Ex. Rev. K. Langrin
Paralok nongpule kot khubor, nga kwah ban kylli ia phi – Hato phi kwah ban ioh jingsuk? ka jingsuk kaba kum kano –phi kwah ban ioh bad kumno ngin leh khnang ban ioh ia ka?
Baroh ki briew ha ka pyrhei ki kwah ban ioh jingsuk naduh ka jingim shimet haduh ka pyrthei shityllup. Naduh hyndai kulong haduh mynta ki briew ki wad ia ka jingsuk hynrei kim pat lap ia ka lynti kaba shisha nangno yn iaid khnang ban poi sha ka jingsuk kaba shisha.
Ha ka por ba nga dang khynnah, katba ngi dang thiew kynbat ha lyngkha, i mei i la ong ia ngi ki khun, “Khun, ma nga bad u kpa ngin phah skul ia phi khnang ba ynda phi la ioh kam sorkar ngin sa im suk kumba la iathuh u Doctor Sandarson, Nongstoin ha u kpa”. Kawei ka longkmie ka la ong, “Mynta te ngi dang jynjar namar ba ki khun ki dang rit. Hynrei ynda la heh lut kine ki khun te ngin sa suk, namar ia ki kam ba eh baroh yn kit noh da ki khun”. Uwei u rangbah u la ong, “Lada ngan ioh ban shna kawei ka iing bun kamra ha sor Shillong te ngan suk jai ka mynsiem namar tang ka pisa ba ngan khrong na ki nongshong wai ruh la dap bam baroh shi iing”. Sa uwei pat u ong, “Lada nagn ioh thied kali ma nga kum kiwei te tharai nga la suk ka mynsiem”. Ki samla kiba dan pule ki ong, “Ynda ngi la pyndep ia ka jingpule bad ynda ngi la long Ophisar sorkar lane ioh long Minister te ngin sa ioh jingsuk”. Don pat ki samla ki bym pat shongkurim ki ong, “Jynjar tang mynta ba dang marwei, ynda la ioh lok te la suk”. Don pat ki briew haba ki iashun badno badno hapoh shnong ki ju ong, “Katba dang im uto te dang jynjar, ynda la iap uto te lane ioh pyniap syndon ia uto te la ioh jingsuk hapoh shnong”. Don ki ri ha ka pyrthei ruh kiba pyrkhat ba lada jop thma ia kano kano ka ri ba ki iashun kin sa ioh jingsuk. kumta ki ia shna ia ki missile, ki atom bom, ki jet thma bad pynbun ia ki shipai ki swar la ha ryngkew, ha duriaw bad ha suin. Hynrei paralok, kita baroh ki nuksa ba nga la ai hangne kin ym lah da lei lei ban wanrah ia ka jingsuk kaba shisha. Ka Bhagavad Gita kaba long ka kot bakhuid jong ki Hindu ka ong, “Wrong thinking is the root cause of all problems”. Balei ba sa khie ka thma bah pyrthei kaba ar 1939 haduh 1945? Ka dei ka jingpyrkhat bakla ba lada la ioh ban pynjot ia ka Japan ka pyrthei kan sa ioh jingsuk.
Ka America kaba long ka ri ba khraw bor tam kaba la leit ban pynhap tuh ia ki atom bom ha ki artylli ki nongbah jong ka ri Japan (Hiroshima bad Nagasaki) kam shym la ioh jingsuk ialade bad ban ai jingsuk ia ka pyrthei ba khot ha ka ktien phareng ‘Peace’. Ym dei tang ka America, hynrei baroh ki ri jong ka pyrthei kynthup ia ka ri India jong ngi mynta ki ia wad ia ka Peace kaba long ka jingsuk solonsar. Hadien jong ka thma bah pyrthei kaba ar ki la don ki nongwad bniah (research scholars), hangno ka jingsuk (peace and happiness) ka don bad kumno yn leh khnang ban ioh ia kitei ki artylli ki jingsuk kiba long ka peace and happiness. Ka la don kawei ka kynhun nongwadbniah ba la tip pyrthei kum ka Harvard’s Grand and Glueck Study kaba la trei shitom mynta la palat 75 snem ban wad ia ka tynrai jong ka jingsuk hangno ka shong. Kane ka kynhun ka la leit ban kylli jingkylli ia ki 456 ngut ki nongrep bad nongkyndog kiba duk ha ka shnong Boston naduh 1939 haduh 2014.
