Da u Bah Philip Marwein
Sngewsih ban kynthoh hangne ba ka jinglong jingman ha ka liang ka Bording Ilektrik ha ka jylla Meghalaya, kumba ka long mynta, ka kyrduh haduh katta katta. Ka jingdonkam ding ilektrik jong ka jylla ha ka por ba thang ding bha janmiet (5 baje haduh 10 baje) ka poi haduh 320 megawatts lane tam katba ha kiwei kiwei ki por ka jingdonkam ding ka poi tang kumba 200 megawatts ne duna. Kumba ka long mynta kaba pynmih ding ilektrik ha ka jylla Meghalaya ka dei tang ka Meghalaya ElectricCorporation Limited lane ka MeECL(mynshuwa la tip ia ka kum ka MeSEB). Kane ka Corporation ka Pynmih ding ilektrik tang na ka Stage-I, Stage-II, STage-III bad Stage-IV Umiam-Umtrew Hydro Electric Projects, Nangta ha Umtrew Hydro Electric Project shaneng ia ka Byrnihat bad nangta na ka Leshka Hydro Electric Project. Haba kheinlang baroh ka jingpynmih ding ilektrik installed capacity) ka poi sha ka 354 megawatts, ha ka jingshisha ka la dei ban dap ia ka jingdonkam ding ilektrik jong ka jylla. Hynrei kam long kumta. Ha ka por lyiur ba jur slap (July-September) lah ban pynmih katkum ka jingdonkam ding ilektrik. Hynrei ha ka por tlang lane ha ki bnai ba duna slap ka jingpynmih ding ilektrik ka duna haduh katta katta bad hab ban thied ding ilektrik na ka NEEPCO lane na kiwei bad hab ban siew da ka dor kaba rem bha ban pynbiang ia ka jingdonkam ding ilektrik ha ka jylla. Ha ki aiom tlang lei lei teng teng ka jingpynmih ding ilektrik ka poi tang kumba 50 megawatts, ym dap satia ia ka jingdonkam ding ilektrik. Kane ka buh ia ka jylla ha ka jingeh kaba khraw bad dei na kane ka daw ba ka MeECL ka dap ram shibun na ka NEEPCO bad na kiwei kiwei ki nongai ding. Balei ka MeECL kam lah ban pynmih ding ilektrik katkum ka jingdonkam jong ka jylla ka dei namarba duna um palat ki Dam ha ka ki bnai duna slap. Namar khlem ka um kaba biang ha ki Dam da-ei yn pynmih ding ilektrik?.
Balei ka jylla ka donkam ding ilektrik shibun bha? Ka jubab halor kane ka jingkylli ka long kumne: ka jylla katba nang mih ki sngi, ki taiew bad ki bnai ka jingbun briew ruh ka la nang kiew, ki iing ki la nang mih bun tylli la ha sor ne ha ki jaka kyndong, ki la nang mih shuh shuh ki shnong thymmai ha ki jaka kyndong; ha ki sor bad khap sor ruh ki la nang mih shuh shuh ki tnum iing bad kine ki tnum iing ki la donkam ban ring ding ilektrik. Nangta, ki la nang mih shuh shuh ki dukan, ki jaka iew, ki karkhana kiba bun jait, kine ki donkam ban ring ding ilektrik na ka bynta bun jait ki jingdonkam. Ki karkhana lei lei ki donkam kham bun bad kham khlain ka ding ilektrik- kum ki karkhana shna kali, ki karkhana sain nar, ki karkhana sain dewbilat bad kumta ter ter- ki karkhana ki donkam shibun ka ding ilektrik. Wat ha ki iing ruh ki jingpyndonkam ding ilektrik ka jur bha. Bun ki karkhana ki hab ban donkam la ki jong ki jong ki Lain bad ki Transformer namar ka jingbam ding ilektrik ka la bun bha. Dei na kane ka daw ba ka jylla ka la donkam kham bun ka ding ilektrik hynrei ka jingpynmih na ka jylla pat ka duna haduh katta katta bad, dei na kane ka daw ba sa hab ban thied ding ilektrik na ki nongdie ding ilektrik kum na ka NEEPCO, OTPC Palatana bad na kiwei de katkum ka jingdonkam.
