KA TIPBRIEW TIPBLEI HA U KHASI

EW Dkhar
Kum ka jaitbynriew, la bynshet ia ki shankhung ka jingngeit bad ia ki rishot ka pyrkhat pyrdain halor kawei ka nongrim jingshisha ba, ngi wan longbriew sha ka pyrthei da ka thoh ka hukum u Blei Trai kynrad: U nongbuh bynta Kynthei Shynrang bad ia kata ka hukum la pynkhamti naduh mynnyngkong, kata naduh dang kynthong ka pyrthei bad dang lied ka bneng; ba u bynriew kynthei bad shynrang u wan sha pyrthei ban kamai ia ka hok. Lyngba kitei ki ksai ksiar rupa jong ka soskular hok hapdeng jong u briew bad u Blei. Ki 9trep bad ki 7trep ki ia hiar ia kiew lyngba ka jingkieng ksiar u Sohpetbneng ban pynlong ia kane ka ri jong ngi ka Persoh Persyntiew shisnieh ha ka pyrthei: ha kaba ka hok kumba la suit rong ha ka jutang khuid, ka thylleng ka speh, ka tuid ka synshar ha ka ri bad ka jaitbynriew: bad ia kata ka hukum la suit la shor ha ki mawlyngkniap ka dohnud jong u khun Khasi Khara.

Ka tipbriew tipblei ka long ka pyian kaba iar, kaba ka lynter bad ka pynkiang jong ka ki kot lut ia ka sohmyndur jong ka jingim hi baroh kawei: kaba ka kynian bad ka jingjylliew jong ka ka kynthup naduh basdang haduh bakut jong ka jingim u briew. Hynrei ka jingkylli kaba mih nangne ka long-kaei ka dak ka shin kaba u Blei Trai Kynrad u shon u shap ha u Khun khasi Khara ban tip ia u briew bad ia u Blei. Katkum ka soskular khuid ba mynnyngkong u Blei u ai ka dak ha u bynriew ban tip ia u briew bad u Blei lyngba u rwieng jong u Ma Lymboit u Ma Lymbiang; ba sa mih ka khan ka bishar ka duwai ka phirat, ka pandak ka pynshin – ‘Ieng rangbah u briew-ap jutang u Blei’ ne ‘rem rangbah u briew shi-thynrei u Blei’ ba paw ka kjap ka star, ka bria ka brain ban iathuh ia u khun bynriew ia ka daw balei. Katba u briew u dang bat ia ka jutang hok un ieng rangbah ha khmat u Blei: bad katba u bynriew u dang leh u dang bat ia ka hukum blei asorphi: U Blei un iai ap jutang na jrong na tbian: ba ka rngiew u briew ka phngain ka palei ba u Blei u shah shkor u sngewbha. Hynrei haba u rem rangbah u briew bad u shithynrei u Blei ka pynpaw ba u bynriew u la pynkhein la ka jutang bad ba u Blei Trai Kynrad u sngewsih u lyndet ia u: bad namar ba ka rem ka ju-boi ka julum ba sa rem ka dawiing ka dawsem bad sa kiew ka longjot ka longpei la, ha ka longrynieng ne ka longiing ka longsem ne ka longkur ka longkha. Hynrei katba u briew u dang bat la ka jutang bad u dang pynskhem ia la ka nongrim ha ka hukum blei ki um ba shngiam bad ki ‘erpyngngad kin iai tuid iai beh ha ka jingim jong u bad katba u dang wad ia ka daw bad u dang sngap ia ka nia ka jutang; lymphuin kum u ‘nai khadsawsynia un phuh phyrnai ha ka jingim naba u Blei Trai Kynrad u iai ap la ka jutang.

