KA NIAM BAD KA POLITIKS

Hato ka Niam ka don jingiadei ei ei ne em bad ka politiks bad hato ka Politiks ka don jingiadei ne em bad ka niam? Kam dei kaba suk ban ai ka jubab kaba hun jrut ia kane ka jingkylli. Ha ka jingshisha, kane ka dei ka sobjek kaba ïar bha bad ka long kaba jwat ïa nga ba ngan jubab bad batai hangne. Lar jar katta ruh, ngan pyrshang katba lah katba kot la ka bor pyrkhat lajong, ban ïa-pashat lem ha phi ki nongpule, katto katne ki jingmut kiba nga don ha kaba iadei bad kane ka sobjek.

Ki don bun kiba ong ba ka Niam bad ka Politiks kim don jingïadei ei ei ruh. Don ruh kiba ong ba ka Niam bad ka Politiks ki don jingiadei. Don pat kiba kiba mlien bha ban ong, “wat iakhleh ia ka niam bad ka politiks” bad ki don ruh kiba ong, “wat pyniakhleh ia ka politiks bad ka niam”. Kiba ju kren khah khah ia kane katkum ka jinglap jong nga, ki dei ki kynjia nongialam ha ki niam bapher bapher ne kito ki nongialam ha ka imlang sahlang. Nangta ki don ruh kito ki kynjia nongialam bad nongkitkam ha ki seng saiñ hima sima. Kine ki briew ki dei ki riew arsap lai sap suda. Ki maham ia kiwei ban ym pynkhleh ia ka politiks bad ka niam lane ka niam bad ka politiks hynrei ialade pat ki leh katba mon katkum ka jingsngewbit lajong. Ki ialap ia kiwei hynrei ialade kim leh kumba ki ialap. shaphang ka Niam bad ka Politiks u Mahatma Gandhi, u Kpa jong ka Ri India u la kren shai kumne, “Uno uno u ba ong ba ka niam kam don bynta ei ei ruh (ym don jingiadei) bad ka Politiks um sngewthuh satia ia ka jingmut kaba tynrai shaphang ka Niam”. Nangta u Bishop Desmond Tutu, u Bishop ba paw nam bha mynshuwa jong ka South Africa, khamtam ha kito ki por jong ka jingiakhih ki dohïong ban laitluid na ki dohlieh, u la ong kumne, “Nga sngew lyngngoh ngaiñ ka jait Bible aiu ki briew ki pule haba ki ong ba ka Niam bad ka Politiks kim iakhleh”. Ka Niam ka hikai, shakri bad ka ïalam ban pynim ia u briew met bad mynsiem. Ka Politiks ruh ka hikai, ka ialam bad ka shakri ia ki briew ban pynim ym tang ia ka met hynrei lyngba ka met ia ka mynsiem ruh, namar u briew um lah ban im tang ha ka met hynrei ha ka mynsiem ruh. Namar ha u briew hi, don lang ka met bad ka mynsiem, ym lah ban pyniakhlad. Ka politiks kaba khlem u Blei ka long kaba jakhlia hynrei u Blei U dei ban ioh rung ha ka Politiks ban pynkhuid ia ka. Lada u Blei um ioh rung ha ka Politiks kata ka Politiks ka dei  ka Politiks kaba ioh synshar u Soitan bad kito kiba ong ba ka niam kam dei ban khleh lang bad ka Politiks kim kwah satia ba ka Politiks kan khuid. Kumta, ym lah ban pyniakhlad ia ka niam bad ka Politiks lada ngi kwah ba ka Politiks kan khuid, kan lait na ka bamsap bampong, na ka jingleh thombor, leh shiliang bad ki jingleh bymman baroh. Nga tip shai ba baroh ki niam ki ieng bad ki hikai na ka bynta ka jingbha suda, lehse laitnoh ka niam ksuid lane kata ka satanic church kaba ki briew ki ialap. Haba ngi iakren shaphang ka niam hangne, ngi iakren shaphang ka niam kaba hikai ia ka jingbha suda. Ka politiks ka bym ailad ia ka niam ba kan ioh rung ban pynkhuid ia ka, ym ban pynjaboh, kam dei ka politiks na ka bynta ka jingbha jong ki paidbah hynrei ka dei ka politiks na ka bynta ka jingsniew kaba harrukom. Hangne, ngam mut satia ban pynlong niam noh ia ka politiks, wat sngewthuh bakla ia kane.