Ban pynmih kham bun ka ding ilektrik, ka jylla Meghalaya ka la don jingthmu ban phah pynmih ding ilektrik shuh shuh ha ki Kompeni bapher na ki wah bapher (hydro electric projects) jong ka jylla. Ha kaba iadei bad kane ka sorkar jylla (Power Department) ka la dep iasoi ia ka soskular (MoA) bad bun tylli ki Kompeni ha ka snem 2007 ha kaba iadei bad ki projek bapher. Ha kaba iadei bad ka projek ha Umjaut bad Umduna ka la dep iasoi ia ka MOA bad ka Eta Star Infrastructure LTD hynrei la pynwai noh ia ka soskular bad kane ka kampeni, bad ka la iasoi noh da kawei pat ka MoA bad ka NEEPCO na ka bynta kine ki projek. Ka projek ha Umjaut ka thmu ban pynmih 69 megawatts katba ka projek ha Umduna ka dei na ka bynta 57 megawatts. Ym pat lah ban tip la kane ka jingiasoi kan seisoh ne em hadien habud. Nangta ka sorkar ka la iasoi ia ka soskular bad ka Jaypee Associates Ltd na ka bynta ka Umngot projek kaba thmu ban pynmih 210 megawatts ka ding ilektrik, hynrei ia kane ka jingiasoi la thmu ban pynkhein noh namar ka don ka jingpyrshah kaba jur na ki paidbah kiba shong ha ka thain jong ka Wah Umngot. Ki ong ba ia kane ka Umngot projek dei ban aiti ha ka MeECL. Mynta, kane ka projek ka la shuh sah pongding.
Nangta, ka sorkar ka la dep iasoi ia ka soskular (MoA) bad ka Athena Pvt. Ltd na ka bynta ka Kynshi-I Hydro Electric Project ban pynmih 270 megawatts ka ding ilektrik. Kane ka projek ka la iaid shakhmat la bun snem hynrei haduh kine ki sngi kam pat ioh ia ka Environment Clearance bad kiwei na ka Ministry of Environment bad Forest. Kumba ka long mynta, kane ka projek kan dang shim por bun snem ban ioh sdang pynmih ding ilektrik. Kane ka Kompeni kan dang hab iaid lyngba shibun ki kyndon shuwa ban pyndep ia kane ka projek. Ym tip lano kane ka projek kan ioh sdang pynmih ding. Nangta ka sorkar ka la iasoi ia ka soskular bad ka Jaypee Pvt. Ltd na ka bynta ban pynmih ding ilektrik na ka Kynshi-II kaba thmu ban pynmih 325 megawatts. Hynrei kane kam shym la long kam ei ei haduh mynta namar la sngewthuh ba ym lah ban shim ia kane ka projek namar ka lap Uranium ha ka jaka den um (Dam). Sa kawei ka projek kaba la iasoi ia ka soskular da ka sorkar bad ka NEEPCO ka long ban pynmih ding ilektrik ha ka wah Umiew ha Mawphu na ka bynta 85 megawatts. Ka NEEPCO ka la shim khia bha ia kane bad la khmih lynti ba ia kane ka projek yn la lah ban sdang noh hapoh kine ki snem. Ia ka projek pynmih ding ilektrik ha wah Umngi ha Rangmaw la aiti ha ka SEW Construction Pvt. Ltd ban pynmih 65 megawatts hynrei, la lap hadien ba kane ka projek kam long. Kumta ka SEW ka la sangeh noh. Ki projek Upper Khri Stage-I bad II ruh la mut ban aiti ha ki kompeni hynrei kine ruh kim pat poi shano shano ruh. Kumta, ka jingthmu jong ka sorkar ban phah pynmih ding ha ki kompeni bapher naduh ka snem 2007, naduh ba long Power Minister u Dr. Mukul, kim pat long kam ei ei ruh haduh mynta. Ka Meghalaya pat ka dang lynga mynsiem bad ktha khlieh kumno ban pynbiang ia ka ding ilektrik ia ka jylla. Katba nang slem ban pynmih ding ilektrik pahuh ha ka jylla, katta ka jingban khia ia ka jylla da ka ram bai ding ilektrik haduh niuhmat.
Phi don ban ong eiei?