Ia ka jutang ba u khun Khasi Khara u iateh soskular bad u Blei Trai kynrad la pynpaw shynna ha ka ‘Jer Khun’ kata, hadien ba la hap u sohpet u shynnai: ba ka longkynthei longshynrang kan bat la ka hok ba la jer la tang ha ka hukum da ka kyrteng kaba janai kaba pura ba la tang ha khmat u briew bad u Blei: katkum katei ka hukum la jer ia u shynrang Khasi ha ki lai tylli ki khnam: kiba long ki lai ki nongrim; ha khmat u Purynsi, u klong u skaw, ka iad-um bad ka sapoh ba un nym klet ia ka hukum ba la pynkhamti ha u shi lynter ka jingim. Da u khnam uba nyngkong la hukum ia u ba ka long ka kamram ba kyntang ban da ialade. Da u khnam uba-ar la hukum ia u ba dei ka kamram jong u ban da la ka iing ka sem, ka kur ka jait bad da u khnam uba lai la hukum ia u ba u dei ban da ia ka it ka hima: ba u Myllung u rwai pynngad, “Namar ka it, ka kur ka jait, kan ieng ka stieh, u sum ka wait”, khlem da leh marklet ba ka long ruh ka hukum ba ‘Ka snam kam jaw lymda ka nia ka bam’. Hato kane ka pynpaw ba u Khasi u dei tang u riew ialeh? Ym kumta, em. La jer ruh ia uwei pa uwei ha ka wait bad ka stieh, kaba pynpaw ba ka long ka hukum ban “kamai ia ka hok” naduh na iingkmie iingkpa haduh la iing tynnum tymbah bad ka stieh hormot jong ka jingim jong u dei ka ‘hok’ bad ka ‘jingshisha’ bad ia kane ka hukum ym lah ban bujli lymne iasuk da kiwei pat ki jingpyrkhat; lada u kwah ba ki ‘erpyngngad ka jingim kin suhsieng ha u bad ha u syngkai jong u. Balei ba ki shyrkhei ki bniat ki khun ha jingthiah, ym dei namar ba ki kpa ki bam sohjew ha dpei?
Ha ka liang jong ka kynthei pat ka philosophy jong u Khasi ka iapher bak-lbak na ka pyrkhat u mihngi u sepngi kiba mutdur bad pynieng nia ba ka kynthei kam don niam ne ba ka dei tang ka jingbakla u Blei. U Khasi u pdiang ba u Blei Trai Kynrad u long uba janai bad ha u kam don ka syrngiew jong ka jingbakla. U ngeit ba naduh mynnyngkong u Blei u thaw shynrang bad kynthei ban pynbiang ia ka plan ba janai jong u – ba kin roi kin par bad kin kamai ia ka hok ha kane ka pyrthei sngi ruh shong bynda. Dei namar katei ka hukum ba ia ka kynthei ruh dei ban jer da tang ha ka khoh, u star, ka wait hakhmat u Klong u Skaw, u Pujer u Purynsi, ka iad-um ka sapoh ba kan wan longbriew sha ka pyrthei da ka thoh ka hukum; ba kan ri kan dup, kan lum kan lang, kan kynshew kan kyndiap bad kan trei kan kamai ia ka hok naduh ka iingkmie iingkpa haduh la i trep i skum, u tnum u tyndai; ban tei la ka iing ka sem ryngkat bad la u tnga bad ki khun: ban ri la u symbai u phniang, ka longkur ka longjait ha ka jingkhuid jingsngur shida mada kaba long ka hukum bad ka hok nongkynti kaba u Thawlang ka Iawbei ki la pynkhamti ha la u sohpet u shynnai lyngba ki khnong ki khriang ka history: ban khanglad ia ka sniew ka smeh, ka pyut ka pyiaw kan nym jyrsieh ne tyngkhap ha ka kur ka kpoh, ka longiing ka longsem.
Kane ka dei ka hukum bad ka tynrai jong u Khun khasi Khara naduh mynnyngkong kaba u la juban lak ha khmat u Blei bad u briew, ba, katba u dang khein kyntang ia katei ka hukum; u Blei na jrong na tbian un iai ap ka jutang. Hynrei ka jingkylli kaba mih nangne ka long – balei ba ngi donkam ban wad la ka thymmei ka tynrai? Namar ba ngi sngewthuh ba ngi long tang ki ‘tiew lyngksiar ba mih halor mawsiang kiba shoh samthiah lyngngeh tang shu shoh ka sngi namar ba ngim don thied don tnaw. Ngi wad la ka tynrai ym ban khein dewthala ia ka hynrei ban pynskhem bad iada la ka jaidbynriew na ki eriong erngit jong ka por bad na ki pad sharyngtoh jngi-jula-umdum leh myleh kiba khun ranab tang ha la ka jingstad jingsngewthuh.