Nangta kane ka kynhun nongwad bniah ka la leit wad sa ia ki nongsor, kiba la nang la stad bad ki heh ki hain haduh 268 ngut. Ban lap shuh shuh ia ka jingshisha shaphang ka peace and happiness (ka jingsuk bad jingkmen) ki la leh bun jait ki test, kynthup ia ka test snam bad test jabieng ia baroh ar kynhun (nongkyndong bad nongsor). Ka jingpynkut (conclusion) jong ki ka long – ban ioh ia ka jingsuk (peace and happiness) ka dei tang ka jingieit, jingburom mar kylliang bad jingialong paralok ia baroh khlem da khein la u nongkyndong ne nongsor, uba duk ne riewspah, uba bieit ne uba stad, u nongrep ne u ophisar ….. Uwei napdeng kita ki riew wad bniah uba kyrteng u John Wooden u ong, “You can give without loving, but you can’t love without giving” kaba mut, “Phi lah ban ai khlem ka jingieit, hynrei phim lah ban ieit khlem ai”. Kumta ka jingbatai jong kitei ki stad wad bniah ki ong ba ka jingieit ba paka tam ka shong ha ka jingai bad jingsbun. Bad kaba bha tam, ong kitei ki stad (scholars) ka long ba haba ai iano iano da ka jingsbun ym ju dei ban khmih lynti ba kin siew kylliang.
Ka Peace ka dei ka jingsuk kaba iar bad long solonsar. Phi kiba u peit ia ka status bad ka facebook jong nga, nga ngeit ba phi la ioh ban pule ia ka jingthoh jong nga ba nga ju thoh, “Peace will come on earth if we love our neighbour, respect all religions and nations. It will not come through pride, hatred, conflict, jealousy, war…..”. kaba mut ba ka jingsuk kan wan ha ka pyrthei lada ngi iaieit paramarjan, ngi burom ia baroh ki niam bad ki jaitbynriew. Ka jingsuk kan ym wan lyngba ka jingsarong, ka jingisih para briew, jingiakajia, jingbishni pihuin bad ka thma…..”.
Ka Happiness pat ka dei ka jingsuk kaba kham rit, kaba long shimet, shi iing, shi kynhun, shi shnong ….. kaba thew ia ka jingsngewhun ha ka mynsiem bad jingkmen. Ka Seneca, kaba long ka Roman Philosopher ka thoh kumne, “If a man thinks only of himself and seeks everywhere his own profit, he cannot be happy”. Ka Chinese Proverb pat ka ong, “If you want happiness for a lifetime, help somebody”. Ka jingong jong ka Seneca ka long ba lada u briew u pyrkhat tang ialade shimet bad wad kylleng ban ioh jingmyntoi shimet un ym ioh jingsuk. ka jingong jong ka Proverb ki nong China pat ka long ba lada phi kwah ban ioh jingsuk ha ka jingim lajong dei ban iarap iano iano. U Jisu u ong ia uta u riewstad (lawyer) haba u iathuhkhana shaphang u nong Samaria babha, kumno ba u la iarap ia uta uba la shah shoh ha ki nonglute, u ong ha uta u riewstad, “To khie leit, ma me bad leh kumjuh” (Lk 10:37).
Paralok baieit, kiba ioh ban pule ia kane ka jingthoh jong nga ha kane ka kot khubor, hato phi kwah shisha ban ioh ia ka peace and happiness? Ka pyrthei baroh kynthup ia ka ri America ka tharai ba ynda la kut ka thma bah pyrthei ba II ka pyrthei baroh kawei kan ioh jingsuk (peace).
Hynrei, em, kam long kumta. Ki jingeh, jingjynjar ki wan manla ka sngi. Ma phi ruh hato phi tharai ba ynda phi la riewspah, la ioh bun ki degree ha ki jingpule, la jop ban ialeh mukotduma badno badno, phi la ioh ban pyniap ia ki menaiksuid phin ioh jingsuk (Happiness)? Em, ka bym lah ban long. Ban poi sha ka jingsuk ba shisha (Peace and happiness) dei ban iaid lyngba ia kawei ka lynti kaba don ki mawkyndon – ka jingiaieit, jingiamap bad jingiaburom mar kylliang. Lada iaid kiar ia kane ka lynti phin ym poi sha ka jingsuk, poi pynban sha ka jingjynjar bad khuslai mynsiem shirta.
