Ex. Rev. K. Langrin
Ki Lyngngam ha shwa ban kylla Khristan ki dei ban pyndep shuwa ia baroh ki kam ba iadei ba ka knia ka khriam ba u Blei ka bneng ka khyndew un kyrkhu kyrhai ynda haba ki la long Khristan. U bah Dabit Nianglang uba long u khun jong u bah Rana Mawsor bad jong i kong Thekjei Nianglang na Nongdaju, u long u briew uba la pyndep lut ia baroh ki jingdawa ha kaba iadei bad ka knia ka khriam shuwa ban long Khristan. Namar ka jingkohnguh jong u ia ki jinghikai u Kpa, mynta u la long briew man briew bad la roi la parum pareh. Ia kane la iathuh hi ma u ia nga haba nga la leit shim interview ia u ha ka 9-3-2016 ha Nongdaju. Ia ki bynta ba kongsan ba u la iathuh ha nga nga la buh jingthoh. U bah Dabit Nianglang u la kyrpad ia nga ban phah lem sha ki kot khubor khnang ba kan long ka nuksa babha ia kiwei.
Katkum ka jingiathuh jong u bah Dabit Nianglang, u dei khun na ka long iing baduk. Nalor kata, u la long briew uba raikhoh bad uba duna shibun ha ka jingleit skul. Kumta u Kpa jong u u Rana Mawsor uba long u nongknia uba stad, u la rai ban ai jingknia noh ha u Ud longtheng. Ha ka snem 1963 mar ia sdang ka snem u la pynkhreh ban ai jingknia da ar tylli ki pylleng syiar, kawei ka syiar kynthei, artylli ki waitlam, artylli ki kdaw, shikham u kdait, shi kham u paitur bad lai kham u khaw. Ki kyntien knia jong uba la pynkylla sha ka ktien kot (ktien sohra) ki long kumne, “Kiw …. Ud longtheng, to da wan hiar mynta ha kane ka iing jong nga, kumba Me ju sngap ju sngew ia ki jingkyrpad jong nga, mynta ruh nga khot ia Me ba Men thung ia une u khun jong nga u Dabit Nianglang ba un long u riew saidthma, u riew dorbar, ban thung riewspah ban thung riewphew, ban long ba nang ba stad, ban long uba koit ba khiah krat bha. Kiw …. Ud longtheng, une u khun jong nga u Dabit Nianglang un sa mih na iing ban leit skul sha Mawthengkut, to ialam ma Me ia u naduh ba sdang haduh ba kut. To ker to da ma Me kein kynrad ia u khun jong nga ynda haba u la don jngai na nga ngam tip shuh kaei ban jia ia u, kumta nga bret tylli ha ki kti badonbor jong Me, to ialam ia ki kjat jong u, ia ki kti jong u, ia ki khmat jong u, ia ki shkor jong u, ia ka jabieng jong u ba un pass bha. Ko kynrad to da kyrkhu ia ki jingri jingdup, ia ka lyngkha ka risai bad ia baroh ha ka iing jong nga. Kiw …. Ud longtheng, to wan hiar noh mynta ha kane ka iing jong nga, lada Me ai shisha katkum ka jingkyrpad jong nga, ngan ai ia Me ia ka spah ka phew ban pynlut ha ki jingknia. To shim shuwa ia kine ki artylli ki pylleng syiar, kawei ka syiar samla, artylli ki waitlam, artylli ki kdaw, shi kham u kdait, shi kham u paitur bad lai kham u khaw. Lada Men ai shisha kumba nga pan mynta, nga kular skhem ba une u khun jong nga u Dabit Nianglang un sa ai pat ia Me kawei ka sniang samla (niang lot), uwei u syiar ryngkuh, saw tylli ki pylleng, hynriew kham u khaw”. Nangta u Kpa jong u bah Dabit u mait sa da ka wait ia ki pyleng syiar, u bret sa u khaw shuwa ban ot ia ka syiar. U shim ia ka um ha u skaw (longtang) bad u theh ia ka khlieh jong ka syiar kum ka jingpynsum bad bta khmat. Nangta u sa ot ia ka syiar da ka wait. Mar ia mih ka snam u pynjaw ha ki artylli ki kdaw, u phut artad ia ki shniuh (sner jem) jong ka syiar sa tah ha ki kdaw ba la pynjaw snam. Sa shiphang u shim sa ia ka wait, u ot ia ka lyeit jong ka syiar, u theh sa da ka um ia ka lyeit syiar ban sei ia snier ban peit rwiang. Katba nang sei ia ka snier kyllain kyllain u knia pat da kine ki kyntien, “Kiw …. Ud longtheng, mynta nga sei ia une u snier syiar, to ai noh ia ka jubab ba lada Me kyrkhu shisha ia une u khun jong nga u Dabit Nianglang, to ai ba une u syiar un jubab da kaba sda sah, hynrei lada Mem kyrkhu to ai un sda lait”. Ynda u la sei ia ka snier la shem ba u sda sah. (sda sah ka mut ba dap eit bha, sda lait ka mut ym don eit). Te u Kpa jong u Dabit Nianglang u la sngewthuh ba u Ud longtheng U la ai jingkyrkhu ia u khun jong u; bad u la bthah ruh ba u khun jong u u dei ban pyndep ia ka kular. Naduh kata ka por ba u bah Dabit u sa sngaid sa plung bad haba u la leit skul sha Mawthengkut ruh u la pass bha.