Ka jingmut jong ka kyntien “Tipbriew Tipblei” kam bynshet lyngngeit tang ha kaba tip: ka sawar phiah shaduh ki khlein shyieng jong ka jingleh kaba kyrsoi na ka jingshemphag ba maian jong u briew kaba paw shabar kum ka briew khmat jong ka dohnud jong u. Ka jingmut pat ka iar kat ka sohmyndur bad ka jylliew kat ki thwei ba ngiew ki bym don pita ban thew, naba, ha kane ka kyntien la kdup lut ia ka khan ka pyrkhat jong ka longbriew manbriew baroh kawei, bad nangta ngi spiar ngi thain ia ki kyndon baroh jong ka jingiadei, ha ka jingim ba kynja doh ne ha ka jingim ba kynja mynsiem, kiba ka jingkyrmen kam long tang ia ka mynta hynrei kaba pur shaduh ki bymjukut, kaba la pynskhem da ka jingngeit: kaba ka khmat ba kynja doh ka lah ban shu iohi tang byrngut byrnget katba ka khmat ba kynja mynsiem ka la shadkmen haba ka iohi ia ka.
Ban sngewthuh kham janai ia ka jingmut jong ka la dei ban pharia bin pa bin katkum ki khmat ka jingim bad ban her ha ki thapniang ka pyrkhat sha ki jingjylliew ka jingim naba kane ka kyntien ka kynthup shitylli halade naduh basdang haduh bakut ka jingim bad shaduh sha lyndet kane ka jingim hi. Haba ki rangkynih ki rangphawar ki pyndonkam ia kane ka kyntien ki kynthup ia ka pyian jong ka longbriew manbriew, ka pyrkhat ka pyrdain, ka imlang sahlang, ka longiing longsem, ka iaid ka ieng, ka khih ka kamai, ka longkha longman, ka riam ka beit, ka synshar ka bishar bad baroh kiei kiei kiba ia parpain bad ka jingim u briew kynthup ia ka niam ka rukom, ka mane ka shine. Namarkata donkam ia ka jingiatai bin-pa-bin halor kawei pa kawei ka mat ban pyni kumno kane ka kyntien ka phalang ialade namar ka dei tang ma ka ka dawai ban pynkhiah ia baroh ki jingpang ha ka jaitbynriew bad sopspain ia baroh ki det ki mong kiba ka la kit la bah lyngba ki por.
Ka tipbriew tipblei ha ka longbriew manbriew ka iathuh ia ngi ba ngi dei ban long kiba adkar ha kiei kiei baroh. Kiba don ka bor halor lade, kiba shida mada ka jinglong, kiba sngur bad khuid ka dohnud, kiba sian mynsiem, kiba ithuh kaei kaba sniew bad kaei kaba bha; kiba pdiang ia kiei kiei kiba shisha, kiei kiei kiba donburom, kiei kiei kiba dei iaroh bad kiei kiei kiba itynnad. Uno uno uba don ia kine ki jinglong u pynpaw ba ka tipbriew tipblei ka long ka sharak jong ka longbriew manbriew: hynrei uta u bym don ia kine ki jinglong u pynpaw ba ka tipbriew tipblei ka iashong khlad bad ka long briew manbrew jong u. Namarkata, u Blei Trai Kynrad u ai ka bor tipthuh ba kynja mynsiem ba kiwei pat ki bor kiba pyrshah ia kitei ki jinglong ki pynpra ia ka longbriew manbriew namar, ka bor tipthuh ka la tynjuh bishar ia ki biang pa biang.
Ha ka liang ka pyrkhat pyrdain pat ka ‘tipbriew tipblei’ ka pynpaw ialade lyngba ka ktien ba ngi kren bad phawar; lyngba ki sur ba ngi kynud bad ngi rwai bad lyngba ki jingthoh jingtar kiba mih kiba kyrsoi na ka thymmei jong ka jingpyrkhat. Ki riewstad ki ong ba ki kot ki sla, ka rwai ka siaw bad ka ktien ka thylliej ba ngi kren ka pynpaw madan ia baroh kaba ngi pun, ngi kun bad ngi-set-slung ha ka dohnud. Dei namar kata ka daw ba katba ka tipbriew tipblei ka dang synshar ngi dang ioh ki kot kiba pynhun, pynkmen bad pynskhem ia ka pyrkhat pyrdain, bad haba ka tipbriew tipblei ka la sdang kynriah na ka jingim u nongthoh, ki mih ki kot ki sla kiba pynskuin sha ka jingsniew bad biah phongrai ia ka dohnud jong ki nongpule. Ha kajuh ka rukom haba ka tipbriew tipblei kam synshar shuh, ki kyntien kiba mih na ka shyntur jong u ki long ym tang ka jingkthang bad jingsngewjli hynrei ki long ruh ka jingtim ia kito kiba iohsngew ia ki. Kumjuh ruh ka tipbriew tipblei ka pynpaw shynna ialade ha ka rwai ka siaw, ka tem ka put ba, katba ka tipbriew tipblei ka dang synshar ha u briew ka rwai ka siaw bad ka tem ka put jong u ym tang ki pynkmen bad pynsngewtynnad ia kiba sngap, hynrei ki rah bad kyntiew shajrong ia ka mynsiem jong ki; hynrei haba ka tipbriew tipblei ka la kynriah na ka jingim u briew; u pynmih ia ki sur bad kyntien rwai kiba pynskuin ia ki jinglong mrad baroh kiba don ha u briew: kiba wat ki syntiew ki skud bad ki sim ki doh ki phai wak da ka lyngkdong na ki sur jingsawa jong ki.
