba shu bud tynneng bad ia bud paralok. Kumta, dei ban don ki riew tymmen ki ban pyni lem bad hikai ia ki kumno kiba la iohi nyngkong ia ka sngi u bnai bunsien kin poi sha ka thong jong ka jingim kaba bha bad ba jop. Hynrei ki samla kiba rkhie bein ia ki jinghikai ki tymmen kin poi sha ka jah burom, jingjot bad jingbabe ha ki sngi jong ki jinglong tymmen jong ki.
Kum uwei na ki riew tymmen ba la jan dap 60 snem ka rta, nga kwah ban pashat lem lyngba kane ka jingthoh ia phi ki khun samla kumno ba phi dei dei ban iaid, ban leh bad ban im ha ka por ba phi dang samla. Kita ki long:-

1. Wat kyrkieh ban beh sha ka jingshongkurim:- Don bun ki samla kiba shong kurim khlem pat biang ka rta dang lung ka jingmut jingpyrkhat. Kiba kum kita ki khun samla ha kaba kut kin ngat ha ki shibun ki jingeh bad kin babe sah baroh shirta jong ka jingim jong ki.
   Ko ki khun samla ka ri jong ngi, ban poi sha ka jingshongkurim phi dei ban tip ia kino ki mawjam ba phi dei ban jam. Kine ki long kiba nga kwah ban ai jingmut ia phi (a) Mawjam ba nyngkong u long ka jingnang jingstad: Ko khun samla, hato ka jingnang jingstad jong phi ka la biang? Lada phim pat ioh ia ka jingnang jingstad, wat pat kyrtiang sha kadiang kamon, hynrei to minot thop ha ka jingpule jong phi khnang ba phin ioh ia ka jingnang jingstad kaba biang (b) U Mawjam uba ar u long ka kam ka kam: Ko khun samla, hato phi la don ha ka kam? Hato kata ka kam jong phi ka la biang ia phi ban phin pynlong ia ka iing ba suk ba sain? Hato ki khun jong phi kin biang ynda kin leit pule? To phin ioh shuwa ia ka kam kaba ki tymmen kin da i hun. Lada phim pat biang wat ia bud tynneng ia kiwei ban shongkurim kloi. (c) U Mawjam uba lai u long ka jingiaieit kaba skhem: Ko khun samla, wat beh sha ka jingshong kurim lada ka jingieit jong phi kam pat skhem. Don bun ki samla kiba kyrkieh ban shongkurim kiba ia shong tang khyndiat snem, hadien pat ki ia phet noh bad poi sha ka jingiapyllait san shyieng.
   Ka daw ka long ba ki iapoikha khlem pat skhem ka jingiaieit. Ko khun samla, to da pyrkhat bha bad saindur ia kane ba ha shuwa ba phin poi sha u mawjam uba saw uba long ka jingshongkurim, phi dei ban da iaid suki jai jai ia kitei ki lai tylli ki mawjam ba nga la kdew khnang ba phin ym babe hadien habud. Ynda phi la dep iaid ia kitei ki lai tylli ki mawjam, te ka la biang ia phi ba phin jam noh sa ia u mawjam uba saw uba long ka jing shongkurim.
2. Wat ia beh than ia ka spah ba shu ioh ei khlem da trei shitom:- Don bun ki samla jong ngi kiba la thaw ia ki seng bapher bapher. Ka jingmut jong ki ka long ban pynbha ia ka ri bad ka jaidbynriew, ban iada ia ka khyndew ka shyiap, ban pynneh pynsah ia ki riti ki dustur bad kumta ter ter. Pynban don bun ki khun samla kiba rung sha kine ki seng tang ban lum spah. Don ki samla kiba khlem don kano kano ka kam ban trei, hynrei ka pisa pat kim ju kyrduh. Namar ba ki don ha ki seng ba ki la thaw da ka jingsoh lang jong ki para samla. Nga kum u tymmen te ngam sngewthuh shuh nangno ki khun samla kiba khlem kam khlem jam ki ioh pisa kham bun ban ia kito kiba trei kam. Nga iohi ba ka jingioh pisa jong ki khun samla kiba khlem kam ka long ka jingpynjot ia ka jingim jong ki hi.