Katkum ka jingiathuh jong u bah Dabit Nianglang, u kpa jong u shuwa ba un iap, u la pynkynmaw ba u bah Dabit u dei ban pyndep ia ka kular ban ai jingknia biang kum ka jingsngewnguh ia u Ud longtheng uba la kyrkhu kyrhai ia u. Kumta hadien ba u Kpa jong u um don shuh, u bah Dabit u la knia hi ha ka snem 1970 shuwa ba un sa kylla Khristan noh. U bah Dabit u dang kynmaw thik ia kiei ba u Kpa jong u u la kular ha u Ud longtheng. Kumta u la khreh kawei ka sniang samla, uwei u syiar ryngkuh, saw tylli ki pylleng bad hynriew kham u khaw. Ka long kaba phylla ba ha kito ki snem ki la don ki Khristan kiba ju ialap ba ka pyrthei ka la jan wai. Ki pynshisha ba man ka 2000 snem ki shait don ki jingjia. Ha ka 2000 snem kaba nyngkong la jia ka jingshlei um, ha ka 2000 snem kaba ar la wan u Jisu, te ha ka 2000 snem kaba lai la thikna ba ka pyrthei kan wai. Ki Khristan ha kato ka por ki ia rwai ia ka jingrwai kaba ong kumne, “Ar hajar snem ka la jan kut, u Blei un sa shim jingkhein, na mihngi sha sepngi ngin ia poi ryngkat, ha ka duwan u Kynrad”. Kato ka jingrwai jong ki Khristan ka la pynma shibun ia u bah Dabit.
Kumta ha shuwa ban ai jingknia sngewnguh na ka bynta ki jingkyrkhu ba u la iohpdiang, u la shim shuwa da ki san tylli ki baikhan ban kylli na u Ud longtheng la ka pyrthei kan wai shisha ne em ha ka snem 2000 kumba la ialap da ki Khristan, u bah Dabit u la khan da kaba ong ia kine ki kyntien, “Ko Ud longtheng, to iathuh mynta lyngba kin ki baikhan ba lada ka pyrthei kan wai ha ka snem 2000, to ai ba artylli kin thiah lyndang bad lai tylli kin dem pyllup, hynrei lada kam wai to ai ba lai tylli kin thiah lyndang bad ar tylli kin dem pyllup”. Ynda u la bret ia ki baikhan ha ka prah u shem ba lai tylli ki thiah lyndang bad ar tylli ki dem pyllup, kaba mut ba ka pyrthei kam wai. U bah Dabit u la leh kumta haduh lai sien, hynrei ki baikhan jong u ki iathuh beit ba ka pyrthei kam wai. Hadien kata u bah Dabit u shim sa ia ka sniang, u theh um halor ka met jong ka kum ka dak jong ka jingpynkhuid bad pynsum bad u sa knia kumne, “Ko Ud longtheng, mynta ngan pyndep ia ka kular ba i pa jong nga i la kular ban ai ha Me naduh mynshuwa, te to sa nang kyrkhu shuh shuh ia nga bad ia ka iing ka sem jong nga lyngba ki jingri jingdup, ka rep ka riang, ka kamai kajih…. Ngan ot ia kane ka sniang, bad to ai ba Men jubab lyngba u ksang”. Ynda u la dep ot ia ka sniang u sei sa ia u ksang bad uta u ksang u la dap bha smam. Kata ka mut ba u Ud longtheng u pdiang ia ka jingknia ba un dang kyrkhu ia uba tyrwa jingknia. Nangta u shim sa ia u syiar, u theh sa da ka um ha ka khlieh kaba long kum ka jingpynsum bad bta khmat ia u syiar bad u la knia biang kum ka jingtyrwa ainguh ia u Ud longtheng. Hadien kata u sei sa ia ka snier kumba la leh da u Kpa jong u bad la shem bad u rwieng syiar u sda sah. Kata ka mut ba u Ud longtheng u pdiang ia ka jingknia bad ba un dang kyrkghu kyrhai. Nangta u shim sa ia ki saw tylli ki pylleng bad mait da ka wait.