Haba kren pat shaphang ka tipbriew tipblei ha ka imlang sahlang ka thew ia ka akor ka burom ha ka jingiadei iajan la, ha iing ne habar; ka ktien ba ngi kren, ka kam ba ngi leh, ka mut ka pyrkhat bad ka jingshemphang ia kiei kiei kiba donburom bad kiba dei iaroh: kiba wanrah ia ka jingsuk, jingjaijai bad jingkmen ha ka imlang sahlang. Hynrei haba ka tipbriew tipblei ka kynriah na u briew ka akor ka burom ka synlar bad ka jingiadei iajan jong u bad kiwei ka long kaba dkoh, kaba pynthut, kaba jyrwit bad kaba pynsngewsih.
Ka jingmut jong ka tipbriew tipblei pat ha ka liang ka longiing longsem ka thew ia ka jingkitkhlieh jong u briew kum u Kpa ka iing kumno u bsah u sumar ia la ki khun ki kti bad kumno u pynphuh pynphieng ialade da ka jingsngur bad jingshemphang: ba kiei kiei kiba u leh ki thew ia ka hiamdien hiamkhmat: ba ka burom jong ka iing ka long khamkor ha u ban ia baroh ki jingkordor kiba ka jingim ka lah ban ai. Hynrei haba ka tipbriew tipblei ka thynrei na khmat jong u ha ka jingiadei bad ka longiing longsem, u wad la ka mon ban pynsngewbha ialade kampher la ka iing ka sem ka jot ka pra bad ki khun ka lok ki im ha ka lehrain bad jahburom. Kumjuh ruh ka long bad ka kynthei kaba bieit kaba ka jingtipbriew tipblei ka la kynriah na ka: ka wad ia la ka syrtok bad ka pynpra wat ia la ka longiing longsem kaba la tei skhem namar kam kot bor shuh ban sngewthuh ba ka jingsngewbha jong ka pap ka long tang shipor: ba ki jingkwah brai ka doh ki tap matlah ia ki khmat ka jingshemphang jong ka.
Ka tipbriew tipblei ha ka liang ka iaid ka ieng ka riam ka beit ka thew phiak tang ia ka jingstad mynsiem kaba don ha u briew ne ka briew ban phalang ia ka jingleh ha ka it-khmih ka jingim kaba don hapoh jong ki hi, la ka long kaba itynnad bad donburom ne em. U briew ne ka briew kiba la kieng atiar ia la ka jingim da ka jingstad mynsiem ki kiar na ka lynti jong ka jah burom bad ka peit khmat ki briew bad horkit kin nym jam sha ki lynti jong ka jingshahrkhie bein. Ki tip khlem da bthah kaei kaba don akor ha ka riam ka beit ka iaid ka ieng bad ki don ka jingshemphang ba ka burom ka ijot ka long kaba donkam ha ka jingim jong ki. Namarkata, kim ngat ha ki shangkawiah ka leh tynneng ne ka pyrthuh bud ne kyllon ha ki buit sainti ka rong-ia-pan namar ka jingstad mynsiem jong ki ka tip uei u moina airong bad uei u sharyntoh tang-snem. Ba kumta, lymne ki jingkwahbrai ruma ne ki buit sainti ka por kim lah ban samain ne tuh kyntang ia ka jinglong jingim jong ki.