Shuwa ban pynkut ia kane ka jingthoh nga kwah ban ai nuksa ia phi kumne : (i) ha ka snem 2018 ma nga bad i kmie ki khun jong nga ngi la leit sha Sohra ban leit shim ia ka Certificate jong i kmie ki khun jong nga naduh 2001 na u Principal ba la shongthait jong ka GNTS. Ngi la leit beit beit sha ka office ba u shait shong mynshuwa. Mar ia poi ma ngi, uta u Principal u la pdiang sngewbha, u la ai sa ka ja ka sha. Um shah ban siew ma ngi ia ka baisha. Nangta u ong, “Ha ka jingshisha ngam dei shuh ban wan hangne namar ba nga la shongthait. Hynrei haba nga pyrkhat ia phi ki trainees ha ka por jong nga nga sngewsynei. Kumta nga hap ban wan ap hangne man ka sngi”. Ynda ngi la mih na ka kamra ba u shong, nga la ong ia i lok jong nga, “Ngam pat ju lap ia u briew uba bha kum uto hangno hangno ruh”. I lok jong nga i la ong, “Uto u Principal rim jong ngi u dang long niam Khasi te Kpa”. Te nga la ong ia i, “Pleng! Ba dang long niam Khasi mo ba u bha katto katto. Jin lada dei u Principal Khristan, naduh 2001 dang wan pan certificate mynta 2018 te tang ka kynhied ruh la lehrain phi kmie”.
(ii) I khun jong nga i pule ha Laitkor ha ka School of Nursing jong ka Woodland. Namar ba la ioh shuti nga hap ban leit shaw ia i na Hostel. Kata ka dei ha ka por janmiet ba la dum. Ngi la iaid hapdeng ka jingdum tang arngut shi kpa shi khun. Wan lap kiwei kiwei ki kali ym don ba sangeh namar ki dei ki kali Private. Khatduh la wan lap kawei kali private ba niah da ka kynthei. Kata ka nongniah ka la sangeh bad ka la khot ia ngi ban shong. Ngi la kiew ha kata ka kali da ka jingkmen. Naduh Laitkor haduh Police Bazar ngi shong da kata ka kali Private. Ynda la hiar ngi la tyrwa bai kali hynrei im treh. i khun jong nga mar ia hiar i ong, “Pa, kato ka dei ka kali niam Khasi”. Te nga la ong, “Pleng! Ba dei niam Khasi mo ba sa kit ei haduh hangne. Jin lada dei kali niam Khristan te kum kito kiwei tang ka khmat ruh kim phai”.
Paralok, kitei arngut ba nga la ai nuksa ki la ioh ia ka jingsuk (Happiness) namar ba ki la ioh ban lehbha ia ngi. To u Blei un theh ha ki ia ki jingkyrkhu kiba khraw.
Jingpynkut bad jingai jingmut: Paralok baroh, ha ka jingpynkut ia kane ka jingthoh nga don katto katne ki jingai jingmut ia phi baroh, ia ka jingpdiang ne jingkyntait ka shong ha phi. Lada phi kwah ban ioh ia ka jingsuk kaba shisha wat ju pyrkhat ia kano kano kaba sniew. U Kpa bad ka kmie kim ju dei ban ia tharai sniew. Shim ia ka jingong, “A blind wife and a deaf husband make a happy home”. To ia burom markylliang. Hapoh shnong ruh kawei ka iing ka dei ban burom ia kawei pat. Ha ka jingiadei bad ka niam ba phi don, wat sarong bad wat ong ba dei tang ka niam jong phi kaba bha. Hynrei to burom ia kiwei ki niam ruh. Wat pynbor iano iano ban kylla sha ka niam jong phi, namar kata ka dei ka pop. Kawei ka shnong ka dei ban burom ia kawei pat. Ma phi kiba riewspah wat pihuin ia kiba duk. Ma phi kiba duk wat bishni ia kiba riewspah. Ma phi kiba la nang la stad wat ibein ia kiba bieit. Ma phi kiba don ha ka niam heh paid wat kren bein ia kiba don ha ka niam rit paid. Ki ri khlain bor to kin burom lem ia kiba tlot bor. Ka jaitbynriew ba bun paid to burom ia ka jaitbynriew rit paid. Kynmaw ho ba ka jingsarong, jingbishni, jingpynibor, jingiakajia bad ka thma kim wanrah jingsuk lano lano. Dei tang ka jingieit, jingiamap, jingisynei bad jingiaburom kylliang ba lah ban ai jingsuk (Peace and Happiness).
Phi don ban ong eiei?