Hadien jong katei ka jingknia, ka iing ka sem jong u bah Dabit Nianglang ka la nang roi, ki jingri jingdup ki la nang roi bad ka kamai kajih ruh ka la kiew da kaba u la ioh ban thied kawei ka kali. U bah Dabit hangta u la sngewthuh ba dei u Ud longtheng uba la kyrkhu ia u. Hynrei namar ba ka lok bad ki khun jong u baroh ki la kylla Khristan, bym banse ma u ruh u la leit long Khristan noh. Pynban u Ud longtheng um shym la iehnoh ia u namar ba u la pyndep hok ia ka kular. Da ka jingkyrkhu u Ud longtheng, ha ka snem 1990 u bah Dabit Nianglang u la shah jied ban long Tymmenbasan jong ka Balang Presbyterian Nongdaju. Nalor kata, ha ka snem 1991 u la ia shim bynta ban leit rwai choir ha ka jingiaseng Sesquicentennial Jubilee jong ka jingdap 150 snem ka Balang Presbyterian ha ri Khasi Jaintia ha ka kyrteng jong ka Ri Lyngngam Presbytery kaba la long ba nyngkong napdeng ki 22 tylli ki Presbytery hapoh ka jinghikai jong u Pro Pastor K. Langrin. U bah Dabit Nianglang u long u nongrwai Bass uba paka. Nangta ha ka snem 2010 u la shah jied ban long u Moderator jong ka Ri Lyngngam Presbytery. Kum u Moderator u la long shisha uba tbit bad uba la lah ban pyniaid beit ia baroh ki kam jong ka Presbytery. Nalor kitei ba la kdew haneng, u bah Dabit u long ruh uba tip ia baroh ki riti ki dustur jong ki Lyngngam naduh hyndai. Kine baroh katkum ka jingsngewthuh jong nga ka dei lyngba da ka jingkyrkhu jong u Ud longtheng.
Nongpule baieit, lada ngan shu pynkut noh kumta phin sa lyngngoh namarba phim tip uei uta u Ud longtheng. Kumta khnang ba phin ym sngewlyngngoh, nga kwah ban pynshai ia phi ba u Ud longtheng u dei u Blei jong ka Bneng ka khyndew bad uba la thaw bad pynlong ia kiei kiei baroh. Khlem ma u ym shym la long kiei kiei baroh. Ka ktien ‘Ud longtheng’ ka dei kawei na ki kyrteng ba ki Lyngngam ki khot ia u Blei. Kito kiba smat ban pule kot bad kiba wad jingtip ki lap ba ia u Blei la khot da kiba bun ki kyrteng. Kine ki long ki nuksa ia phi ba phin tip ia ki kyrteng bapher bapher jong u Blei ba la khot da ki briew katkum ki jaka bad ki niam jong ki. Kita ki long: God, Jehobah, Yahweh, Allah, Bhagwan, Isol ne Salgipa, Pathian ne Lalpa, Pakhangba ne Panthou bad kiwei kiwei de. Kitei ki dei tang ki kyrteng ba la khot da ki briew ia u juh u Blei. Ngim dei ba sngewphylla ia kata namar wat tang hangne ha ri Khasi Jaintia ruh don kiba khot ‘Blai’ don ruh kiba khot ‘Bli’ bad kiwei kiwei. lehse don napdeng jong phi kiba sngewpyrshah haba nga thoh ia kane bad ki bym ngeit ba u Blei u pdiang ia ki jingknia. Hynrei ka jingshisha ka don wat ha ka Baibl kaba long ka kot ba khraw bad ba la niewkor da ki Khristan ka iathuh ia ngi ba haba u Jonah u la phet rieh na khmat jong u Blei, la ong ba u Jonah u la kiew da ka lieng. Hangta u Blei u la phah da ka eriong erngit kaba shyrkhei haduh ba ka lieng ka la jan ngam. Hangta kita ki nongkienglieng ban lap ia ka daw ki la pynlong ia ka jingkhan sbai bad ka knia ka khriam khnang ba u Blei un jubab balei ba u bitar bad mano ba leh pop. Hadien ba ki la shat la khein ki la ioh ia ka jubab na u Blei ba u don uwei uba la ialeh pyrshah ia ka Hukum Blei, uta u dei u Jonah. Ynda la lap ia ka daw, kita ki nongkieng lieng ki la bret ia u Jonah sha duriaw bad ka eriong ka la jem jai. U Blei uba stad u la pynap lypa ia uwei u dohkha uba heh ban nguid ia u Jonah. Da ka jingsumar u Blei u Jonah u la lait salit na ka jingtyngkhuh ha ki bniat kiba nep jong u dohkha. U la shong ha ka kpoh jong u dohkha khlem mynsaw. U Jonah hangta u la kylla ba mut. Kumta u la duwai ban panmap na u Blei ba un sa leit ban ialap sha Ninebeh. U Blei uba la sngap ia ki jingknia jong ki nongkieng lieng, u la sngap ruh ia ki jingduwai jong u Jonah. Bad u la hukum ia u dohkha ban leit prie noh ia u Jonah halor u shyiap. Hangne ngi sngewthuh ba u Blei u shah shkor ia kiba duwai bad ia kiba knia kumba u phah ia u slap ha ki jaka ba don ki Khristan bad ha ki jaka bym don Khristan. Te ka jingngeit jong ki Khristan ba ki ong ba u Blei u sngap tang ia ki jingduwai jong ki ka long kaba bakla katta katta. Bad ka jingkynnoh ba ki Lyngngam ki mane blei thaw ruh ka bakla.
Phi don ban ong eiei?