J.J Lyngkhoi
KA KTIEN MAITPHANG:
Ka shongkha khleh kam dei shuh ka Issue kaba thymmai ne bym pat ju jia koit mynno mynno ne hango hangno. Pynban mynta haba ngi peit imat ka la longdoh longsnam ha ka jaitbynriew ba kyrpang jong ngi, ka long kum ka jingkieng ban pun ia kiwei ki jaitbynriew ba kin ioh bsut khlieh hapoh ka Ri baieit jong ngi. Ka la long thik kum kato ka jingpang kaba bit kaba ngi donkam ban sumar wut wut khnang ba kan ym saphriang kylleng ka Ri Lum Khasi ba dap da ka dud bad ka ngap.
Na kata ka daw la pynlong ia nga ban sei ia u khulom bad ka kotsada ban kner lem la ka kti ka mon ka diang ban synniang lyngba ine ki jingthoh wat hapdeng kiba bun ki jingtlot hynrei nga kyrpad ia phi ki nongpule baieit wat thew ia ki jingtlot jong nga. Kyrpang na ka bynta jong phi ki kynthei nga kwah ban pynsngew halor kane ka phang tang km ka jingpashat jingmut. Ym ba nga tuklar, ne lorni bad ktah mationg ia ka jinglong shimet ne ka longrynieng jong phi ne thadmadan ia ki jingiadei jong phi badno re badno. Hynrei ki dei tang kum ki symboh ba phin pyrkhat shuwa ba phin shim ia ka Rai na ka bynta ka jingbha jong phi bad ka jaitbynriew baroh kawei. Nga kloi ban pan map lada kane ka jingthoh jong nga ka duna bad pynmong iano re iano ba phin ym sngew ei ei bad shim ia kane tang kum ka ktien sneng ktien kraw ne ki jingai jingmut.
To ngin ia peit ia ki katto katne ki bynta kiba ha khmat eh. Balei??? Ba ki kynthei ki dei ban sngewthuh bad ban kiar raimaw raidieng na ka jingshong kha khleh bad kiwei pat ki jaitbynriew:-
- NAMAR KI KYNTHEI KI DEI KI NONGBAT IA KI DULIR / KI KHYNDEW KI SHYIAP: Solansar bad haba shit ba shai ngi tip paitbah ia kane ba ki KYNTHEI ki dei ki Trai Jaka ha ka Dulir jong ka jaitbynriew jong ngi. Bad u Shynrang um donbor ym don hok wat la u don ka hok ban “Tuklar” ia kane ne wat ia u ioh makna ka ka “NAM U RANG KHATARBOR” NE U KHLIEH KA IING NE U RIJIED U RISHOT. Namar u long tang u nong iadon bynta lang u nongiarap ban pynbha pynmiat ia ki kam ki jam baroh na ka bynta ka jingsuk, jingbit jingbiang jong ki kynthei ne ki khun ki kti. Phewse dei ki KYNTHEI kaba don ia ka nam “SHIBUIT SHI BOR NE KA KHIEW KABA TLOT pynban ka ioh bad BAT, ne pyniaid shabi ia ki jaka ki puta kaba long Trai Kam, Trai Jaka ia baroh ki jingdon jingem. Dei na kane ka daw ba ki kynthei ki hap da khan da saindur bha ym ban ryngkoh klumar ne ia kyrshan ktien ha ka shongkha khleh lem kumta ki khyndew ki jaka ki puta ha kawei ka por ki long shuwa jong ngi ju khot ki Trai Muluk Trai Jaka. Kan buh jingma jingtim ia ki longdien mandien lem bad ki khun ki kti.
- NAMAR KI KYNTHEI KI NONGBAT IA KA JAIT / KA SKHER:
Kane ruh ka dei kawei ka bynta ba ki kynthei ki dei ban sngewthuh ba ki dei ban kiar shisyndon na ka jingia shongkha khleh bad ban tip ialade ba ki dei ki nongbat nongri ia ka jait ka skher, ia ka kur ka kynja. Ngim lah ban len ba dei tang ka jait bynriew Khasi jong ngi kiba dang ai jait bad shim jait sha ka kynthei wat la ki don ruh hapoh ka Ri jong ngi kiba la pyrshang ban ai bad shim jait sha u Kpa hynrei kine kim pat da bun solansar hi ngi dang ia ai jait bad shim jait na ka kmie. Na kane ka daw kiwei ki tip ia ngi kum ka jait bynriew ba kyrpang namar ka jinglong kyrpang ban ai bad shim jait na ka kmie. Katba kiwei pat ki bynriew satlak pyrthei ki shim bad ai jait sha u Kpa. Shi bynta kane ka la pynsarong ia ka jaitbynriew pynban ka pynlong ruh ia kiwei pat ki jaitbynriew ba kin shim kabu bad shoh jingieit ia ki thei nylla jong ngi. Namar ki tip biang biang ka long kaba suk ban tan ban khring ia ki namar ka bor bad ka iktiar ka shong ha ki kynthei ym ha ki Rangbah. - NAMAR KAM LONG KA DUSTUR KHASI:
Ki kynthei ki dei ban kynmaw biang biang ia kane kawei ruh ba lada ki ia shongkha khleh kam long shuh ka Dustur ne ka Rukom, kumba ngi tip ba ka Ri Khasi jong ngi ka long kaba riewspah ha ki Riti Dustur la ka long ha kino kino ki bynta khamtam ha ka shongkha shongman ki da niew kyntang bad niewkor bha naduh ki por ba rim bajah, ki da tip ia kata ka shongsang shongma bad khein kur khein kha.