Na ka bynta kito ki bym tip, U Jisu u la long u Politishian u bakhraw tam ha ka pyrthei. U la wan ym tang ban sait ia ka pap ka sang jong u khun bynriew satlak ka pyrthei kaba long ka kamram kaba nyngkong eh jong U hynrei, U la wanrah ruh ia ka jingkylla na ka rukom kaba rim sha ka rukom kaba thymmai ha ka rukom pyrkhat pyrdaiñ, U la wanrah ia ka jingkylla kaba khraw tam ha ka synshar khadar, ym ia ka jingsynshar pynhiar kput ka bniat namar ka bniat ne ka khmat namar ka khmat ne ka jingsynshar jong ka jingiashun iapen, hynrei U la wanrah ia ka jingsynshar jong ka jingieid. Ka jingieid ka long ka pdeng jong ka politiks bathymmai jong U. U la ong, “ieid uwei ia iwei pat… to iaieid markylliang kumba Nga la ieid ia phi” (Mat.13:34, 15:17). U Jisu u la wanrah ruh ia ka politiks kaba da U Mynsiem bad ka rukom synshar kaba thymmai lyngba ka jingshakri bad ka jingleh ia ki kam isynei bad jingleh ia ki kam phylla. Ka Manifesto (ka mat treikam)  jong U kaba u la khlei paidbah ka la ong shai kumne, “U Mynsiem jong u Trai U don ha Nga, U la pynsleh ia Nga ban ialap ia ka Khubor Babha ha ki baduk. U la phah ia Nga ban pynbna ka jinglaitluid ia ki Koidi, ban pynpeit ia kiba matlah, ban pyllait ia kiba shah banbeiñ, bad ban pynbna ia ka snem ka jingsiewspah jong u Trai.” ( Luk. 4:18-19). U la pynkhuid ia ka Politiks jong ka juk jong U da ka Politiks ka jong U Mynsiem kaba dei ka Politiks kaba thymmai (new brand of Politiks). U la pynkylla ruh ia ka rukom pyrkhat Politiks jong ki briew na ka rukom pyrkhat jong ka tieng ka smiej,ka jingkhaweit, jingduh jingkyrmen bad jingkhim mynsiem sha ka jingkyrmen, ka jingshlur bad ka jingsuk. U la ai ka politiks jong ka jingkyrmen ia kiba duk batoi bad kiba shah banbein. Ka Politiks jong u ka long ka jingieid, jingsuk, jingkyrmen bad jingheh mynsiem pat jong ki briew. U la hikai da ka ktien jong ka jingjemnud, jingieid bad jingkyrmen. Ban pynurlong ia ka Manifesto kaba u la khlei U la pyni bad hikai da ki kam jong ka jinglehbha ia ki para briew. U la shakri ia ki da kaba pynkdang ia kiba thngan, pynkup pynsem ia kiba lyngkhuid, pynpeit ia kiba matlah, pyniaid ia kiba dkoh, U la beh ksuid na kiba shong ksuid, pynkoit ia kiba pang, pynsngew ia kiba kyllut, wat ban pynim ia kiba la iap ruh. Kumne u la ai biang ia ka jingkyrmen ia kiba la duh jingkyrmen bad ka jingim ia kiba la iap. U la im da ki kam bad leh katkum ka Manifesto kaba u la khlei hakhmat u paidbah, ym kum ki politishian jong ngi kiba shu kular kai khlem leh. Na ki jingleh jingkam, na ki ktien bad jinghikai politiks thymmai jong U, U la pynkhynniuh bad pynkhyllem ia ka politiks bymman ba la ju hikai bad la pyni jong ki Rangbah nongialam jong ki Jiw, kiba dei ki rangbah Lyngdoh, ki stad ain, ki Pharisi bad ki Sadusi jong ka juk jong U, kaba dei ka Politiks banbein, politiks arsap bad ka politiks bymman suda. Dei na kane ka daw ba ka bor kaba bha bad kaba da U Blei kaba don ha ka niam ka dei ban rung ha ka politiks ban pynkhuid phar iaka, lym kumta ka politiks kan jaboh sah.