Haba ngi kren pat shaphang ka tipbriew tipblei ha ka trei ka ktah – ka kamai kajih; ki syor ki shemphang ba ka long ka hukum u Blei Trai Kynrad ba ngi wan sha ka pyrthei ban kamai ia ka hok. Ki suk ki kmen bad ki palei mynsiem ba ki ioh ia kiei kiei ha la ka jingim da la ka umsyep hok bad kim ju kner ia ki kti ban tam ia kaba ioh ei ba ki tieng khaweit ia ka siarkylla bamkylla: ki tieng ia ka raibi bad ka byrsieh byrsang ba kan kiew tyngkong ha la i trep ha la i skum: lymne kim ju riehtngen ha ka syrngiew ka bamsap bampong, ka lehklep ka lehklop ne ka khyllep ka khyllong. Te, ki phuhmut phuhmat lyngsyun namar ka jingiatiplem bakhuid ba suba ka pynpyngngad ia ki dohnud jong ki: naba, ki ioh ka jingshai blei kaba ri jai jai ia ki kjat jong ki ban bym jynthut ha ka lynti ka jingim.
Lada ngi kren pat shaphang ka tipbriew tipblei ha ka liang ka synshar ka bishar, u men Khasi u sneng ia la ki khun ki pyrsa ban burom ia ka hok bad ka jingshisha. Ki pynrem jur ia ki khlein la thang jwat la bam bad kim ju buh jingshaniah ha “Ki kha-khein – ki khamakur” kiba kylla khlieh kiba kylla tdong. Ki niewsang ba ki riewthurmur, ki buaid ki tanglang, ki riewleta, ki lyngkar ki awria ba kin shong kum ki nongsynshar ki nongbishar bad tang shu lap ia kiba kum kita, shisyndon ki nirad ki pynkhyllem: ki tieng ba ioh kiew ka synri ka tyrud ha ka ri ki jaitbynriew. Namarkata, ki da bishar naduh khlieh haduh kjat shuwa ban jied ban kyntiew ia uno uno u briew ha ka kam synshar bishar: namar ki ngeit ba kine ki briew kim don hok ban said dorbar dorsha: ba ki ngeit ba ka lympung durbar ne ka pyndem ka duwan ka dei ka jaka kaba khuid kaba kyntang: kaba tang ka hok ka sot ka synshar ha ka. Dei namar kane ka daw balei ba u khasi um ju don party politic ha ka synshar khaddar bad ia kito kiba sorik ne iarai lypa kumta kumta halor kano kano ka kam shuwa ban phriang ne pharia ha durbar; ki sin ia ki ‘ki ksew u Jom’: ba ki ngeit skhem ba tang ka rai durbar ka dei ka raibel. Horkit hordang kim ju shaniah ha ki pnah thylliej ne kyllon ha ki khrawspah; ki bat ia ka nia ka jutang ka ‘tienhok ka ‘tiensot da kaba ki buh tylli ia ka jingshaniah ha ki riew ‘tipbriew tipblei kiba ka jingshai mynsiem bad ka jinglong sngur ki dei ki atiar jong ki: kiba ka hok bad ka jingshisha ki long ka stieh. “Lano kin win ki khlaw, lano kin khih ki maw, lano ka ‘erpyngngad, sa shisien kan wan shaw”.
Shuwa ban buh u saipynwai; kum ka jaitbynriew ngi dei ban kynmaw ba ka tipbriew tipblei dei u budlum bad ka hok ka sot ka dei ka pansngiat. Ban kren ia baroh ki mat kiba don hapoh une u jylli la dei ban thoh kawei ka volume. Ka tipbriew tipblei ka dei ka hukum jong u Blei Trai Kynrad, Nongbuh Nongthaw bad u nongsam bynta jong ka longkynthei longshynrang: kaba pynphngain ia ka longbriew manbriew, ka longiing longsem, ka longkur ka longkha, ka imlang sahlang, ka trei ka ktah, ka pyrkhat ka pyrdain, ka buit ka iktiar; ka long ka thymmei tyllong jong baroh kiei kiei kiba donburom, kiba dei iaroh, kiba itynnad, kiba shisha bad kiba janai de: kaba kyntiew ia ka kyrdan longbriew manbriew sha ki kynjang jingim ba kham shajrong: kiba pynkha ia ka jingieit, ka jingkmen, ka jingkyrmen, ka jingiaishah bad ka jingkhlain mynsiem; kaba kner la ki kti ka jingshemphang sha ki kynian ka jingjanai kiba u briew bad u Blei ki sngewbha.