U Radhon Singh Berry u ong kumne: “Haba ia poi kha”
Wat ju ia poi kha lyngngoh thamula
Ka dei ban da tip u Kni u Kpa
Wat ju ia poi kha bad ki jait bymkha
Hynrei para babiang ka phylla.
Ka Bible ka ktien u Blei ruh ka hikai ia ngi kumne shaphang ka shongkha shongman. Dei ban jied na ki parakher paramer. U Abraham u hukum ia u shakri jong u ban leit wad briew ia u Isaak hapoh ka Ri lajong ym na Ri nongwei bad napdeng ki parakher paramer ym na ki khyllah jait (Gen 24:4). Kane ka pyni bad kdew ka long ka lynti ka bym dei bad ka bym biang ban ia biah phongrai ban ia shong kha khleh bad kiwei pat ki jatbynriew kynmaw ba ka spah bunsien ka pynklet noh wat ia ka Dustur ne wat ia ka sang ka ma kam salia hi ruh ban btep wat ia ki jinglong ba kyrpang jong ka jaitbynriew. Wat jied ia ka spah ha ka shongkha shongman namar kan sa bam kruin ia ka iing ka sem. Ngin weng noh ia kum kine ki jingmut tang ban ioh spah hynrei ngin jied ia u para kher paramer ym kumba ong ka ktien phareng “NO MONEY NO LOVE YES MONEY YES LOVE”. - NAMAR KAN BUH JINGEH IA KA JAITBYNRIEW:
Ka jingshongkha khleh bad kiwei pat ki jaitbynriew ka wanrah shibun ki jingeh la ka long ha ki iing ki sem ki shnong ki thaw imlang sahlang bad ia ka jaitbynriew baroh kawei ki jingeh ba hakhmat kaba ngi lap ban iohi na ka por sha ka por la ka long ha sor Shillong, Nongkyndong ne ki thain khappud, ka dei ka jingkhynra Trading License ne Labour License Work Permit etc, ia ki bar jylla ba la khynra da ki seng bhalang kum ka K.S.U, H.Y.C bad kiwei kiwei ki kynhun seng bhalang kumjuh ki nongtrei enforcement jong ka District Council. Bun bun sien ngi lap bad ngi shem ha ka jingkhynra Trading License dei pynban ki kynthei kiba mih sha khmat ban long ki nongiada ia kine ki seinpuh da kaba ong, Balei phi khynra Trading License ia ka dukan Khasi ki kam ruh u dei u Lok u Tnga jong ki. Haduh la pynshaiong bad pynbitar ia ki samla kiba trei shitom ban khynra License da ka jingleh ki Thei Khasi kumne ka pyni ba ki ailad da lade ban pynlong kum ki Trading License jong ki khyllah jait. Kane ka buh jingeh ia ka jaitbynriew khlem pep ba baroh ki kamai kajih yn long trai da ki poi ei. - KA BUH JINGMA IA KA JAITBYNRIEW:
Ka jingeh bad ki jingma kiba bun kin mih ha ka jaitbynriew lyngba ka shongkha khleh kumba nga la kdew shakhmat khamtam ba ka jaitbynriew jong ngi ka long trai / bad kam trai da ki kynthei. Kumta haba ia biah phongrai bad ka shongkha khleh kan buh jingma ia ka jaitbynriew rit paid jong ngi. Khlem pep ngin sa duh noh ia ka jinglong trai muluk trai jaka.
Na kata ka daw ka District Council hapoh ka jingialam u Bah H.S Shylla kum u CEM ka la thaw ia ka Ain khasi Social Custom Linage Bill 2018 2nd Amendment Bill “Ban ong ba kino kino ki Khasi kiba ioh Lok da u bym dei Khasi kin duh noh ia ka jinglong Khasi (Scheduled Tribe) bad ia ki jinglong trai jaka. Kane ka Ain ha ka jingshisha ka dei ka Ain kaba biang eh ban iada ia ka jinglong jingiashong kha khleh. Tangba ngi sngewsih ba kane ka Bill haduh mynta ka dang sah ha suin bad shah pynphai kylla noh ha u Lat. Bad ym pat lah ban pyntrei kam haduh mynta wat la kiba bun balang ki kwah ban pyntrei kam noh ia kane ka Bill khnang ba kan long kum ka Stieh iada ka ka jaitbynriew rit paid jong ngi.