Haba ban biang shaphang ka Niam bad ka Politiks ka jinghikai thymmai ka Balang ka ong ha ka jingkdew lynti  thymmai jong ka (Gaudium et Spes) kumne: “Ka Balang ka dei ban da kitkhia bha kumno ban saiñdur bha ia ki paidbah ha ka imlang sahlang bad ka saiñ hima sima kaba long kaba donkam haduh katta katta ha ka juk thymmai mynta, khnang ba ki nongshongshong ki lah ban leh ia la ka jong ka bynta ha ka jingim jinglong jong ki kum ka kynhun kaba shempang bha ia ka saiñ hima sima. Kito kiba don ka sap ne jingkwah ban don ha ka politiks ki dei ban pynkhreh bha ialade na ka bynta kane ka kam kaba jwat (politiks) hynrei ka kam kaba donburom haduh katta katta, bad ki dei ban pyndonkam ia ka politiks ym na ka bynta ka jingmyntoi ialade shimet, hynrei na ka bynta ka jingsngur mynsiem bad ka jingstad, bad ki dei ban ialeh tyngeh pyrshah ia ki kam bymman bymhok bad ki kam leh donbor jong ki briew shimet lane da ki seng saiñ hima sima bad kino kino ki jingleh tohmet ha ka imlang sahlang (Gaudium et Spes. 75). Nangta ka Gaudium et Spes kaba dei ka jinghikai thymmai jong ka Balang ka ong biang kumne, ” Ki briew jong ka Balang (u paid jong U Blei) ki dei ban ialeh pyrshah ia ki jingleh bymhok, ka jingthombor, jingleh donbor bad jingbymman baroh da ki riew shimet ne da ki seng saiñ hima sima; ki dei ban leh kumne da ka jingsngur bad da ka jingstad da ka jingleh politiks kaba khuid ba suba”.  Nangta la pynbud shuh shuh sa kane ka jingkren kaba ong, “Ka Balang (Niam) kam lah ban shu ieng pdeng. Namar ka jinglong pdeng (neutrality) ka iarap pynban ia kito ki bor kiba leh donbor”, ong u Pedro Lopez Quintana u Pro Nuncio ha India ha ka Sathyadeempam, Nov 16, 2006. Kine ki jinghikai baroh ki kren shai ba ka Balang (Niam) kam lah ban shu sngap mynthi khlem leh ei ei hynrei ka dei ban shim la ka jong ka bynta kaba khraw khnang ban pynkhuid ia ka Politiks bad ban ioh ia ka synshar khadar kaba khuid ba suba. Kumba la kdew haneng, u Jisu u la dep ai lypa ka nuksa bad ma U hi U long u Nongmuna bakhraw, namar ma U hi U long u Khlieh bad u Nongseng ia ka Balang (ka Niam). Ban pynbud shuh shuh ia kane ka nongrim haneng u Mr. A.J Veliath u heh jong ka UNICEF u ba la trei ha Delhi u la ong shai kumne ha ka snem 2006, “Ha ka imlag sahlang kaba lehdonbor bad kaba bamsap, ban shu sngap jar ka dei ka jinglehdonbor (silence is violence); ha ka imlang sahlang kaba pap, ka jingsngap jar ka dei ka jinglehbymhok; kumta lada phi sngap jar, wat lada phim don bynta ei ei ha ka politiks, phi dei hi u politishian, namar ha ka jingsngap jar bad jingbymsalia (indifference), phi iashah sha ka liang jong kiba khniot beiñ bad kiba lehbor. Phi shah ba ka jingbymsap kan jyllei. Ban long ne ban ym long politishian kam dei ka jingkylli. Ka jingkylli ka long: “sha kano ka liang phi don lane phi iashah”?.

Kumta, ym lah ban pyniakhlad ia ka Niam bad ka Politiks namar Niam bad ka Politiks ka dei na ka bynta u briew, na ka bynta ka bha ka miat jong u, na ka bynta ba un san un heh bad un plung bha kum u briew. Namar u briew hi u dei u politishian (man is a political animal). U briew um lah ban im khlem ka Niam bad ka Politiks namar ha ka jingim jong u, um lah lait na kine ar bad kine ar ki ktah bha bad ki saiñdur ia ka jingim bad jinglong jingman jong u katba u dang im ha sla pyrthei.