Kum ka jaitbynriew ngi donbok ba u Blei Trai Kynrad u ai ha ngi ia ki Ni Ki Kong kiba stad mynsiem bad kiba shemphang: kiba iohi jngai bad kiba ieit ia ka hok. Katba ka pyrthei baroh kawei ka dang bynniew shempap haduh kine ki sngi shaphang ka kyrdan jong ka kynthei, shaphang ka jinglongpoh ka jinglong khraw, shaphang ka jingpyntrei mraw ia ki khynnah khunlung, shaphang kiba shempap shem lanot, shaphang ki khunswet ki khun jin, shaphang ka dawri bad shaphang kiei kiei kiba kum kita: kum ka jaitbynriew ngi la lait naduh shuwa kiwei pat ki jaitbynriew namar, ba ki longshuwa manshuwa jong ngi ki la bynshet la ka jaitbynriew ha ka tipbriew tipblei: kaba pynpaw ba ki long kham stad ia ki riewstad baroh jong ka pyrthei kiba don ia kata ka jingshai blei hapoh jong ki.
Bluit ka mih kawei ka jingkylli na ki pongshai ka pyrkhat balei u Khasi um ong, “Ka tipblei tipbriew” hynrei ka “tipbriew tipblei?” Lada ngi ngam sha ki khlein shyieng kane ka pyrkhat khlem artatien ngin sngewthuh ba u men Khasi u la tynjuh bad pynshisha thik pa thik lyngba ki aiom bad ki rta ba horkit hordang ym lah ban tip ne ithuh ia u Blei uba ngim lah ban iohi lymne tba lymda ngi tip bad ithuh ia u para bynriew, u jingthaw uba kortam jong u ia uba la thaw ha ka dur jong u hi; uba ngi lah ban iohi bad ia kren markhmat. Lada don kiba kam ba ki tipblei-tipbriew ki dei tang ki arsap arphong bad ki lehmynleh kupsnieh langbrot; ki bym don wat tang ka syrngiew jong ka jingshisha ruh ha ka jingim jong ki, ki don tang ka dur bula rongphong riewblei; katba kaba hapoh jong ki ka dei ka jingtep ba sma iwtung; kaba ki jingijli jong ki jingijli baroh ki sop-pailen hangta.
Ki Meidot padot ki pyrta bad khawoit kti ia ngi na shiliang wah ki ong, “Khun pyrsa, bat ia ka tipbriew tipblei ban longbha longmiat ha ka pyrthei. Wat liat ha ki thawbriew mutbriew kiba shukor pynbaji ia ka jingim. Lada ngi shahshkor ia kane ka jingsneng puramit, ngin dih kyrhai ki umksiar umrupa, hynrei lada ngim niewkor bad khein dewthala, shisien ka sngi ngin lympat khlieh ha u mawsiang jingim. Ka jingleh bym suidniew ia la ka thymmei pyrkhat ba la buh u Ni u Kong ka bret ia la ka longbriew manbriew ha ka lyngngoh lyngngain, ka siarkylla ka bamkylla, ka lynsher ka lyngshop bad ka jemrngiew ka jemrwiang: ba sa hiar ka longrynieng ka longryniot, ka longiing longsem, ka longkur longkha ba ka tipbriew tipblei ka kynriah na khmat u briew. Te ka ri umsnam u Ni u Kong kaba ki lum bad ki them kiba ju dap da ka jingkmen jingsngewbha: kin kylla long ki thwei ummat ba ki hati bhur hati sawkuna, ki bsein ki ktiar bad ki ‘lenkhah ‘lenpula ki ioh ban suwari laitluid jong ki. Katba ka jaitbynriew ka dang bat ia ka mynsiem tipbriew tipblei, ki erpyngngad kin iai beh na khmat u Thawlang ka Iawbei. Mano ban jubab ia kane ka jingkhot? Nga buh ha phi ki rang ki thei samla: ki mawlyngnai jong ka lawei ban kynmaw kyndiang ioh ba ka jaitbynriew ka khyllem. Wat ai ngin sngewsarong ba ngi tip, ngi stad, ngi riewspah bad ngi don ha ka kyrdan ba ha jrong, hynrei to ai ba ngin sngewsarong tang ha kane kawei ba ngi long ka jaitbynriew “tipbriew tipblei”.