Kumta ki Ain shnong Ain thaw ha ki Dorbar shnong ki la shna na ka bynta ba khanglad ban lada ki bar jylla ban ym shah ban wan buhai shnong hapoh u pud u sam kin shu long kum ka lieng khlem u Maji lada ki thei Khasi jong ngi ki nang ailad ia kine ki khyllah jait hapoh ki kamra thiah jong ki. Ki Ain kim shah rung shnong ia ki kynthei ioh lok Dkhar kim lah ban pynkhlain ia ka jaitbynriew jong ngi haba ki theisotti jong ngi ki dang ia biej ia ki poiei. - KA PYNHIAR DOR IA KA JAITBYNRIEW:
Kiwei ki jaitbynrew to tip kim khein kor ia ka jaitbynriew jong ngi haba ki iohi ki Thei Khasi kiba dei ki nongri nongiada ia ka jaitbynirew ki lyngkar ha ka shongkha shongman. Kane ruh ka dei ka jinghiar dor bad pynjah burom ia la ka jait bynriew kiwei kin ong bad kin bein pleng kito ki Khasi ki lyngkar, ki bym bat ia ka Riti ka Dustur ki kloi ban biah phongrai. Ki bym tip ia la ka jait bynriew, ki biej spah ki bym burom ia ka Culture lajong. Hynrei haba ki kynthei jong ngi ki nang ban ri la ka tynrai ha ka shongkha shongman kynmaw kiwei ki jaitbynriew kim nang ban khein troin ia ngi namar ki tip biang biang ngi dei kiba ieng ha la kajong ka nongrim. - NAMAR KAN PHARIA NOH IA KA JAITBYNRIEW:
Katkum ka jinglap bad iohi jong nga lyngba ka jingshongkha khleh ym tang ka buh jingeh, jingma hynrei ka pharia ruh ia ka jaitbynriew ka weng noh ia ka mynsiem jingiatylli jingialong kawei la ka long ha ki iing ki sem, ha ki shnong ki thaw, imlang sahlang ne hapoh shatri jong ka jaitybynriew ki mih ki thma ktien ki jingiakawang ktieh markylliang kito ki kynthei ba ioh lok dkhar bad ki bym ioh lok dkhar. Nai da kdew kti hynrei phi shem ia kata haba la jia hapoh ka jaitbynriew jong ngi. Balei ba ngi kylla nongshun shuwa ia ki paradoh ki parasnam ha shuwa ba ngin beh ia kine ki poiei ngim banse ban ia tyngkhuh shuwa bad u doh u snam lajong. Hangne kein ngi lap ba ka jingiashongkha khleh kan wanrah ia ka jingiapait jingiapra, ym don shuh ka jingiatylli mlon ngim ioh shuh ia ka jinglong kawei, wat lada ngi dei shisha kita ki para doh ki para snam ngi hap ban kylla nongshun namar ka jingia khleh lang ka snam.
JINGPYNKUT:
Khun samla kynthei jong ka jaitbynriew jong ngi ka mynsiem jong nga ka khia ngon bad noh ruh haba nga iohi ba ka jingshongkha khleh ka la nang kiew skong na kata ka daw ka la pynkhih ia ka jingmut jong nga ban pashat lem halor kane ka phang, tang kum ka jingai jingmut bad kum ki symboh ha phi ba phin da puson bad pyrkhat bun bun sien ban kiar na kane ka jingshongkha khleh khnang ba kan nym buh jingeh ia phi ia ka iing ka sem bad ia ka jaitbynriew. Ngin da kham adkar ngin da saindur bha wat ju leh shongshit ne wat sngewsarong ba ia poikha bad ki khyllah. Kumba phi la ju ioh katnoh spah ngut ki mynsiem kiba kordor jong ki paradoh parasnam ki la shu long ki langknia bad jah klep ha ka kti ki nongwei shisngi. La ka long ha ki jingleit pule jong ngi jingiadei paralok jong kine shilok bunsien kaba kut ka jingim jong ki ka long ba ki shah pynjah klep ne sha pyniap. Ka por ka dang biang pura ia phi samla ba phin pyrkhat bha halor kane ka phang ba phin shim ia ka rai na ka bynta ka lawei jong phi bad jingbha jong phi kumba ong ka ktien, “Ka por samla ka dei ka por ban jied”. Youth stage ia a stage to choice.
Khublei shibun.
Phi don ban ong eiei?