Shillong: Ka mukotduma pyllait dewiong, ka la kut noh ha ki khyndiat sngi ba ladep, ha kaba ka kashari jong ka Supreme Court, ka la weng ia ka jingkhang dewiong jong ka National Green Tribunal (NGT), kaba la trei kam naduh u snem 2104, ha ka Jylla Meghalaya.
Na shibun kiba iakhun ia katei ka mukotduma, U Ma Lber Laloo, u dei uwei na kiba la trei bor bah, ban iakhun ha Supreme Court, na ka bynta ban weng noh ia katei ka hukum jong ka NGT.
U Rupang, ula buh jingkylli bad ioh ia ka jubab da ka email bad U Ma Laloo.
Rupang: Bah Lber ngi sngewthuh ba phi la ia khun ha Supreme Court, naduh u snem 2015, na ka bynta ban pyllait noh ia ka jingtih dewiong ha Ri Khasi Jaintia. Mynta ka Supreme Court, ka la weng noh ia ka hukum khang dewiong, phi sngew kumno?
Lber: Ka ba nyngkong, nga sngew ba nga dei ban ainguh ia u Blei Trai Kynrad ba U lah plie ia ka lynti bad khlem ieh bein ia ngi ha shiteng. Sa kawei pat, nga sngew ba ka jingweng noh ia ka hukum khang dewiong ka dei ka jingkyrkhu ka ba khraw ia ki nongshong shnong ka jylla Meghalaya.
Rupang: Ngin ia wan shwa sha u snem 2014, ngi tip shai ba ka jingkhang dewiong, ka la pynkyndit bad ka dei ka bym shym poi pyrkhat bad ka bym don ba tip, ia ka hukum ka NGT. Phi sngew kumno halor katei ka rai? Lah ban ong ba ka sorkar Jylla, ka la shu pdiang kyrkieh ia katei ka rai jong ka NGT bad khang syndon sbak ia ka jingtih bad ka jingdie dewiong?
Lber: Ka dei ka jingkhein sting jong ki bor synshar ha kito ki por bad ka jingbymdon jingbah khlieh na ka liang ki nongtih dewiong ruh kumjuh. Ki dak ki shin ki lah paw lypa naduh u snem 2012 ha ka por ba 30ngut ki iap hapoh krem dewiong ha South Garo Hills ha kaba ka Ka Iing Bishar badon burom ka Gauhati High Court ka lah shim ia ka case da lade bad lah register ia ka PIL (SH) 3 of 2012. Ha kato ka por ka sorkar jylla kam shym la leh ei ei ruh ban iada ia kinongtrei dewiong lane ban hukum ia ki trai par dewiong ba kin dei ki ba husiar lane ban peit bha ia ki krem bad ki nongtrei ruh kumjuh.
Hadien katto katne por ka Gauhati High Court ha u snem 2013 ka lah transfer ia katei ka PIL sha ka Iing Bishar National Green Tribunal.
Ka sorkar jylla ha kato ka por ka sngap mynthi bad khlem leh ei ei, kata naduh 2012, 2013 bad tad haduh 2014. Ka Dima Hasao District Committee ka file sa kawei ka case ban ujor ia ka sorkar Meghalaya ba don ha kato ka por halor ki jingsngap mynthi bad bymleh ei ei ban iada na ki accident la ne jingiap hapoh krem dewiong ryngkat ban sumar ia ka mariang bad ki umbam umdih ruh kumjuh. Ka jingjia kam dei satia ka ba kyndit la ne kaba hak dak.
Rupang: Phi shim ba ka jingkhang dewiong, ka dei ka kam shimet jong ka Dima Hasao Students Union? Kumno kan don jingiadei ia ka seng kaba na Karbi Anglong, ba kan phah khang dewiong sha Jaintia Hills?
Lber: Katkum ka jingiaid lynti jongnga ha kane ka case, ha u snem 2018 ynda lah poi ha Supreme Court, Ki Dima Hasao Students Union ki khlem ia wan bad buh nongiasaid shuh ha ka ban pyrshah lane ban kyrshan ia ka case. Dei na kata ka daw ba ha u Kyllalyngkot mynta u snem hadien ba ka Iing Bishar ba ha khlieh duh ka mut ban sdang noh ia ka jingiasaid ban ai rai khadduh ia ka case ka lap ba ym don ba wan na ka liang ki Dima Hasao bad kan sa thung da u Colin Consalves, Senior Advocate, ban long u paralok jong ka iingbishar bad ban iarap ia ka ha ka ban pynshai halor ka Order bad hukum khang dewiong jong ka NGT hapoh Meghalaya. Te ban ong ei ei shaphang ki Dima Hasao ngam lah namar naduh ba sdang haduh bakut tang kawei ka jubab ruh ki khlem file ha Supreme Court ha ka Case jong nga.
Rupang: Ha ka jingpynmih khubor jongphi, phi pan map na u paidbah ba phim lah ban iakren ia ka Supreme Court, ba kan weng ia ka MMDR Act, phin sngewbha ban batai kham shai ia katei ka ain?
Lber: Ka MMDR Act 1957 kan dei u maw jynthut ia ki nongtrei dewiong la da ka sorkar jylla kam nang bha ban shna bad pynwandur bha ia ki rule bad ki policy ha ki rukom ba biang. Ka jingbymlah ban pynlait ia ka tih dewiong na ka MMDR Act 1957 ha ka jylla Meghalaya ka long thik kum uto u nongpang ba lah dep shah sumar ha Hospital bad ba lah pynlait ban leit phai sha iing ha ka ba ia ka jingpang lah dep pynkoit lut na ka met jong u katba u briew pat de um pat koit satia. Na kata ka daw nga panmap na ki paitbah halor kane. Wat la katta ruh kane kam dei satia ka ba kut.
Nga hi marwei nga sngew ba ka Sorkar jylla ka dei ban bud dien ia kane bad ka sorkar India, namar ba ka sorkar India ka khlem ong satia ban nym pynlait ia ka jylla na ka MMDR Act hynrei ka shu pan jingpynshai katto katne tylli ki point khnang ba kan lah ban iaid sha khmat ia kane ka kam. Katto katne tylli ki Section ki dei ban pynlait ia ka jylla Meghalaya, la da ym lah ban pynlait na baroh kawei ka Ain ruh.
Rupang: Kaei ka jingiapher halor ka jing ithuh ia ka jinglong trai ia ka khyndew ka shyiap, katba ha kajuh ka por pat, ba dei ban pan jingbit na ka MMDR, shwa ban tih dewiong?
Lber: Baroh ki jaka hapoh Meghalaya kim dei satia ki ba don marpohkhyndew lane ki jaka ban tih dewiong. Ka jingduh longtrai ia ka khyndew ka shyiap kan dei ha baroh kawei ka jylla bad kan dei ruh ka jingteh mraw ia ngi ki rit pait bad ki ba duk ba suk ha ki jaka lajong ba ngi long trai hi. Ka ne ka long ka ba donkam shibun eh, namar la da ngi duh ia ka jinglong trai ia ka khyndew ka shyiap bad ki mar poh khyndew, kan sa poi ka por wat ban shna iing lajong ha ka jaka lajong ruh, ban tih khyndew lane ban shoh mawria hap ban shim bor na ka sorkar India. Mynta patde kan nym long shuh kumta. Ban tih la ne sei mar pohkhyndew bad ban pyndonkam ia ka jaka ha ka jylla Meghalaya ka shong ha ka mon ki trai jaka bad la da ki trai jaka kim ai, ym don ba lah ban knieh jubor na ki. [pule biang lashai ka sngi]
Phi don ban ong eiei?