Shillong: Ka la long ka jinglehrain kaba khraw ia ki paidbah ha ka jylla hi baroh kawei, ban tip ba ka jylla Meghalaya ka don ha ka kyrdan kaba ha khlieh duh ha India, halor ka jingdon jong ki briew kiba don ia u Khniang jingpang ‘Mynraiñ’ bad uba la tip ha ka ktien nongwei kum u Sexual Transmitted Infection (STI), ka jingpang kaba iabit na ka Shongkha Lyngkar, namar naduh u snem 2017 haduh mynta ka jylla ka iai kyrdan kaba nyngkong.
Lah ruh ban kdew hangne, ba ka jylla Meghalaya ka wan ha ka kyrdan kaba Lai ha India, halor ka jingdon jong ki briew kiba don ia u Khniang jingpang ‘Ñiangkulia’ bad kaba kham sngewsih ban tip hangne, ka long ba ka jingdon jong kiba ngat ia utei u ‘Ñiangkulia’ ka nangkiew, katba nangmih ki sngi.
Haba batai bha halor katei ka jingnangkiew jong ki briew kiba don ia katei ka jingpang ‘Mynraiñ’ ka Dr A. Lyngdoh, Deputy Director ka (STI) Meghalaya Aids Control Society, ka la iathuh ba kumba ka long mynta hi, ka Meghalaya ka wan ha ka kyrdan kaba nyngkong eh halor ka jingdon jong ki Longkmie kiba armet bad kiba don ia katei ka jingpang ‘Mynraiñ’, ka jingpang kaba iabit lyngba ka Shongkha lyngkar.
Haba kylli bniah halor katei ka kyrdan kaba la ioh da ka Meghalaya, ka Dr. A Lyngdoh, ka la ong ba ia mynta hi ka dang long tang mar shiteng kata 50 na ka 100, ki longkmie ba armet kiba la wan ban shah sumar, namar bun na ki Longkmie kiba armet hapoh ka jylla bad kito kiba shong ha ki shnong kyndong, kim shem la wan ban shah sumar namar ka jingjngai ki jaka sumar.
Ka la iathuh ruh, ba haba khein kyllum na ki Distrik hapoh ka jylla, ka East Jaintia ka la wan ha ka kyrdan kaba nyngkong, ka West Jaintia ha ka kyrdan ba-ar bad ka East Khasi Hills ha ka kyrdan balai bad sa kiwei pat ki Distrik hapoh ka jylla.
Kum ka Doktor, kaba peit kyrpang tang ia katei ka jait jingpang, ka la pynpaw lem ia kata ka jingeh haba ki sumar ia katei ka jingpang, namar ba ka dei ka jingpang kaba donkam ban ioh ia ka jingsumar ia baroh arngut, kata ia u bad ka lok, hynrei kumba ka long mynta ka eh bha ia ki nongsumar, namar lada ka Longkmie ka don jingpang ka donkam ia u kpa ban shimkhia ha ka ban sumar, pynban kumba ka long mynta kam da don kata ka jingshimkhia bad kane ka wanrah ia ka jingma kaba khraw ia ki khun ki kti, namar ka dei ka jingpang kaba hiar pateng na ka kmie sha ki khun kiba ka kha.
Haba batai halor katei ka jingpang ‘Mynraiñ’, ka Dr A. Lyngdoh, ka la pynpaw ruh ba katei ka jingpang ka ma bha lada lehsting, namar katei ka jait jingpang ka don ia ka jingiajan bad kaba lah ruh ban kylla sha ka jingpang ‘Ñiangkulia’ (HIV), namarkata ka donkam eh ia ki briew khamtam ia ki shi lok ba kin shimkhia ha ka ban leit sha ki jaka sumar, na ka bynta ban pynshisha la ki don ne em bad lada don, donkam ban shah sumar haduh ban da koit.
Halor katei ka jingpang ‘Mynraiñ’, haba sngapthuh na kaei kaba la iakren bad katei ka Doktor, la sngewthuh ba jin lada ki briew kiba don hapoh ka jylla kin leit ban phah test ialade, kin dang bun kiba don ia katei ka jait jingpang, namar kaei kaba la iathuh da katei ka Doktor ka long ba mynta ka jylla ka la bat ia katei ka kyrdan nyngkong tang hapdeng khyndiat ngut ki nongshah test bad kata ka long tang ki Longkmie ba Armet.
Namarkata, nalor ba ka jylla ka la don lypa ha ka kyrdan balai halor ka jingdon ki nongpang ‘Ñiangkulia’ bad kyrdan nyngkong ha katei ka jingpang ‘Mynriañ’, ka la dei ka por ba ka sorkar kan shimkhia ha ka ban thaw ia ki lad ki lynti na ka bynta ban tehlakam, khnang ba ki paidbah hapoh ka jylla kin lait na kitei ki jait jingpang, kiba wanrah ruh ia ka jinglehrain kaba khraw ia ka jylla hi baroh kawei.
Phi don ban ong eiei?