   Ko khun samla, to kynmaw ia kato ka jingiathuhkhana shaphang kaba beh ‘kain stem. To kynmaw ruh ia ka jingong jong ki riewstad ‘Easy come, easy go’, kaba mut ka pisa kaba wan rung kloi ha ka pla ka mih ruh kloi na ka pla. Te kynmaw ruh ba ka pisa kaba wan hap kum u lappraw kan rngad kloi kum ka umsaw. Phi lah ban tei iing tei sem, ban thied kali da ka pisa kaba ioh ei. Ym don ba kylli ia phi, nangno phi ioh pisa? Lehse don kiba iaroh ia phi ba phi ioh pisa khlem trei.
   Hynrei to kynmaw ho! Ba ha ki sngi jong ka jinglong tymmen jong phi, kato ka pisa ba phi ioh ei kan sa khyrwit kylla ia phi. Bad shuwa ba phin iap, ka mynsiem jong phi kan pisa kan lynga. Ko khun samla, nga kwah ban pyni lem ia phi ba ka pisa ba phi ioh da kaba phi pynmih um syep bad trei shitom kan neh kham slem ban ia ka pisa ba phi shu ioh ei khlem trei. Sa wad hi ma phi ka daw balei ka long kumta.
3. Wat kwah kiew class khlem da pass bha:- Ko khun samla, kiba dang leit skul, wat kwah kiew class khlem da sngewthuh, khlem da pass bha ia ka examination. Don bun ki samla kiba dang leit skul kim ju pynshitom ialade ha kaba pule minot. Kim pat ioh ia ka jingsngewthuh kaba biang, pynban ki kwah ban kiew class thymmai noh.
   Kumta ki thaw bun ki buit tang kumno ba kin ioh kiew class. Kumta ngi ju lap ba ki don ki samla kiba peit tuh kot, kiba shu pan jingiarap na ki paralok bad kiba pyndonkam da ki mobile ha ka por exam. Ha ki skul ha nongkyndong, khamtam ki samla kiba dang hapoh ia ka class-IX, ki phah leit kyrpad ha ki kmie ki kpa ba ki nonghikai kin pynkiew class thymmai wat haba ki pheil ha ka exam. Ki kmie ki kpa ruh namar ka jingbieit bad jingbym sngewthuh kin shu leit kyrpad ia ki nonghikai ba ki dei ban shah ia ki khun jong ki kiba khlem pass ha ka exam ba kin kiew class thymmai. Ki nonghikai ruh namar ba ki sheptieng ba ioh ka enrolment ha ka skul kan duna noh, bym banse kin shu kohnguh ia ki kmie ki kpa jong ki khynnah.
   Kumta ynda la plie skul ki khynnah samla kiba pheil kin ioh ban shong class thymmai. Ko khun samla, wat leh kumta, to kiar raidieng raimaw ba kaba kiew class khlem sngewthuh namar ka long ka bih ia phi. Ha ka jaka ba phin ioh ia ka jingstad phin ioh pynban ia ka jingbieit. Kumta, haba phi leit skul, to da minot, da trei shitom bad shim ia ka jingong ‘Haba kiwei ki lah, balei nga ngam lah?’ haba tang ban multiply bad divide phim pat nang, wat kwah ban kiew class thymmai. Ban ia kaba phi ialeh 10 bad 15 snem ia ka class-X ka bha ba phin shong bun snem ia ki class kiba kham hapoh. Wat im tang ka duwai blei khlem pynshitom ialade. U Blei, u iarap tang ia kiba iarap ialade (kiba pynshitom ialade). Kynmaw ia ka jing ong, “God helps those who helps themselves” kumno phin hikai ia ki khun jong phi lada ialade phim pynmlien ban trei shitom.